کتاب «ادبیات گنوسی» نوشته استوارت هالروید با ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور اخیرا در نشر هیرمند منتشر شده است. گنوس به معنای عرفان و معرفت است. کتاب ادبیات گنوسی مجموعه ای از جستارهای برگزیده پیرامون ادبیات گنوسی است که در دو بخش آمده است.

بخش نخست شامل تاریخچه کیش گنوسی است که در سده های نخستین مسیحیت فرقه های بسیاری پیرو کیش گنوسی شدند. در این کتاب به اساطیر کیش گنوسی نیز پرداخت شده است. از جمله «انسان ایزدی» در کتاب حزقیال نبی. به طور کلی برداشت شرقیان در مصر، سوریه، ایران، از گنوس برداشتی عرفانی و غیر دینی و برداشت یونانیان برداشتی فلسفی، عقلانی و استدلالی است. کیش گنوسی تاثیر پذیرفته از بخش عرفانی دین مسیحیت، کیش مندایی و آیین مانوی است.

کیش مندایی پیروان حضرت یحیا را می گوید که در کنار رودخانه ها و آبراه های جنوب عراق تا خوزستان زیست می کردند و خود را تعمید دهندگان حضرت مسیح می داند. (هم اکنون در جنوب کشورمان فرقه مندایی صاحب کتاب و آیین های مخصوص به خود است.) کیش مانوی نیز پیروان مانی را می گویند که مانی خود ابتدا گنوسی بود و پس از پیامبری از کیش گنوسی جدا می شود. مانویان از خوردن گوشت، زن، کسب مال و می پرهیز می کنند. کیش مانوی بر اساس ثنویت میان نور و ظلمت است. در بخش نخست کتاب این سه کیش و ارتباط آنها با گنوس به طور کامل توضیح داده شده است. بخش دوم کتاب آثار به جا مانده از کیش گنوسی است. که شامل انجیل های گنوسی، انجیل توماس، انجیل فلیپ، انجیل به روایت مریم مجدلیه، انجیل مرقیون، انجیل صلح، متون مندایی، مزامیر عرفانی مانوی، مزامیر عهد عتیق، مزامیر پارسی مانوی، سرود مروارید، پیتس تیس سوفیا و تعدادی مزامیر و متون دیگر است. در زیر بخشی از باب هشتم انجیل به روایت مریم مجدلیه را می خوانیم:

«و آرزو گفت: ندیدمت هبوط کنی، بلکه اکنون بینم که عروج کنی. چرا دروغ می گویی از آن هنگام که آن منی؟ جان پاسخ داد و گفت: دیدمت. ندیدی مرا نه شناختی مرا. خدمت کردم به تو چون جامه ای و تو نشناختی ام.» ابوالقاسم اسماعیل پور استاد زبان های باستانی دانشگاه شهید بهشتی اسطوره شناس و مانوی دان برجسته بخوبی از عهده ترجمه این اثر برآمده است.