«شهرت» اثر مارک رولندز، استاد فلسفه دانشگاه میامی، یکی از بهترین کتاب هایی است که در چند سال اخیر خوانده ام. نویسنده در این کتاب حول مفهوم و پدیده شهرت مفاهیم پایه ای و اساسی فرهنگ و تمدن غربی را به زبان ساده بیان می کند. غرب در این کتاب صرف مفهومی جغرافیایی نیست، بلکه همه ما می توانیم در چارچوب این فرهنگ قرار بگیریم. رولندز به تمایز بین دو نوع شهرت معتقد است: شهرت سنتی و شهرت مدرن یا بادآورده. در گذشته شهرت با نوعی احترام همراه بود. فردی دستاورد یا استعداد قابل توجهی داشت و به همین دلیل مورد ستایش جامعه قرار می گرفت. اما در عصر مدرن شهرت از مفهوم احترام تهی شده است. به عبارتی فرد x شهرت دارد چون مشهور است! به عنوان نمونه، نویسنده در این کتاب دخترانی را مثال می زند که برای کسب شهرت در مقابل دوربین عریان می شوند. رولندز معتقد است: ریشه شهرت باد آورده عصر مدرن به بحران معاصر در تمدن غربی برمی گردد. رولندز تمدن حال حاضر غرب را حاصل دو گرایش فکری می داند: عینیت گرایی افلاطونی و فردگرایی عصر روشنگری. هر یک از این دو گرایش امکان تبدیل به شکل منحط و فاسد خود را دارد: عینیت گرایی افراطی به بنیادگرایی و فردگرایی افراطی به نسبی گرایی ختم می شود.

عینیت گرایی (objectivism) به این معناست که درست و نادرست به صورت عینی و مستقل از پنداشت ها و رفتارهای ما وجود دارد و این ارزش های اخلاقی همچون حقایق علمی است: یعنی وجود آنها عینی و مستقل از افکار و باورهای مردم درباره آنهاست. به نظر مارک رولندز ریشه عینیت گرایی اخلاقی به عصر یونان باستان برمی گردد، افلاطون این بحث را در قالب عالم مثل بیان می کرد. به نظر افلاطون واقعیت و جوهر اشیا و همچنین ارزش ها در دنیای مثل قرار دارند: مثل در معنایی که افلاطون به کار می برد به معنای نمونه کامل چیزهاست. این عینیت گرایی افلاطونی می تواند به شکل منحط خود یعنی بنیادگرایی حال حاضر تبدیل شود. به نظر نویسنده بنیادگرایی، عینیت گرایی بدون استدلال است. یک فرد بنیادگرا به صورت تعبدی بدون استدلال و دلیل، ارزش ها و اصول خود را برتر از تمام فردیت ها می داند.

فردگرایی(individualism) نیز گرایش دومی است که در عصر روشنگری پدید آمد و پایه دیگر تمدن حال حاضر انسان غربی را تشکیل داد، در فردگرایی زندگی هر فرد عادی در صورتی به بهترین نحو می گذرد که از درون او تعیین شود. به عبارتی فرد اجازه تصمیم گرفتن داشته باشد و بر مبنای انتخاب های خود زندگی کند. در این چارچوب انتخاب فردی مقدم بر سایر ارزش ها و اصول اخلاقی است. فردگرایی عصر روشنگری نیز در دوره ما می تواند به شکل منحط خود یعنی نسبیت گرایی تبدیل شود که در آن هیچ معیار یا اصولی برای اینکه تعیین کند کدام تصمیم برتر است، وجود ندارد. یعنی صرفا خود انتخاب من مهم است نه اینکه چه انتخابی می کنم. رولندز معتقد است: با وجود تضاد ظاهری بین عینیت گرایی و فردگرایی، سبک زندگی تمدن غربی بر مبنای تعادل بین این دو گرایش شکل گرفته است. برخلاف نظر بسیاری که غرب را صرفا بر مبنای فردگرایی تبیین می کنند، باید گفت اعلامیه حقوق بشر در سال 1948 خود بهترین گواه بر این است که مجموعه ای از حقوق و ارزش ها ورای قومیت، فردیت، مذهب و عقیده وجود دارند.

