اسحاق بن حسین نویسنده سده چهارم یا پنجم هجری قمری و مولف کتاب جغرافیایی آکام المرجان است.

در برخی مآخذ به نام او عنوان «منجم» نیز افزوده شده است. اطلاعات ما درباره زندگی اسحاق بن حسین بسیار اندک و بیشتر به استناد کتابش و با حدس و گمان است. تاریخ تولد او را نمی دانیم. همچنین از جوانی و نحوه زندگی و خانواده او اطلاع دقیقی در دست نداریم. از بررسی اثر او چنین درمی یابیم که اسحاق بن حسین اهل اندلس یا مغرب بوده است زیرا علاوه بر استفاده از برخی تعبیرات خاص آن منطقه، اطلاعاتی مفصل تر درباره اندلس می دهد. همچنین با توجه به این که وی از شهر تنیس آفریقا که در 262ق احداث شده است، در کتاب خود صحبت کرده، می توان او را جزو رجال پس از سده سوم هجری قرار داد.

ادریسی در نزهئ المشتاق، از کتابی بدون عنوان، اثر «اسحاق بن حسین منجم»، یاد می کند که برخی از پژوهشگران، با وجود آنکه نام پدر اسحاق متفاوت بود، مقصود ادریسی را مولف آکام المرجان دانسته اند اما ابن خلدون که به منابع ادریسی در همین بخش از کتاب استناد کرده، همین نام را به گونه ابن اسحاق منجم آورده است و در جای دیگری از مقدمه همین کتاب، از شخصی به نام ابن اسحاق منجم تونسی نام می برد که از رجال سده هفتم هجری بوده است. آنجلاکداتسی، خاورشناس ایتالیایی احتمال می دهد که مقصود ادریسی از «اسحاق منجم» نه اسحاق بن حسین، مولف آکام المرجان، بلکه ابن اسحاق تونسی است. اما از آنجا که وفات ادریسی را در حدود 560ق/ 1165م ذکر کرده اند و با توجه به تاکید ابن خلدون به تعلق ابن اسحاق مذکور به اوایل سده هفتم هجری احتمال کداتسی بی مورد است. اثر اسحاق بن حسین که عنوان کامل آن آکام المرجان فی اوصاف المدائن المشهوره فی کل مکان است. نوشته مختصری است درباره شهرهای مشهور در سرزمین های اسلامی و با شرحی مختصرتر درباره برخی نقاط دیگر. کتاب پس از بسمله، بدون خطبه، با جمله «قال اسحاق بن حسین رحمئ الله تعالی» آغاز می شود و نویسنده، مطالب خود را با «ذکر مدینه مکه المشرفه» شروع می کند، سپس به ذکر مدینة النبی و بیت المقدس می پردازد و پس از این سه شهر مقدس، درباره بغداد توضیح می دهد.

٭ به نقل از کتاب

«تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»