گروه تاریخ و اقتصاد: راه آهن کوتاه میان تهران و شاه عبدالعظیم یگانه خط دایر در ایران است و تاسیسات آن متعلق به شرکت بلژیکی است.

در آغاز سال 1882 این شرکت امتیازی را که رویتر برای این خط گرفته بود، خرید. این خط برای زائران (حضرت عبدالعظیم) است و شرکت بلژیکی قصد داشت که این کار آغازی برای ساختن راه آهن سراسری تا خلیج فارس شود و دو میلیون فرانک سرمایه گذاری کرد. پس از آن برای سودآور شدن کارش و خرید سهام واگن اسبی تهران، سه میلیون فرانک به این سرمایه اولیه افزود. از ممالک دور، از بلژیک و روسیه واگن و ریل وارد کردند و سرانجام در ماه ژوئیه 1888(ذیقعده 1305) این خط گشایش یافت. در آغاز کار به علت آشنا نبودن مردم با اصول و فرهنگ سفر با قطار حوادثی به بار آمد؛ مانند اینکه کسی زیر چرخ قطار رفت. این مسائل گذشت؛ اما مسافران این خط کمتر از حد انتظار و برآورد بود. زائران ایرانی با صرف یک روز وقت سوار بر خر و اسب به شاه عبدالعظیم می رفتند و برمی گشتند و زحمت منتظر شدن برای قطار و سوار و پیاده شدن را به خود نمی دادند.

کرایه این خط (یکسره، یک قران در درجه 2 و 10 شاهی در درجه 3) هم برای آنها گران بود و سوار ترن نمی شدند. پس در تعطیلات تابستان (که فصل پرتردد است) درآمد این خط در روز بیش از 6 یا7 هزار قران نمی شود و در اکثر ایام زمستان از یکصد قران تجاوز نمی کند. اکنون این قطار 5 بار در روز به شاه عبدالعظیم می رود و برمی گردد؛ اما پیداست که سوددهی ندارد.

خط واگن اسبی تهران هم راه آهنی است که امتیاز آن را همان شرکت بلژیکی در سال 1889 از رویتر خرید و پس از یک سال آماده و افتتاح شد. این خط از مرکز شهر و در مسیر چند محله مهم تهران کشیده شده و طول آن 5 یا6 میل است. کمتر پیش می آید که خانم ها به واگن اسبی سوار شوند. در قطار تهران به شاه عبدالعظیم هم واگن جداگانه اختصاص داده اند و زن و مرد به یک واگن سوار نمی شوند. می توان گفت که این وضع خاص ممالک اسلامی(و به اقتضای احوال اجتماعی اینجا) است.

منبع: سفرنامه ایران، ماساجی اینووه (1320ه.ق./ 1902م)، ترجمه دکتر هاشم رجب زاده، انتشارات طهوری