همزمان با بالا گرفتن مجادله ها در فضای رسانه ای بر سر میزان تورم سال گذشته و چاپ 600 هزار میلیارد تومان پول پرقدرت در دو سال گذشته، حالا بانک مرکزی در تازه ترین به روزرسانی خود از برخی شاخص های پولی، بدون اشاره به جزییات، ارقام مرتبط با تحولات رشد پایه پولی و نقدینگی را در پایان سال گذشته منتشر کرده که برآیند اصلی این آمارها این است که «همه چیز مرتب است و جای نگرانی نیست.»

به گفته بانک مرکزی مقدار پایه پولی یا پول منتشره از سوی بانک مرکزی که با افزایش چند برابری در نظام بانکی به نقدینگی تبدیل می شود، در پایان سال گذشته به 1107.7 هزار میلیارد تومان رسیده است که به معنای رشد 28.1 درصدی نسبت به این رقم در پایان اسفند 1401 است.

البته رشد 28 درصدی پایه پولی در طول یک سال به مراتب پایین تر از عملکرد سال های پیشین است که این جای امیدواری را ایجاد می کند که بانک مرکزی بتواند با تداوم این روند، شرایط کاهش تورم را فراهم کند. چرا که نرخ رشد نقدینگی نیز به پایین ترین سطح 5 سال اخیر رسیده است. کاهش رشد پایه پولی در کنار کاهش رشد نقدینگی می تواند به کاهش تورم منجر شود. اما پایدار شدن کاهش رشد این متغیرها و اثربخشی آنها که در بلندمدت عامل اصلی ایجاد تورم هستند، منوط به کاهش انتظارات تورمی و اصلاح ناترازی های نظام بانکی و بودجه دولت است.

آنگونه که وبسایت بانک مرکزی گزارش داده، رشد پول از 65.2 درصد در پایان سال گذشته به 17.5 درصد در پایان اسفندماه 1402 رسیده است. با این حال، نسبت پول به نقدینگی همچنان بالای 24 درصد است که با مقدار همین نسبت در سال 1401 (حدود 20 درصد) همچنان تفاوت بالایی دارد. بانک مرکزی در گزارش خود عنوان کرده که «پیش از این نرخ رشد تخمین زده شده پایه پولی بیش از 29 درصد برآورد شده بود اما گزارش های رسمی حاکی از پایین تر بودن رشد تحقق یافته نسبت به رقم برآورد شده تا پایان اسفندماه سال گذشته هستند. بر این اساس رشد پایه پولی به ثبت رسیده به پایین ترین نقطه از مرداد ماه 1401 رسیده است.» آمارها از نقدینگی نیز حاکی از رشد 24.3 درصدی در پایان سال گذشته نسبت به مقطع مشابه در 1401 است و رقم نقدینگی از 6 هزار و 337 هزار میلیارد تومان در سال گذشته به بیش از 7 هزار و 880 هزار میلیارد تومان در سال جاری رسیده است. در گزارش های پیشین به شکل مستقل روند رشد نقدینگی طی سال های اخیر مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که نرخ رشد نقدینگی در انتهای سال گذشته پایین ترین نرخ تجربه شده پس از اردیبهشت 1398 است.

به طور کلی هرچند پایه پولی هسته اصلی پول در جامعه را تعیین می کند اما اصلی ترین عامل پولی اثرگذار در رشد سطح قیمت ها بر اساس رابطه مقداری پول، نقدینگی شناخته می شود به همین ترتیب سیاست گذاران تاکید زیادی بر کنترل رشد نقدینگی دارند. بر اساس گفته کارشناسان دلیل کاهش رشد نقدینگی در سال های اخیر، اولا به کنترل مقداری ترازنامه بانک ها مربوط است اما در ماه های اخیر، پایه پولی که کانال اثرگذار دیگری بر نقدینگی است نیز با کاهش سرعت رشد همراه بوده است.

علاوه بر این موضوع، ضریب فزاینده نقدینگی که بیانگر این است به ازای هر واحد پول منتشر شده از بانک مرکزی چقدر نقدینگی به جریان اقتصادی جامعه اضافه می شود، از اسفند سال 1401 با رقم 7.37 کم و بیش شروع به کاهش کرده و نهایتا در پایان سال گذشته با 7.11 واحد رسیده است. این ضریب از تقسیم کردن نقدینگی به مقدار پایه پولی به دست می آید.

