شدت یافتن تعصبات و برخوردهای مذهبی، قومی، نژادی و فرقه یی یکی از مهم ترین عوامل جلای وطن به ویژه برای دانشمندان و متفکرین بوده است. شاید یکی از تاریخی ترین نمونه های این جریان هجرت بهاء ولد و فرزندش مولانا جلال الدین از بلخ به سوی آسیای میانه باشد. هنگامی که امروز این واقعه را مطالعه می کنیم، می بینیم که نتیجه برخوردهای تند مذهبی علما و زعمای بلخ با اندیشمندی چون بهاء ولد، زیانی دردناک برای عرفان اسلامی- ایرانی به ویژه عرفان خراسان به همراه داشته است. طرفه آنکه خانواده مولانا در جست وجوی مکانی برای زندگی، در سرزمینی بار می افکنند که به گواهی اسناد تاریخی محل تقاطع گرایش های فکری و مذهبی گوناگونی بوده است: عاملی که افزایش بردباری فکری اندیشمندان و حکمای آن دیار را در پی داشته است.