علی اصغر حکمت شیرازی از جمله رجال فرهنگی و سیاسی عصر پهلوی است که کارنامه ای پرفراز و نشیب دارد. حکایت حکمت، حکایت نسلی است که از مشروطه سر بر آورد و در دوره رضاشاه تجربه دولتمردی را از سر گذراند، تجربه ای که با نوسازی در حوزه های گوناگون همراه بود. این نوسازی از اهداف مشروطه بود، اما در حوزه سیاست میراث مشروطه پاس داشته نشد. نسل حکمت در بیم و امید، گاه مطیع و گاه منتقد، کارنامه ای از خود به جای گذاشت که از نیک و بد در آن می توان جست وجو کرد. از همین رو، برخی از میراث حکمت مانند دانشگاه تهران، ورزشگاه امجدیه، آثار مکتوب و... همچنان در ایران ساری و جاری است. رضا مختاری اصفهانی در کتاب حکایت حکمت، برهه های مختلف زندگی این دولتمرد فرهیخته و دانشگاهی را در هشت فصل روایت کرده است. فصل اول زمینه و زمانه ای که حکمت در آن بر آمده را بررسی می کند و فصل دوم شجره با عنوان شجره حکمت به خاندان او می پردازد. نویسنده در فصل سوم به زمانه مشروطه که حکمت از بستر آن برخاسته می پردازد و در فصول بعد فراز و نشیب زندگی حکمت را هم سو با تحولات سیاسی و اجتماعی ایران مثل سقوط قاجار و برآمدن پهلوی بررسی می کند و در این زمینه به برخی از اقدامات او چون تاسیس دانشگاه تهران اشاره می کند.

مجلد فرخی سیستانی جلد چهارم از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران عصر غزنوی نوشته محمد دهقانی، استاد ادبیات و زبان فارسی است. مجموعه تاریخ و ادبیات ایران برای کسانی که نوشته شده است که به تاریخ فرهنگی و ادبی ایران علاقه مندند و می خواهند برگزیده ای از بهترین شاهکارهای ادبی ایران را به همراه شرح و تفسیر لازم به زبانی ساده و روشن بخوانند و بدانند که این شاهکارها در کدام فضای تاریخی پدید آمده و متقابلا چگونه بر آن تاثیر نهاده اند. در مجلد چهارم مربوط به دوره غزنوی فرخی سیستانی، شاعر بزرگ قرن پنجم مورد بحث قرار می گیرد. فرخی در دربار غزنوی بوده اگرچه این حضور چندان با آسایش و آرامش همراه نبوده است. منادمت و مجالست با سلاطین به همان اندازه که مایه ترفیع و ترقی افراد می شد، خطرهایی نیز به همراه داشت و کوچک ترین غفلت ممکن بود به بهای جان فرد تمام شود. با اینهمه فرخی دشواری حضور در دربار را به تهدیدهای آن به جان خریده بود. در کتاب حاضر مقدمه مفصل و خواندنی محمد دهقانی ما را با ویژگی های شعر فرخی در نسبت با زمانه ای که می زیسته آشنا می کند و درآمدی مناسب برای معرفی نقاط قوت و ضعف این شاعر بزرگ به دست می دهد.

منوچهری دامغانی، شاعر ایرانی قرن پنجم هجری بعد از خدمت منوچهر قابوس زیاری در طبرستان به خدمت دربار غزنین رفت، اما زمانی بدان گام گذاشت که کوکب بخت مسعود غزنوی رو به افول نهاده بود. لشکرکشی به گرگان و طبرستان علاوه بر اینکه هزینه سنگینی به بار آورد و در مقابل هیچ سودی عاید مسعود نکرد، فرصت درخشانی هم در اختیار سلجوقیان گذاشت تا با استفاده از غیبت چند ماهه سلطان به تاخت و تاز در اطراف خراسان و عراق بپردازند و پایه های حکومت او را سست کنند. بر این اساس به نظر نمی رسد که بهره مندی منوچهری از بذل و بخشش های بی حساب مسعود چندان به درازا انجامیده باشد. این را از شکواییه منوچهری نیز می توان دریافت. محمد دهقانی در مجلد پنجم از مجموعه تاریخ و ادبیات ایران عصر غزنوی به بحث از شعر و شاعری این شاعر پارسی گوی پرداخته و آفرینش ادبی او را در متن زندگی پر کشاکش و زمانه پر فراز و نشیب بررسی کرده است. چنان که دهقانی نشان می دهد، عمر منوچهری چندان طولانی نبوده و نباید از چهل یا حداکثر پنجاه سال بیشتر عمر کرده باشد، به خصوص که صاحب لباب الالباب او را «اندک عمر» خوانده است. دهقانی در این کتاب کوچک و خواندنی نشان می دهد که دیوان منوچهری توصیف شاعرانه و البته زیبا و استادانه ای است از همان صحنه های شگرف شادخواری که در روایت تاریخ بیهقی می خوانیم. عربی گرایی از دیگر ویژگی های زبان منوچهری است که دهقانی به خوبی آن را نشان داده و بر آن تاکید کرده است.