بحث مفصل، جامع و همه جانبه نگر مقتضیات خاص خود را می طلبد ولی شاید بتوان وجه تمایز مهم تر و اساسی بین این نظام ها را مبنا قرار داد.

بله; من می توانم روی دو عامل «نیروهای تولید» و «روابط تولید» متمرکز شوم و تفاوت آن نظام ها را تشریح کنم.

نیروهای تولید در جامعه اشتراکی اولیه، نیروهایی نسبتاضعیف هستند و ابزار تولید هم عبارت است از کلنگ، ابزار سنگی و ابزار فلزی ابتدایی. روابط تولید را اگر متمرکز بر مساله «مالکیت» کنیم می توان گفت که مالکیت، مالکیت اشتراکی بوده است. بنابراین روابط، متکی بر تعاون است. یعنی همیشه عشیره و قبیله، صاحب همه زمین هایی هستند که روی آن ها کار می کنند. در این دوره، طبقات اجتماعی مختلف به وجود نیامده اند.