آرشیو پنجشنبه ۵ بهمن ۱۳۹۶، شماره ۴۰۱۱
کتاب
۱۰

ارادتمند شما، آن!

محسن آزموده

آن فرانک 15 ساله بود که پس از انتقال از آشویتس به برگن- بلس بر اثر وضع فجیع بهداشتی، به بیماری تیفوس مبتلا شد و جان سپرد. گور او مشخص نیست: احتمالا به همراه خواهرش در یکی از گورهای دسته جمعی برگن- بلس دفن شده است. نگارش یادداشت هایش را از دو سال پیش از مرگ شروع کرد. یعنی در عنفوان نوجوانی. اما متن را که می خوانیم قابل مقایسه نیست با نوشته های «تین ایجر»های امروزی. «جنگ» کودکان را بزرگ می کند و آدم ها را پخته. چشم آنها را به وجوهی از واقعیت جهان می گشاید که در زمانه صلح و صفا از دیده ها پنهان است. «آن» هم که شروع به نوشتن کرد، به عنوان یک دختربچه سیزده ساله در مخیله اش نمی گنجید که آنچه می نویسد در ردیف خاطرات تاریخی بزرگانی چون تالستوی قرار می گیرد، به بیش از 60 زبان ترجمه می شود، میلیون ها نسخه از آن به فروش می رسد و بر اساس آن ده ها فیلم و نمایش ساخته می شود: «دفتر خاطرات نویسی برای آدمی مثل من تجربه خیلی عجیبی است. برای اینکه تا الان چیزی ننوشته ام. بعدها هم نه خودم علاقه ای به افکار دوره نوجوانی ام نشان می دهم، نه کس دیگری حرف های یک دختر سیزده ساله برایش اهمیت دارد.» آن فرانک، دخترک 15 ساله، یکی از مشهورترین قربانیان هولوکاست است. شهرت او بر آمده از انتشار کتاب «خاطرات یک دختر جوان» (چاپ اول 1947 به زبان هلندی) است که در آن دو سال زندگی مخفیانه خودش و خانواده اش در زمان اشغال هلند توسط نیروهای آلمانی در جنگ جهانی دوم را روایت کرده است. «آن» که در فرانکفورت و در یک خانواده متمول یهودی به دنیا آمده بود، بیشتر زندگی اش را در آمستردام هلند گذراند. چهار سال و نیم بیشتر نداشت که در نتیجه به قدرت رسیدن نازی ها در آلمان و افزایش فشارها بر یهودیان با خانواده به هلند رفت. در ماه مه 1940 خانواده فرانک در نتیجه اشغال هلند به وسیله آلمانی ها به همراه دیگر یهودیان گرفتار شدند. همچنان که آزار و اذیت یهودیان افزایش می یافت، در جولای 1942 خانواده فرانک در اتاق هایی پنهان پشت قفسه هایی در ساختمانی که پدر فرانک در آن کار می کرد (ساختمان ضمیمه)، مخفی شدند. از این تاریخ تا زمانی که کل خانواده در آگوست 1944 توسط گشتاپو دستگیر شدند، «آن» به طور منظم به نگارش خاطراتش در دفترچه ای پرداخت که روز تولدش به او هدیه شده بود.

خاطرات «آن» روایت زنده و پر احساس دختربچه ای امیدوار است که زندگی روزمره هشت نفر آدم محصور را روایت می کند. از این حیث تفاوتی اساسی با همه گزارش هایی دارد که از جنگ جهانی دوم خوانده ایم. جنگ و تهاجم نازی ها در این کتاب از رهگذر تاثیرشان در حیات هرروزه این افراد احساس می شود، در خشم و خشونتی که در مناسبات شان با یکدیگر دارند، در ترس ها و اضطراب های شان از اینکه دستگیر بشوند، از اثری که شنیدن و خواندن اخبار پیشروی نازی ها و کشتار یهودیان بر آنها می گذارد و این همه نه بطور سرراست و مستقیم، بلکه در خلال خاطراتی روزانه در حد قد دانایی و فهم یک دختر بچه کوچک. تلخی ماجرا نیز آنجاست که خواننده پیشاپیش می داند که امید نهفته در سطرسطر یادداشت ها به آینده ای صلح آمیز و سرشار از نور و شادی، وجهی ندارد: اگرچه «آن» و روزنوشت های شیرین و جذابش به واسطه قدرت جادویی کلمه جاودانه و جهانی شدند. صبح روز چهارم اوت 1944، بین ساعت 10 تا 30/10، اتومبیلی جلوی ساختمان شماره 263 خیابان پرینزنگراخت نگه داشت و یک گروهبان اس اس به اسم کارل یوزف سیلبور با اونیفورم کامل به همراه سه عضو هلندی پلیس امنیتی که لباس شخصی به تن داشتند، از ماشین پیاده شدند. فرضیه رایج این است که کسی به آنها خبر داده بود، اما تحقیقات تازه نشان می دهد که احتمالا دلیل لو رفتن مخفیگاه خانواده فرانک خیانت نبوده و نازی ها بطور اتفاقی «آن» و خانواده اش را پیدا کردند. این فرضیه را شواهد موید حضور دوساعته نازی ها در این مخفیگاه که برای دستگیری آدم های پنهان شده نامعمول و زیاد است، تقویت می کند. این فرضیه جدید می گوید «دلیل حمله احتمالا تقلب در کوپن های جیره غذایی و فعالیت های کاری غیرقانونی بوده است.» هر چه باشد، هشت ساکن آن ساختمان (از جمله خانواده فرانک) به اردوگاه وستربورک در شمال هلند منتقل شدند و سپس به آشویتس در لهستان فرستاده شدند. اتو فرانک، پدر «آن» تنها بازمانده خانواده بود. «آن» و خواهرش مارگوت در پایان اکتبر از آشویتس به برگن- بلسن منتقل شدند و همان جا در اثر بیماری جان سپردند. این اردوگاه چند هفته بعد در 12 آوریل 1945 به دست بریتانیایی ها آزاد شد.