ابوالقاسم عبیدالله بن عبدالله بن خردادبه، جغرافیدان، موسیقی شناس و دانشمند ایرانی سده سوم هجری در عصر عباسی است.

تاریخ دقیق تولد ابن خردادبه در دست نیست، منابع تاریخ آن را به 205ق یا 211 ق گفته اند. ابن خردادبه از خانواده های مشهور ایرانی برخاسته بود. پدرش عبدالله نام داشت. خردادبه یا خرداذبه نام پدر بزرگ وی بوده که به معنای «داده نیک خورشید» یا «آفریده خورشید نیک» است و از نام خردادبه پیداست که وی کیش زردشتی داشته است. در نسخه ای از مختار من کتاب اللهو والملاهی ابن خرداد به نام او به صورت خرزادبه نیز آمده است.

از اسلام آوردن عبدالله بن خردادبه، که به دست برمکیان صورت پذیرفته، چنین بر می آید که وی از مردم خراسان بوده است. عبیدالله بن عبدالله بن خردادبه نیز در خراسان و در خاندانی ایرانی دیده به جهان گشود. طبری (ج8، ص556) در رویدادهای 201ق/ 816م اشاره کرده است که عبدالله، پدر ابن خردادبه، در این سال حاکم طبرستان بود، دو ناحیه از دیلم را گشود و آن را به ولایات اسلام افزود.

وی جبال طبرستان را نیز گرفت و شهریار پسر شروین را از پادشاهی طبرستان برانداخت. مازیار، پسر قارن را نزد مامون فرستاد و ابولیلی پادشاه دیلم، را هم اسیر کرد.

در آغاز زندگی به بغداد رفت و با توجه و راهنمایی پدرش به دانش اندوزی پرداخت. مدتی هم نزد اسحاق موصلی، موسیقیدان بزرگ و نام آور آن روزگار، به فراگیری موسیقی پرداخت. ابن خردادبه در زمان خلافت الواثق بالله (حکومت: 232-227ق) از امکانات گسترده پرورشی و مطالعاتی برخوردار بوده و از آن بخوبی استفاده کرده است. گویا در زمان همین خلیفه در ناحیه «جبال»، که جغرافی نویسان آن را بخشی از سرزمین ماد قدیم می دانند، سمت «صاحب البرید و الخبر» (رئیس پست و اطلاعات) داشت. شاید همین شغل سبب تالیف اثر جغرافیایی او درباره راه ها و کشورها بوده است. مقدسی بر آن است که وی وزیر خلیفه بود و به دانش های انباشته در گنجینه خلیفه دسترسی داشت. همین نزدیکی او به خلیفه و شرکت در مجالس خصوصی و سرگرمی های ادبی و هنری سبب شد که وی، غیر از جغرافیا، در زمینه های دیگری چون ادب و موسیقی و آشپزی نیز به مطالعه و تالیف بپردازد. 10 اثر از ابن خردادبه شناخته شده است.

٭ به نقل از کتاب «تقویم تاریخ، فرهنگ و تمدن اسلام و ایران»