هر سازی حکایتی است و هر حکایتی هم رازی دارد. حکایت هایی که راز و رمز زندگی انسان ایرانی و نگاهش به جهان پیرامون را در نغمه های خود جای داده اند. یکی از این حکایت های پر رمز و راز، دوتار نام دارد. سازی که شور صدای بزرگان موسیقی نواحی را در نقاط مختلف خراسان، مازندران و همچنین ترکمن ها به گوشمان رسانده است. نواخته اند و از خدا خوانده اند، از محمد(ص) و همین طور روزی و روزگاری از بیدادهای زمانه و حکام ناعادل و عشق و ده ها موضوع دیگر خوانده اند.

دوتار عمری دراز دارد و گفته می شود چند هزار سال است که در ایران زندگی می کند. امروزه حوزه های نواختن دوتار عبارتند از شمال خراسان در شهرهای قوچان، بجنورد، شیروان، اسفراین و درگز و جنوب و شرق خراسان در شهرهای نیشابور، فردوس، تایباد، بیرجند، بجستان، بردسکن، قائنات، تربت جام، کاشمر، باخرز، خواف و سرخس و سبزوار و نواحی ترکمن نشین شمال شرق از جمله استان گلستان و بخش علی آباد کتول همچنین برخی مناطق استان مازندران. این ساز در نواحی مختلف، با اندکی تغییر در شکل و نحوه نوازندگی دیده می شود.

انواع دوتار در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران به «دوتار خراسان» با دو گونه شمال و جنوب، «دوتار ترکمن» و «دوتار مازندران» تقسیم می شود. شکل ساز و نحوه در دست گرفتن و سبک نواختن در شمال و جنوب خراسان تا حدودی با هم تفاوت دارد. مردم مناطق خراسان قصه ها و داستان های خود را در قالب آهنگ هایی زیبا سینه به سینه به نسل های کنونی منتقل کرده اند. در شهرهای کاشمر، فردوس، تربت حیدریه، قائن و بیرجند نیز در پی سفر هنرمندان زبده دوتار نواز شرق خراسان این ساز نواخته می شود. تیره ترکمن های سالور تربت جام در شرق خراسان نیز دوتار ترکمنی می نوازند.

دوتار چند هزار ساله ایرانی که هر چند عمری دراز دارد، اما هنوز پویا و زنده است این روزها قرار است بار و بندیلش را جمع کند، پرونده اش را دست بگیرد و راهی سفری طولانی شود، سفری پربار که قرار است نامش را در میراث معنوی جهانی ثبت کند و «دوتار» این شوریده موسیقی نواحی کشورمان را بیش از پیش به جهان معرفی کند. در ادامه به بررسی ساز دوتار، نوازندگان برجسته این ساز و کارشناسان و مسئولان پرداخته ایم.