آرشیو یکشنبه ۸ امرداد ۱۳۸۵، شماره ۸۲۱
صفحه آخر - فرهنگ
۳۲
مارکس غریب

به مناسبت دویست و یکمین زادروز توکویل

محمد قوچانی

اگر تاریخ اندیشه سیاسی را منصفانه می نوشتند نه نام الکس دوتوکویل چنین غریب می ماند و نه نام ژان پل سارتر چنین پرآوازه می شد!

توکویل نویسنده و سیاستمدار لیبرال فرانسوی در حقیقت چوب «چپ نبودنش» را می خورد. آثار او از چنان ژرف نگری ای برخوردار است که می توان توکویل را «مارکس لیبرال ها» خواند. توکویل سیاست را پروژه ای پژوهشی می دید و می کوشید با علم سیاست به عنوان دانشی تجربی برخورد کند و به همین دلیل برای نوشتن رساله ای درباره دموکراسی در آمریکا سفری به ایالات متحده کرد و داوری های خود را به مشاهداتش مستند کرد. توکویل به فراست دریافت که چگونه ممکن است در کشوری مانند آمریکا آزادی واقعی شکل گیرد بدون آنکه واقعا آزادی وجود داشته باشد! توکویل واضع واژه و در حقیقت کاشف پدیده «استبداد اکثریت» است و اولین نقدهای مدرن و لیبرالی بر دموکراسی به قلم او منتشر شده است. او همچنین این گمانه مدرن را که میان مذهب و سیاست پیوندی جز استبداد وجود ندارد و نمی توان میان دین و دموکراسی پیوند ایجاد کرد را رد و ثابت کرد آمریکایی ها «دموکراسی دینی» را تجربه کرده اند. توکویل همه اینها را نه فقط از علم سیاست که از سنت اشرافی خانواده اش آموخته بود؛ خانواده ای سلطنت طلب که در لهیب جمهوریخواهی فرانسه سوخت و پسر را به این نتیجه رساند که نه سلطنت مطلقه و نه جمهوری مطلقه مردم را سعادتمند نمی کنند. توکویل همچنین دانشمندی دوراندیش هم بود. اگرچه در پیش بینی همتای مارکس بود اما برخلاف او پیش بینی اش درست از کار درآمد. زمانی که یکصد سال قبل از جنگ سرد پیش بینی کرد که جهان آینده را رقابت دو دولت آمریکا و روسیه رقم خواهد زد و نبرد آن دو را به نبرد آزادی و استبداد تشبیه کرد. پیش بینی توکویل درست درآمد و جهان هنوز به مطالعه کتاب ارزشمند او «دموکراسی در آمریکا» برای شناخت خوبی ها و بدی های دنیای نو نیاز دارد. شاید به همین دلیل بود که سال گذشته پس از 200 سال توکویل از غربت درآمد و جلساتی در سراسر جهان برای تولد او برگزار شد. شاید حتی روشنفکران هم دریافته باشند که روشنفکری همان چپ گرایی نیست.