اغلب اشاره شده که یکی از فرق های عمده بین جامعه اسلامی و جامعه غربی، نهادهای مدنی قدرتمندی است که از خودمختاری زیادی برخوردارند و در غرب تکامل یافته اند اما جامعه اسلامی فاقد آنها است. لکن در داخل جامعه اسلامی تعداد قابل ملاحظه ای نهادهای محلی دموکراتیک وجود دارد که روی هم عامل وحدت دهنده آن جامعه را پدید می آورند. نمونه های چنین نهادهایی صنف های تجار، صنعتگران و تشکیلات اجتماعی – مذهبی نظیر گروه های فتوت بودند و فعالیتشان اساس اخلاقی و مذهبی داشت. آنها خویشتن را تحت هدایت معنوی یک مرشد قرار می دادند و از قواعد اخلاقی که در دستورالعمل هایی به نام فتوت نامه شرح داد ه شده بود، پیروی می کردند. بازرگانان و صنعتگران یک مجرای ارتباطی رسمی با دولت داشتند.