آرشیو دوشنبه ۲۷ آذر ۱۳۹۶، شماره ۴۲۱۸
تاریخ و اقتصاد
۳۰

درآمد گمرک در دوره قاجار

منبع: تاریخ اقتصادی ایران، چارلز عیسوی

در آمد اداره گمرک در اولین سال تاسیس (1277ه ش) جمعا بالغ بر 10 میلیون ریال بود که در سال 1338 ه ش به بیش از 9 میلیارد ریال افزایش یافت که این رقم برابر با یک سوم بودجه کل کشور بود. در قبال این درآمد هنگفت، هزینه اداری گمرک خانه در سال 1338 بالغ بر 240 میلیون ریال، یعنی کمتر از 3 درصد درآمد مذکور بود.

ترخیص کالا در دوره قاجاریه و وضع مالیه کشور به واسطه جنگ ها، مسافرت ها و ضعف پادشاهان رو به رکود گذاشت و با زحمات طاقت فرسای امیرکبیر گام های سودمندی برداشته شد و برای وصول، نگهداری و مصرف خزانه مقررات جدیدی وضع گردید. قبل از مشروطیت، شاهان تمام درآمدها و عواید کشور را دراختیار داشته و همه مخارج نیز به فرمان و تصویب آنها صورت می گرفت. در آن زمان مردم صاحب مجلس و پارلمان نبودند و شاه شخصی به نام وزیر دفتر (وزیر مالیه) را مامور می کرد تا بودجه کشور را تنظیم کند. در هر استان مسوول هر کتابچه در مرکز یک مستوفی بود. این مستوفیان عده ای کارمند داشتند که آنان را میرزا قلمدان می گفتند. رئیس مستوفی ها را مستوفی الممالک می نامیدند که همان وزیر مالیه بود.

با انقلاب مشروطه در سال 1285 اولین کابینه قانونی تشکیل شد و ناصرالملک به عنوان نخستین وزیر مالیه از مجلس شورای ملی رای اعتماد گرفت. ایشان با همان روال سابق ادامه کار داده و به دستور وی محل کنونی رادیو تهران که محل اداره گمرک بود به وزارت مالیه اختصاص یافت. در سال 1289 ادارات هفت گانه وزارت مالیه تصویب و تشکیل شد و مهم ترین ادارات در آن زمان خزانه داری کل، گمرک و وصول عایدات بود. پس از مدتی محل وزارت مالیه به پارک اتابک، محل کنونی سفارت شوروی سابق، انتقال یافت.