خاتم کاری اعم است از هنر آراستن سطح اشیا به صورتی شبیه موزائیک، با مثلث های کوچک. طرح های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث های کوچک در کنار هم نقش بندی می کنند. مثلث ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می سازند. هرچه مثلث ها ریزتر و ظریف تر باشند، خاتم مرغوب تر است. در یک طرح خاتم، برای ساختن کوچک ترین واحد هندسی، حداقل سه مثلث و برای بزرگ ترین آن، حداکثر چهارصد مثلث به کار می رود.

این هنر به شیوه امروزی قبل از صفویه و در عهد استیلای ایلخانان مغول بر ایران و به دنبال پیدایش رابطه مستقیم بین ایران و چین، به کشورمان راه یافته است. برخی دیگر از محققان معتقدند خاتم کاری در دوره دیلمیان در ایران و در شهر شیراز پایه گذاری شد و در عصر صفویه به اوج شکوفایی رسید. در حال حاضر منبری خاتم کاری شده در مسجد جامع عقیق شیراز وجود دارد که بیش از هزار سال از زمان ساخت آن می گذرد. گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط کش ثابت و خط کش تیردار، گونیا و پرگار ابزار کار این هنر ارزنده هستند.

چوب های عناب، نارنج، افرا، گردو، کیکم، تبریزی، شمشاد، آبنوس، فوفل و بتم از جمله انواع چوب هایی هستند که به عنوان مصالح در خاتم سازی مورد استفاده قرار می گیرند. انواع استخوان نیز به علت استحکام و رنگ سفید آنها در ساخت خاتم به کار می روند که عبارت است از استخوان های شتر، اسب، گاو، همچنین عاج طبیعی فیل. عاج مصنوعی نیز در خاتم کاربرد زیادی دارد. برای استقامت خاتم ساخته شده و مراقبت از آن، از فلزات رنگی در خاتم سازی استفاده می شود. نقره و آلومینیوم برای رنگ سفید و برنج برای رنگ زرد مورد استفاده قرار می گیرد. جالب است بدانید هنرمندان برای تهیه چوب مورد نیاز دقت می کنند که چوب دارای رنگ و بافت مناسب و بدون گره و ترک باشد. فلزات نیز باید آلیاژ مناسبی داشته باشند.