با نزدیک شدن زمان جلسه کنفرانس اوپک در 30 نوامبر 2017 میلادی (9 آذر 1396) توجه ناظران و تحلیلگران بازارهای نفت و انرژی به این اجلاس مهم و تاثیر آن بر بازارهای نفت معطوف شده است. ازآنجا که مانند سال قبل علاوه بر کشورهای عضو اوپک 11 کشور مهم تولیدکننده نفت غیراوپک مانند روسیه، جمهوری آذربایجان، مکزیک، قزاقستان و... نیز در اتخاذ تصمیم های این کنفرانس و سپس اجرای آنها مشارکت دارند، بنابراین کنفرانس 173 اوپک را می توان از نظر تاثیر احتمالی این کنفرانس بر بازار نفت، اجلاس مهمی دانست. مذاکرات دوجانبه و چندجانبه برای ایجاد هماهنگی های لازم قبل از برگزاری این کنفرانس نه تنها بین اعضای اوپک، بلکه کشورهای غیراوپک همراهی کننده به ویژه روسیه که درحال حاضر بزرگ ترین تولیدکننده نفت خام محسوب می شود، آغاز شده و اظهارنظرهایی نیز از سوی مقامات ذ ی ربط این کشورها منتشر شده است. ظاهرا موضوع اصلی کنفرانس 173 تصمیم گیری برای تمدید موافقت کنفرانس در نوامبر گذشته تا پایان سال 2018 میلادی است. در کنفرانس نوامبر سال گذشته اوپک، به منظور اعاده ثبات بازار نفت، تصمیم گرفت تولید خود را از ابتدای سال 2017 برای شش ماه (پایان ژوئن 2017) نسبت به میزان تولید اکتبر سال 2016 به میزان 1،2 میلیون بشکه در روز کاهش دهد (کاهش تولید هریک از اعضای سازمان، به استثنای تولید ایران، لیبی و نیجریه، در حد 4.5 درصد از تولید خود)؛ کشورهای همراهی کننده غیراوپک به رهبری روسیه نیز توافق کردند تولید خود را 600 هزار بشکه کاهش دهند.

کمیته ای نیز برای نظارت بر اجرای توافق ایجاد شد که با تشکیل منظم جلسات، پایبندی کشورهای امضاکننده توافق را بررسی و اعلام کند. هدف اوپک در وهله اول کاستن از مازاد موجودی انبارهای نفت و فراورده های نفتی در سراسر دنیا بود که در اوایل سال 2016 به میزان بسیار بالایی رسیده و تقریبا 400 میلیون بشکه بیشتر از متوسط سطح انبار در پنج سال گذشته بود و این فشار زیادی بر قیمت های نفت وارد می کرد و بدون کاهش این مازاد ذخایر نفت و فراورده های نفتی، اعاده ثبات بازار نفت حول قیمت های منصفانه (مثلا 60 دلار برای هر بشکه در آن زمان) امکان نداشت. خوشبختانه با توجه به میزان بالای پایبندی اعضای اوپک و کشورهای تولیدکننده نفت غیراوپک به اجرای توافق یادشده و سپس تمدید تصمیم یادشده (در کنفرانس قبلی اوپک در تابستان 1396) برای 9 ماه دیگر و تا پایان مارس 2017 (اردیبهشت 1396) از سقوط بیشتر قیمت نفت جلوگیری شد و با تعادل عرضه و تقاضا در بازارهای نفت به تدریج شاهد اعاده قیمت های بهتر برای نفت بوده ایم. حال با توجه به افزایش قیمت های نفت در هفته های اخیر که عمدتا تحت تاثیر مجموعه ای از عوامل بنیادی و نیز تحولات سیاسی به ویژه در منطقه خاورمیانه (مانند قطع صادرات نفت از منطقه کرکوک عراق، اعلام کاهش صادرات نفت عربستان از دسامبر سال جاری به میزان 120 هزار بشکه در روز و تحولات سیاسی در عربستان سعودی که با بازداشت گسترده وزرا و سیاست مداران، شاهزاده ها و سرمایه داران در آن کشور از یک سو و نیز استعفای نخست وزیر لبنان در عربستان و تنش سیاسی بین دولت های عربستان و لبنان در موضوع عدم امکان، یا جلوگیری از بازگشت نخست وزیر آن کشور از عربستان به لبنان) پیش آمده است. این سوال مطرح شده که آیا تمدید توافق سال گذشته اوپک و غیراوپک (کاهش 1،8 میلیون بشکه در روز از تولیدات خود) برای یک سال دیگر و تا پایان سال 2018 با افزایش قیمت های نفت به بالاتر از 60 دلار برای هر بشکه، امکان افزایش تولید نفت از سوی تولیدکنندگان غیرمتعارف نفت در آمریکا و در نتیجه تشدید عدم تعادل بازار نفت در سال های بعد را فراهم نخواهد کرد؟ و اگر چنین احتمالی وجود دارد آیا کنفرانس اوپک آمادگی بررسی و تصمیمی دراین باره را هم دارد یا خیر؟

