گروه تاریخ و اقتصاد: نمی دانم منظور از «اقتصاد نفتی دموکراتیک» چیست، چنین چیزی وجود ندارد.

دموکراسی مربوط است به روابط سیاسی حاکم بر جامعه. نظریه سیاسی «بلای نفت» و عامل استبداد دیدن آن در اواخر دهه 40 توسط حسین مهدوی و همایون کاتوزیان مطرح شد و به نظر من نقش قابل توجهی در کج اندیشی سیاسی باز کرد. دکتر کاتوزیان بعدها به دیدگاه های خود در این مورد اشاره کرده و تا حدود زیادی صحبت هایی را که در مورد نفت قبلامطرح کرده بود پس گرفت که این بسیار مثبت است. اول باید سوال کنیم منظور از نفت چیست؟ ماده شیمیایی؟ یک صنعت پیچیده جهانی؟ نهادهای متعددی که آن را می گردانند مثل شرکت های حفاری، اکتشاف، پالایش، بازاریابی و غیره؟ آیا منظور درآمد پولی نفت است که در ایران به خزانه دولتی می رود؟ نفت همه اینها است، به علاوه نیروی کار عظیمی که تولیدکننده این ماده است. کسانی که از «نفرین نفت» صحبت می کنند به نظر می آید در وهله اول اشاره شان به پول یا درآمد نفت است؛ گویی تمام این جوانب دیگر اصلامطرح نیست.

اینکه تاثیر نفت - به عنوان یک پدیده چند بعدی- بر حوزه سیاسی و اجتماعی چیست، بحثی اساسی و مفصل تر است که امیدوارم به زودی در جایی دیگر مطرح کنم، ولی در اینجا بگذارید به طور خلاصه بگویم درآمد نفت به خودی خود نه استبداد می سازد و نه دموکراسی؛ مثل این است که بگوییم برنده شدن بلیت بخت آزمایی منجر به فساد برنده می شود چون پول بادآورده است. منبع درآمد دولت چه مالیات باشد، چه درآمد حاصل از فروش صادرات مواد خام، چه کمک های بین المللی و چه وام های خارجی، به خودی خود، نه ماهیت دولت را تعیین می کند و نه رابطه آن با جامعه را. یک دولت غیردموکراتیک می تواند از منابع مالی مختلف برای تحمیل اراده خود به رقبای اجتماعی- سیاسی استفاده کند. در عین حال یک دولت دموکراتیک می تواند از همین نوع منابع برای توسعه و رفاه بیشتر و بهتر شهروندان بهره ببرد. بدون شک مشکلاتی مثل بیماری هلندی و معیوب شدن توزیع ثروت مالی در سطح جامعه می تواند مسائلی ایجاد کند ولی با اتخاذ سیاست های مختلف می شود از این مشکلات پرهیز کرد.

دکتر کاوه احسانی، استاد مطالعات بین الملل در دانشگاه «دی پائول» شیکاگو، به نقل از یک گفت وگو.