آرشیو چهارشنبه ۲۴ امرداد ۱۳۹۷، شماره ۳۲۲۱
ادبیات - کتاب
۸
عطف

هدایت طنزنویس به روایت محمدعلی

«جستاری در فرهنگ وغ وغ ساهاب» کتابی است ماحصل درس گفتارهای داستان نویسی محمد محمدعلی در موسسه کارنامه که با همکاری فریده خرمی به صورت کتاب در نشر کتاب سرای تندیس منتشر شده است. کتاب چنان که از عنوان آن پیداست درباره «وغ وغ ساهاب» صادق هدایت است. «وغ وغ ساهاب» از آثار طنزآمیز هدایت است و کار مشترک او و مسعود فرزاد و البته چنان که محمدعلی در «جستاری در فرهنگ وغ وغ ساهاب» اشاره می کند برخی قضیه های کتاب نیز نوشته نصرت اله محتشم است. «قضیه» (غزیه) عنوانی است که هدایت و فرزاد برای نوشته های طنزآمیز «وغ وغ ساهاب» ابداع کرده اند و این عنوان درواقع نوعی شوخی با «قصیده» است. «وغ وغ ساهاب» عرصه وسیعی از فرهنگ کهن و ساختارهای تثبیت شده و عادت ها و رفتارهای رایج را دستمایه طنز نیش دار خود قرار داده است و البته علاوه بر نقد ریشه ای ساختارهای کهن از نقد تازه به دوران رسیدگی و مدهای وارداتی هم غافل نمانده است. در این کتاب هیچ چیز از تیغ نقد بازیگوشانه و سرخوشانه جان به در نمی برد. محمد محمدعلی مقدمه کتاب «جستاری در فرهنگ وغ وغ ساهاب» را با شرح معنای لغوی «وغ وغ ساهاب» که اسباب بازی ای کودکانه بوده است آغاز و آن گاه به وجه تسمیه عنوان کتاب اشاره ای می کند و می نویسد: «نمی توان تصور کرد که صادق هدایت بی توجه به کاربرد وغ وغ ساهاب در نزد عوام، نام کتابش را وغ وغ ساهاب گذاشته است. چراکه او علاوه بر نخبگان عصاقورت داده ای جامعه ی ادبی و غیرادبی شهری، نقاط ضعف عوام در روستاها و شهرها را نیز همواره به نقد کشیده است». در این مقدمه به وجوه گوناگون وغ وغ ساهاب، دستاوردهای هدایت در زمینه گردآوری فرهنگ عامه، نسبت وغ وغ ساهاب با «چرندوپرند» دهخدا و طنز عبید زاکانی و علقه های وطن دوستانه هدایت پرداخته شده است. محمدعلی در جایی از این مقدمه درباره تنوع آثار هدایت و روح واحدی که در عین این تنوع در پشت تمام آثار او وجود دارد می نویسد: «این آثار چنان به ظاهر از هم دورند که هر خواننده ای را به شک می اندازند که چگونه ممکن است نویسنده ای این همه تنوع طلب باشد و هیچ یک از آثارش شباهتی به دیگری نداشته باشد. اما چنین نیست که ظاهر امر نشان می دهد. در تاروپود تمامی آثار هدایت روح یک ایرانی باسواد نقاد و دلسوز که زدن نیش و کنایه به صورت صفت و خصیصه ثانویه اش درآمده کاملا هویداست. او از ابزار زبان تندوتیزش برای آگاهی دادن سود می برد. همچنین برای لحن بخشیدن به آثار خود». محمدعلی پس از این مقدمه، وارد متن «وغ وغ ساهاب» می شود و پس از ارائه چکیده ای از هر قضیه، نکته هایی درباره آن می گوید و همچنین معنای لغات به کاررفته در هر قضیه را می آورد. از جمله نکاتی که در شرح بعضی قضایا به آن ها توجه شده شیوه داستان پردازی در آن هاست. محمدعلی درباره آن چه در پرداختن به «وغ وغ ساهاب» مدنظر داشته می نویسد: «آنچه در جستار پی گرفته شده علاوه بر نقد و نظر، برداشت شخصی از هر یک از قضایا (غزایا) و دادن اطلاعات جانبی و نکات ظریف تاریخی پنهان در متن و یافتن ریشه های تاریخی امثال وحکم و خرافات و آوردن شرح حال اسامی ایرانی و خارجی است که در متن به کار رفته است».