برخی چیزهایی که مارکس گفته، درست از آب درآمده است در سال 1992 و اوج اقتدار لیبرالیسم پس از پایان جنگ سرد، فرانسیس فوکویاما در کتابی با عنوان «پایان تاریخ و آخرین بازمانده» نوشت: آنچه شاهدش خواهیم بود، نقطه پایان تکامل ایدئولوژیک بشریت و جهانی شدن اندیشه لیبرال دموکراسی غربی به عنوان آخرین شکل حکومت بشری است.

جرج ایتون دبیر سیاسی «نیواستیتس من» در گزارشی تحت عنوان «فرانسیس فوکویاما: سوسیالیسم باید بازگردد» نوشت: تاریخ دارد از فرانسیس فوکویاما انتقام می گیرد. در سال 1992 و اوج اقتدار لیبرالیسم پس از پایان جنگ سرد، این تئوریسین در کتابی با عنوان «پایان تاریخ و آخرین بازمانده» نوشت: آنچه شاهدش خواهیم بود، نقطه پایان تکامل ایدئولوژیک بشریت و جهانی شدن اندیشه لیبرال دموکراسی غربی به عنوان آخرین شکل حکومت بشری است.

وی در بخش دیگری از این یادداشت می نویسد: بیست وشش سال پس از چاپ این کتاب از امریکا گرفته تا روسیه، از ترکیه تا لهستان و از مجارستان تا ایتالیا، یک نظام بین المللی لیبرال در حال پیشرفت است. کتاب جدید فوکویاما که نهمین آنها به شمار می رود با عنوان «هویت: تقاضا برای شانیت و سیاست خشم» به دنبال گلاویز شدن با این نیروهاست. اما وقتی با این استاد 65 ساله استنفورد در محل کارمان در لندن ملاقات کردم، او با احتیاط بر تداوم افکارش تاکید می کرد: «منظورم در آن زمان (1992) این بود که مشکل دموکراسی مدرن این است که صلح و پیشرفت به ارمغان می آورد اما مردم چیزی بیشتر از آن می خواهند… لیبرال دموکراسی ها حتی تلاش نمی کنند که آنچه یک زندگی خوب تلقی می شود را تعریف کنند. این امر بر عهده افراد گذاشته می شود که احساس غریب افتادن و بی هدفی می کنند و به همین علت به عضویت گروه های هویتی در می آیند تا نوعی احساس تعلق اجتماعی به آنها بدهند.» او در ادامه گفت: منتقدانش «احتمالا پایان کتاب اصلی (پایان تاریخ) را نخوانده اند، بخش مربوط به آخرین بازمانده که در حقیقت تماما درباره مخاطرات بالقوه دموکراسی است.»

کتاب پایان تاریخ، پاسخی به کمونیست ها بود که کمونیسم را آخرین مرحله پیشرفت ایدئولوژیک بشریت می دانستند. از او پرسیدم که احیای مجدد چپ سوسیالیست در انگلستان و امریکا را چگونه می بیند؟ او در پاسخ گفت: تمامش به این بستگی دارد که سوسیالیسم را چگونه تعریف کنید؟ بعید می دانم مالکیت ابزار تولید- غیر از جاهایی که کاملا مستثنی هستند مانند خدمت عمومی- چندان کارآمد باشد. اما اگر آن را برنامه بازتوزیعی بدانید که شکاف بزرگ میان درآمد کارگران و ثروتمندان را جبران کند، نه تنها قابلیت ظهور مجدد دارد بلکه اجبارا باید بازگردانده شود. دوره متمادی استقلال بازار که در زمان ریگان و تاچر آغاز شد، از جوانب مختلف آثار فاجعه باری داشته است.»

وی در ادامه می افزاید: در شرایط فعلی به نظر می رسد برخی چیزهایی که مارکس گفته، درست از آب در آمده است. او درباره بحران تولید مازاد هشدار داده بود که فقیر شدن کارگران و تقاضای ناکافی را به دنبال خواهد داشت. فوکویاما معتقد است با وجود این، تنها رقیب برای لیبرال دموکراسی، مدل کاپیتالیستی دولتی چین است؛ «چینی ها آشکارا مدعی اند که این سیستم برتری دارد، زیرا آنها می توانند رشد اقتصادی و ثبات را در بلندمدت به گونه ای تضمین کنند که دموکراسی نمی تواند. اگر در طول 30 سال آینده نیز این کشور سرپا بماند، اقتصادشان از امریکا بزرگ تر شود و مردم چین ثروتمندتر بشوند، من خواهم گفت که ادعای آنها بجاست.» اما او در ادامه می گوید که آزمون واقعی این رژیم، نحوه عملکرد آنها طی یک بحران اقتصادی خواهد بود.

چالش نظرات فوکویاما احتمال وقوع جنگ بین امریکا و چین است. گراهام آلیسون از دانشگاه هاروارد می گوید: فکر می کنم نادیده گرفتن این احتمال احمقانه است. سناریوهای زیادی برای آغاز این جنگ به ذهنم می رسد.

بعید می دانم به صورت یک حمله از پیش حساب شده به کشور دیگر باشد (مانند حمله آلمان به لهستان در سال 1999) اما می تواند ناشی از یک درگیری منطقه ای مانند مساله تایوان، کره شمالی یا دریای جنوب چین باشد که به سرعت تنش های مرتبط با آن در حال افزایش است.

من فوکویاما را در روزی ملاقات کردم که بریتانیا با اتحادیه اروپا بار دیگر بر سر برگزیت به توافق مشترکی نرسید. او به طور خلاصه گفت که «برگزاری همه پرسی در کشوری که دارای پارلمان است، اشتباه بزرگی است. داشتن نمایندگانی در حکومت دلایل بجایی دارد. اگر کامرون به آن عمل می کرد، اکنون با این مشکل مواجه نبودیم.» در پایان فوکویاما به لیبرال ها هشدار می دهد که فکر نکنند لیبرال دموکراسی پایان جدید تاریخ است.انتخاب