شواهدی که امکان افزایش قیمت های نفت به بالاتر از قیمت های متعادل بین 55 تا 60 دلار در هر بشکه را ایجاد کرده است، تغییر بازار نفت از وضعیت پس بهین (Contango) به وضعیت پیش بهین (Backwardation) و نیز گزارش هایی است که از ثبت قراردادهای آتی اختیار برای ماه های آینده به قیمت های 70 تا 80 دلار در هر بشکه حکایت می کند. از سوی دیگر گزارش هایی وجود دارد که نشان می دهد استمرار قیمت نفت بالای 60 دلار می تواند یک میلیون بشکه نفت خام سبک غیرمتعارف را افزایش دهد؛ بنابراین دلایل قوی برای احتیاط وجود دارد، زیرا تنگ ترکردن بیشتر بخش عرضه اوپک می تواند در یکی، دو سال آینده موجب افزایش مجدد نفت غیرمتعارف در آمریکا و سقوط اجتناب ناپذیر قیمت ها همراه با کاهش سهم بازار اوپک شود. در آخرین گزارش چشم انداز نفت اوپک (WOO، 2017) تجدیدنظر درخور توجهی در عرضه نفت خام برای سال جاری میلادی به عمل آمده و عرضه نفت خام برای سال 2017 را که در سال گذشته 95،3 میلیون بشکه در روز برآورد شده بود، با افزایشی معادل 1.2 میلیون بشکه در روز به 96.5 میلیون بشکه در روز افزایش داده اند. دلیل اصلی این تجدیدنظر افزایش پیش بینی نشده تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا عنوان شده است، اما اگر کارایی تولید نفت خام غیرمتعارف به اندازه ای افزایش یافته است که در شرایط قیمت های زیر 50 دلار تولید آن بیش از یک میلیون بشکه در روز از برآوردهای اولیه فراتر رفته است، می توان انتظار داشت درصورتی که قیمت ها برای مدتی بالای 60 دلار برای هر بشکه بماند، تولید نفت غیرمتعارف می تواند حتی فراتر رود و همان طورکه گفته شد تولید نفت خام غیرمتعارف در این شرایط می تواند حتی یک میلیون بشکه بیشتر شود؛ اما از سوی دیگر تمدیدنشدن توافق سال گذشته و بازگشت به سطح تولید اکتبر سال قبل با چشم انداز افزایش حدود دو میلیون بشکه ای در روز نسبت به سطح تولید کنونی در بهار سال آینده نیز می تواند سقوط قیمت ها به حدود اوایل سال 2016 را به دنبال داشته باشد. این یکی از دلایلی است که وضعیت بازار را به وضعیت پیش بهین تبدیل کرده و قیمت نفت شاخص WTI را نسبت به قیمت نفت شاخص برنت و حتی سبد نفت های اوپک در حالت دیسکانت (تنزیل) قرار داده است. در نشریات اوپک جمع تقاضا برای نفت کشورهای عضو آن در سال آینده میلادی 32.8 میلیون بشکه در روز برآورد شده است، اما این برآورد در صورتی که تولید نفت غیرمتعارف در آمریکا افزایش یابد، ممکن است تحقق نیابد زیرا تقاضا برای نفت اوپک در شیوه برآورد آن سازمان در واقع از تفاضل بین کل تقاضای جهانی برای نفت و تولید نفت غیراوپک به دست می آید. حفاری های نفت غیرمتعارف در آمریکا ممکن است با افزایش قیمت نفت شاخص آمریکا و کاهش شکاف قیمت های نفت شاخص های برنت دریای شمال و وست تگزاس اینترمیدیت (WTI) آمریکا افزایش یابد. درحال حاضر محدودیت های انتقال نفت از منطقه کوشینگ (Cushing) اوکلاهما به خلیج مکزیک و مبادی صادرات نفت آمریکا مانع کاهش این شکاف شده است و درحالی که به دلیل کاهش عرضه نفت خاورمیانه در بازار خاورمیانه قیمت نفت شاخص برنت افزایش یافته اما محدودیت های ناشی از انتقال نفت در آمریکا قیمت نفت شاخص WTI را تحت فشار نگه داشته است. طبق گزارش های دفتر اطلاعات انرژی دولت آمریکا EIA، در فصل دوم سال آینده خطوط تازه انتقال نفت از کوشینگاوکلاهما بهره برداری خواهد شد. این می تواند عرضه نفت آمریکا به بازارهای آسیای جنوب شرقی را افزایش دهد و بر بازارهای کشورهای اوپک در آن منطقه مخصوصا کشورهای خاورمیانه ای عضو اوپک فشار وارد کند. درعین حال در آستانه برگزاری اجلاس 30 نوامبر، تولید نفت اوپک به کمترین مقدار در پنج ماه اخیر رسیده است هرچند هنوز تولید سازمان نسبت به سطح تولید تعیین شده بیشتر است. تولید نفت عراق و نیجریه هر کدام 100هزار بشکه در روز و تولید نفت ونزوئلا و الجزایر هریک 50 هزار بشکه در روز در ماه اکتبر کاهش داشته است. علاوه بر آن عربستان سعودی اعلام کرده است در ماه دسامبر صادرات نفت خام خود را 120هزار بشکه در روز کاهش خواهد داد و صادرات آن کشور به آمریکا 10درصد کاهش می یابد. به این ترتیب صادرات نفت خام عربستان سعودی به حدود هفت میلیون بشکه در روز خواهد رسید. هرچند دلیل این کاهش متعادل کردن بازار اعلام شده است و عربستان در ماه های تابستان یعنی جولای و آگوست هم صادرات خود را کاهش داده بود اما این واقعیت که در ماه گذشته از تولید نفت چند عضو اوپک کاسته شده و در هفته های اخیر نیز قیمت های نفت در بازار روند صعودی به خود گرفته است نشان می دهد که دلیل اصلی این کاهش نه تلاش مضاعف آن کشور برای موازنه بازار بلکه عدم توانایی عربستان به استمرار تولید در سطوح بالای 10میلیون بشکه در روز و افزایش مصرف داخلی است. این نظر با توجه به استمرار کاهش سطح انبارهای نفت عربستان (روند تغییرات انبارهای نفت عربستان که از نشریه معتبر Oil Market Intelligence، October 2017) نقل شده است تایید می شود، زیرا درصورتی که عربستان سعودی امکان افزایش تولید داشت دلیلی نداشت در شرایط افزایش قیمت نفت صادرات نفت خود را کاهش دهد و سهم خود در بازار را که آن قدر برای عربستان اهمیت داشته است، از دست بدهد.

