مسجد در ساده ترین شکل خود می تواند دیواری باشد که رو به قبله ساخته می شود و جهت نمازگزاردن را نشان می دهد. اما تاکید اسلام به برپایی نماز جماعت و انتظاراتی که مسلمانان از مسجد دارند، موجب شده تا مسجد از یک مکان عبادی به یک نهاد عبادی با کارکردهای ارتباطی و اجتماعی متنوع تبدیل شود.

مسجد پیامبر در مدینه که پس از هجرت ایشان از مکه ساخته شد، جایی فراتر از یک مسجد بود و کانون جامعه جدید اسلامی به شمار می رفت. مهم ترین کارکرد عبادی مسجد علاوه بر برگزاری نماز جماعت، وعظ دینی، اعتکاف، تعلیم، قرائت و حفظ قرآن، برگزاری نمازهای خاص (مانند نماز باران)، انعقاد قسم نامه ها و نذرها و در مواردی برگزاری مراسم مرتبط با تولد، ازدواج، طلاق و تدفین بود. برخی مساجد نیز جنبه یادمانی داشتند و در آنها لباس یا تار موی منسوب به پیامبر و قرآن های منسوب به بزرگان دین نگهداری می شد.