رییس کل بانک مرکزی در جلسه هیات دولت اعلام کرده که «نرخ رشد نقدینگی که تا پایان اسفند سال گذشته به 24 درصد کاهش یافته بود، در فروردین به 23 درصد رسیده است.» از آنجا که بانک مرکزی جزییات خاصی از میزان نقدینگی و اجزای آن هنوز منتشر نکرده می توان با همین عدد 23 درصدی رشد نقدینگی تخمین زد که مقدار نقدینگی کشور تا پایان فروردین به حدود 7900 هزار میلیارد تومان رسیده است. به عبارت دیگر، نقدینگی در اولین ماه 1403 نسبت به پایان سال گذشته 2 دهم درصد رشد کرده است. محمدرضا فرزین، رییس کل بانک مرکزی همچنین اعلام کرده که «در فروردین امسال میزان دارایی های ارزی کشور حدود 200 میلیون دلار افزایش یافته که به معنای تراز مثبت 200 میلیون دلاری خرید دارایی های ارزی نسبت به فروش آن است.»

آمارهای تازه بانک مرکزی در حالی منتشر می شود که در روزهای گذشته عبدالناصر همتی رییس کل اسبق بانک مرکزی مدعی شده که «طی دو سال ونیم گذشته دولت سیزدهم 600 هزار میلیارد تومان پول چاپ کرده است، یعنی پایه پولی در 30 ماه 115 درصد افزایش داشته است.» درحالی که به گفته وی «از زمان هوخشتره تا شهریور 1400 جمع این رقم 519 هزار میلیارد تومان بوده است».

حالا بانک مرکزی با ارایه آمار جدید خود مشخص کرده که هیچ نهاد دولتی این آمار را قبول ندارد و خبرگزاری ایرنا نیز مطرح کنندگان این آمار و ارقام را افرادی تلقی کرده که آب به آسیاب دشمن می ریزند.

بالاخره تورم چند درصد است؟

البته این مجادله بین رییس کل اسبق بانک مرکزی با جریان رسانه ای دولت به همین جا ختم نشده و بخشی از نقدهای همتی به محاسبه شاخص «تادیه دیون برای پرداخت مهریه» برمی گردد که بر مبنای آن، نرخ تورم محاسبه شده بانک مرکزی بسیار بالاتر از رقم اعلام شده مرکز آمار است.

براساس آیین نامه اجرایی ماده 1082 قانون مدنی، بانک مرکزی موظف است، شاخص قیمت ها را به منظور محاسبه ارزش روز مهریه به قوه قضاییه اعلام کند. در این میان برخی سایت های مشاوره حقوقی ارقام اعلامی بانک مرکزی در این زمینه را برای بهره برداری ذی نفعان منتشر می کنند. یکی از این سایت ها، نرخ تورم 1402 را طبق اعلام خود بانک مرکزی 52.3 درصد نشان می دهد. اما بازوهای رسانه ای دولت، بدون اشاره به این اختلاف فاحش آماری میان مرکز آمار و بانک مرکزی در نرخ تورم ترجیح داده اند تا به دیگران حمله ور شوند. تغییرات این شاخص که به نوعی محرمانه است از فروردین ماه تا اسفند ماه 1402 برابر با 52.3 درصد بوده این درحالی است که طبق اعلام مرکز آمار در همین بازه زمانی، تغییرات این شاخص برابر با 27.4 درصد بوده است! شکافی عمیق میان آمار های اعلامی که جز «تکذیبیه های متعدد» توضیح دیگری برای آن ارایه نشده است.

حتما معجزه ای رخ داده است!

بانک مرکزی در واکنش به محاسبه نرخ تورم توسط رسانه ها براساس شاخص تاخیر تادیه دین جوابیه ای صادر کرده و در جوابیه خود به صورت غیرمستقیم، نرخ تورم نقطه به نقطه فروردین امسال را اعلام کرده است. طبق جوابیه بانک مرکزی «تورم نقطه به نقطه شاخص بهای کالا ها و خدمات مصرفی در فروردین سال 1403 نسبت به فروردین سال 1402 به میزان 27.7 درصد کاهش پیدا کرده و به سطح کمتر از میانه کانال 30 درصد رسیده که نشان می دهد، گمانه زنی های صورت گرفته در زمینه نرخ تورم بانک مرکزی کاملا غیرواقعی و مغرضانه بوده است».

اما پرویز خسروشاهی - اقتصاددان- در کانال تلگرامی خود در پاسخ به این جوابیه پاسخی تند داده و نوشته است: «مدیر محترم روابط عمومی بانک مرکزی طی توییتی این جدول را تکذیب کرده و گفته استناد به آن صحیح نیست. واقعا عجیب است که به خاطر رسیدن به برخی اهداف کم ارزش و مقطعی اینگونه به اعتبار یک نهاد تخصصی، چون بانک مرکزی که به شهادت بسیاری از مطالعات اعتماد به آن ستون موفقیت سیاست گذاری های آن است، صدمه می زنند. اگر حرف شان درست باشد با این حساب معجزه ای روی داده است. چون همه ارقام نرخ تورم در جدول تکذیبی با ارقام نرخ تورم در سایت بانک مرکزی عینا یکی است. پیشنهاد آن است که قبل از پاسخ، اندکی با اهل فن مشورت کرده و اینقدر با اعتبار یک نهاد تخصصی بازی نکنیم».