موضوعی که به مذاکرات اجلاس آینده اوپک اهمیت و درعین حال ابهام بیشتری می بخشد نیازهای بودجه ای کشورهای عضو اوپک است. در گزارش اخیر صندوق بین المللی پول عربستان و امارات متحده عربی برای موازنه بودجه خود در سال آینده میلادی به ترتیب به قیمت نفت 70 دلار و 61،7 دلار برای هر بشکه نیاز دارند. این ارقام برای کویت و قطر حدود 48 دلار برای هر بشکه برآورد شده است. بنابراین با توجه به نکاتی که در بالا بحث شد، سه سناریو جایگزین را می توان برای نتیجه مذاکرات اجلاس آتی اوپک تصور کرد:

1. تمدید توافق سال گذشته تا پایان سال 2018 میلادی با احتمال تداوم روند افزایشی ملایم قیمت ها در سال 2018 به دلیل افزایش تقاضای جهانی برای نفت ناشی از رشد سریع تر اقتصادی آمریکا، چین و اروپا. در این سناریو اوپک باید خطر افزایش سرمایه گذاری و تولید نفت خام غیرمتعارف (با توجه به چرخه کوتاه مدت فناوری تولید نفت غیرمتعارف) در سال های آینده و سقوط قیمت ها مانند آنچه در نیمه دوم 2014 اتفاق افتاد را برآورد و نفع حاصل از افزایش قیمت نفت ناشی از تداوم کاهش تولید توافق شده در 2016 را با ضرر احتمالی سقوط قیمت ها در سال های بعد مقایسه کند.

2. تعویق تصمیم گیری درخصوص تمدید توافق نوامبر سال گذشته (برای کاهش 1،2میلیون بشکه ای اوپک و 0.6میلیون بشکه ای غیراوپک) به یک کنفرانس فوق العاده در ماه مارس آینده. در این صورت اوپک باید ریسک تغییر انتظارات بازار به دلیل تصور احتمال پیدایش مازاد عرضه در فصل دوم سال آینده و سقوط احتمالی قیمت ها حتی سریع تر از سناریوی قبلی را در نظر گرفته هزینه آن را با عدم النفع حفظ سطح تولید در حد تعیین شده مقایسه کند.

3. حالت سوم که مناسب تر به نظر می رسد تمدید مشروط و انعطاف پذیر توافق سال گذشته است. به عبارت دیگر کنفرانس توافق سال گذشته را با لحاظ افزایش تقاضا برای نفت اوپک اجرا کند. یعنی چنانچه طبق پیش بینی دبیرخانه اوپک مثلا 400هزار بشکه (یا هر میزان) به تقاضا برای نفت اوپک اضافه شد (به دلیل رشد اقتصادی سریع تر دنیا یا عدم تحقق تولید غیراوپک) سازمان تنها به همان میزان به تولید خود اضافه کند، یعنی در حد تقاضا برای نفت اوپک تولید کند نه کمتر (که بازار را از دست بدهد) و نه بیشتر (که قیمت ها سقوط کند). کنفرانس می تواند به کمیته نظارت بر اجرای توافق نوامبر 2016 یا دبیرخانه اوپک ماموریت دهد که شیوه تقسیم این افزایش احتمالی تولید بین اعضا را تدوین کند و به رویت کنفرانس برساند و بر حسن اجرای آن توسط اعضا نظارت کند.