در یادداشت قبلی قول دادم با معیاری جامع تر تصویری کامل تر از توسعه یافتگی بخش مالی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) برمبنای تحقیقی از صندوق بین المللی پول ارائه نمایم. در این یادداشت سعی می شود بر پایه شاخص های کیفی و کمی آن مطالعه جایگاه نسبی بخش مالی کشور و فاصله آن تا مقام قهرمانی منطقه ترسیم شود. توسعه مالی کشورها را معمولا با چند معیار اندازه می گیرند. متداول ترین آنها یکی نسبت حجم پول در جریان در معنی وسیع آن یعنی (M2) به تولید ناخالص داخلی یعنی (GDP) است.]در تدریس پول و بانک از انواع شش گانه M از MO تا M2 را پول به معنی محدود آن به کار می بریم یعنی حجم پول در دست مردم که غالبا برای مخارج به کار می رود و M3 تا M5 پول به معنی وسیع آن است یعنی حجم پولی که مردم برای مخارج و ذخیره ارزش نگه می دارند.