تجربه طلبگی من این است که پیچیده ترین و گسترده ترین دانش در میان دانش ها اعم از طبیعی و انسانی «دانش الهیات» است. شاهد این قضیه یک مقایسه تاریخی است؛ به عنوان مثال، اگر فیزیک ارسطو را قبل از میلاد با فیزیک امروز مقایسه کنیم، با تغییرات و تحولات بسیاری مواجه خواهیم شد و سرعت تحولات آن خارج از تصور است. اما اگر همین مقایسه را در خصوص دانش الهیات به کار گیریم، درخواهیم یافت که مسائل دانش الهیات در زمان ارسطو، امروز هم عینا مطرح است؛ موضوعاتی همچون، جبر و اختیار، آزادی بشر، از کجا آمده ام، به کجا می روم و… با این حال، نمی توان انکار کرد که مسائل جدیدی هم در مقاطع مختلف در الهیات عنوان شده که پیش از آن چندان مطرح نبوده است.

تقریبا همزمان با عصر ترجمه بود که در دنیای اسلام مسائل جدیدی مطرح شد و در قرون طلایی اسلامی (قرن چهارم و پنجم) نیز ادعاهای ملحدین تکانه هایی به دانش الهیات وارد کرد. به قول استاد شهیدم، مرتضی مطهری، اگر کنکاش های امثال امام فخر رازی نبود، ما امروز چنین میراثی را در دانش الهیات نداشتیم.

در گذشته، علم و فلسفه «الهیات» را با پرسش هایی مواجه کردند اما مسائلی که دانش الهیات در عصر ما با آن مواجه است را نه علم و نه فلسفه ایجاد نکرده است؛ بلکه این نگاه جدید به انسان است که دانش الهیات را با مسائل جدیدی رو به رو کرده است. امروز، عصر حق مداری انسان است و دوران تکلیف مداری گذشته است و نظریه حقوق بشر از جمله بسترهای این نگاه جدید به انسان است. از این رو، دانش الهیات باید به این مباحث بپردازد.

مرحوم علامه طباطبایی، یکی از هنگامه های دانش الهیات است که گاهی با نیش قلم و گاهی با یک نیم خط مسائل جدیدی را در دانش الهیات مطرح می کردند. نگاه ایشان به واقعیت و حقیقت و اینکه هر کسی حق دارد حقیقت را درک کند، نخستین بار از سوی او به عنوان یک بزرگ الهیاتی مطرح شد.

ایشان برای ادیان دیگر احترام بسیار قائل بودند و در جلساتی که با کربن داشتند، سید حسین نصر و مرحوم داریوش شایگان را موظف کرده بودند تا متون مقدس ادیان دیگر را از زبان انگلیسی و فرانسه ترجمه کنند. در آن دوره، چنین تلاشی برای شناخت ادیان دیگر توسط یک عالم الهیاتی بسیار برای ما آموزنده و قابل تامل بود.