در ادامه کتاب، مارک رولندز با استفاده از رمان «سبکی تحمل ناپذیر بار هستی» اثر نویسنده چک، میلان کوندرا، عینیت گرایی و شکل منحطش بنیادگرایی را با سبک زندگی سنگین بار و فردگرایی و نسبیت گرایی منحط را با شیوه زندگی سبک بار مقایسه می کند. در زندگی سنگین وار، شما مجموعه ای از اصول، ارزش ها و باید و نبایدهایی دارید که زندگی شما حول این ارزش های عینی تعریف می شود و فردیت شما جدای از این ارزش ها معنایی ندارد. در مقابل در شیوه زندگی سبک بارانه شما هیچ اصول و ارزش عینی ای فراتر از فردیت و انتخاب ندارید و مثل پر کاهی رها هستید. در زندگی سبک بارانه، اینکه چه نوع زندگی را انتخاب می کنید، اهمیتی ندارد: چون این موضوع هویت شما را تعیین نمی کند بلکه آنچه اهمیت دارد، این است که انتخاب می کنید، همین. اکنون بر اساس توضیحات بالا بهتر می توان شهرت بادآورده عصر مدرن را تبیین کرد. ریشه اصلی این شهرت بادآورده این است که در سده بیست و یکم ما نمی توانیم به شیوه اصولی، امور باکیفیت - باارزش- را از مزخرفات تشخیص دهیم. شهرت بادآورده یعنی شهرت منهای ارزش ها و ملاک های عینی ارزیابی. به عبارت ساده تر ما هیچ سنگ محک و معیار کیفی ای نداریم تا تشخیص دهیم کدام دستاورد و اثر هنری شایسته احترام و به تبع آن شایسته ایجاد شهرت است و این ناتوانی به نوعی حاصل شکل منحط فردگرایی یا همان نسبیت گرایی است. با وجود اینکه ارزش یا کیفیت هر حوزه با توجه به شاخص های درونی آن تعیین می شود - برای مثال شاخص های کیفیت یک سیاستمدار با شاخص های کیفیت یک فوتبالیست متفاوت است - مارک رولندز به صورت کلی برای حل مشکل «تشخیص کیفیت» به جمع راه حل های مارکسیستی و کاپیتالیستی متوسل می شود، به عبارتی برای تعیین ارزش یک دستاورد یا استعداد دو عامل را باید مدنظر قرار داد:

الف- راه حل مارکسیستی: در این مکتب ارزش یک دستاورد بر اساس میزان کاری است که روی آن انجام شده است به عنوان مثال برای بتهوون شدن یا نوشتن قطعه ای با پیچیدگی و ظرافت و قدرت آنچه بتهوون می نویسد چه میزان کار یا تلاش لازم است؟ برای بریتنی اسپیرز شدن و تولید آثاری مثل آثار او چه میزان کار یا تلاش لازم است؟

ب - راه حل کاپیتالیستی: عرضه و تقاضا یا کمیابی آن دستاورد یا استعداد: بین هنرمندان چه تعداد افراد در حد بتهوون داریم و چه تعداد افراد در حد بریتنی اسپیرز وجود دارند؟ مطمئنا هدف از این مقایسه بیان مزیت های موسیقی کلاسیک بر پاپ نیست بلکه می توانیم از این ملاک برای مقایسه کیفیت آثار بریتنی اسپیرز و یکی از هم ردیفانش نیز استفاده کنیم. بنابراین کیفیت استعدادهای یک فرد تابعی از کار و کمیابی است و تا حدی این دو معیار را می توان به صورت کمی نشان داد.

در پایان باید گفت: شهرت بادآورده گواهی است بر فرهنگی که فردگرایی آن تعادل عینیت گرایانه خود را از دست داده است و همچنین ناتوانی در پذیرش این حقیقت که بین زندگی هایی که افراد انتخاب می کنند یا انواع شیوه های خودشکوفایی شان، از نظر کیفی تفاوت هایی وجود دارد.