1 مارکس در ایدئولوژی آلمانی، حقوق را نیز از جمله ایدئولوژی ها قلمداد می کند. ایدئولوژی از منظر او، آن انتزاعیات مادیت یافته از پراتیک های اجتماعی است که به مثابه چفت و بند حفظ و تداوم روابط سلطه عمل می کنند. حقوق نیز، نهایتا، از این رهگذر از روابط تبعیض آمیز موجود جدا شده است تا به برآوردن منافع طبقه حاکم، سروسامانی بدهد. البته این امر پیکر یافته، در نظر همه مردم و علی الخصوص فرودستان، به منزله آگاهی از روابط واقعی جلوه می کند.2 در مارکسیسم گاهی تلاش شده است تا از این نقد گزنده مارکس بر حقوق، تفاسیر نرم خویانه تری ارائه شود. مثلا در شوروی پس از انقلاب 1917، نیاز بود تا روابط به نظم درآیند. هم