کشور قطر در اقدامی غیرمنتظره خروج خود از اوپک در ژانویه آینده پس از 57 سال عضویت در آن را اعلام کرد. سعد الکعبی، وزیر انرژی قطر دلایل اتخاذ چنین تصمیمی را فنی- راهبردی خواند و نه سیاسی. الکعبی انگیزه دوحه را تمرکز هر چه بیشتر بر بخش گاز دانست و در توجیه این تصمیم گفت: «ما بازیگر کوچکی در سازمان اوپک هستیم. من یک بازرگان هستم.

معنا ندارد که بر مسائلی تمرکز کنیم که عامل قدرت ما نیست. قدرت ما در گاز است. به این علت چنین تصمیمی را اتخاذ کردیم.»

قطر بزرگ ترین صادر کننده گاز مایع (LNG) در جهان است و حدود 30 درصد از گاز طبیعی جهان را تولید می کند. هم اکنون این کشور حدود 77 میلیون تن گاز مایع تولید می کند و به دنبال رساندن آن به 110 میلیون تن تا سال 2024 است. به نظر می رسد «تمرکز بر بخش گاز» تنها دلیل خروج قطر از اوپک نباشد.

این کشور با توجه به سطح پایین صادراتش (520 هزار بشکه در روز) از یک طرف می بیند که تاثیرگذاری چندانی در تصمیمات اوپک ندارد و از سوی دیگر، با این حال باید ملزم به این تصمیمات هم باشد. این چیزی نیست که قطری هابخواهند.

آنها به دنبال افزایش روزانه صادرات نفت خود هستند که عملا چنین چیزی در اوپک در شرایط حاضر ممکن نیست. در ژوئن گذشته وزیر انرژی قطر از تصمیم کشورش برای افزایش سقف تولید نفت به میزان 30 هزار بشکه در روز خبر داد. دوحه بیشتر از این ظرفیت افزایش تولید نفت خود را دارد، اما همواره با موانع اوپکی مواجه بوده است. از این منظر، این تصمیم قطر قبل از نشست اوپک در 27 دسامبر در وین قابلتامل است.

روسیه تلاش می کند اعضای اوپک را برای کاهش تولید خود در این نشست متقاعد کند و از مدتی قبل هم مذاکره با عربستان را در این باره آغاز کرده است.

اساسا یکی از دلایل مغازله پوتین برای محمد بن سلمان در نشست گروه بیست و در جریان قضیه ترور جمال خاشقجی نیز همین مساله است. برای مسکو این مساله از اهمیت راهبردی برخوردار است که عربستان را به عنوان بزرگ ترین تولیدکننده نفت در اوپک را در کنار خود، برای تنظیم بازار جهانی نفت داشته باشد.

واقعیت این است که عربستان بر سر دوراهی سختی قرار دارد؛ از یک طرف اگر بخواهد تولید خود را کاهش دهد خشم دونالد ترامپ را برخواهد انگیخت (محمد بن سلمان در این وضعیت بیشتر از گذشته به او نیاز دارد) از طرف دیگر اگر با این کاهش مخالفت کند دست رد به سینه روس ها زده که در این شرایط تمام قد از ولیعهد عربستان حمایت کرده اند.

به هر حال، اقدام قطر با استقبال دولت امریکا و شخص ترامپ مواجه خواهد شد. درست است که حتی اگر هم دوحه سقف تولید خود را افزایش دهد، به اندازه ای نیست که تاثیر آنچنانی بر بازار انرژی بگذارد، اما هم برای این کشور کوچک درآمدزایی خوبی دارد و هم از سلطه اوپک بر بازار نفت می کاهد و به تضعیف آن می انجامد که این هر دو خوشایند رییس جمهور امریکاست.

امریکا به دنبال تقلیل حداکثری اثرگذاری اوپک در تنظیم بازار جهانی نفت است. در چند ماه گذشته دونالد ترامپ تا توانست به این سازمان تاخت و به آن حمله کرد. خروج قطر هر چند با توجه به سطح پایین صادرات آن تاثیری بزرگ بر اوپک ندارد، اما نشان می دهد که این سازمان آن جایگاه گذشته خود را از دست داده و بازیگران نفت به سمت استقلال عمل، خارج از چارچوب های اوپکی حرکت می کنند.

انباشت این عوامل و مسائل می تواند اوپک را با خطر فروپاشی در آینده مواجه کند؛ بخصوص اگر تولیدکنندگانی دیگر در آینده بخواهند راه دوحه را بروندواز آنخارج شوند.

اوپک که به دنبال جذب اعضای بیشتری بود، خروج قطر از آن در واقع یک ناکامی برای این سازمان محسوب می شود و تردید کشورهای دیگر برای پیوستن به آن را بیشتر خواهد کرد. سازمان نفتی اوپک با چالش ها و مشکلات عدیده ای روبه روست؛ از تحریم نفتی ایران گرفته تا بی ثباتی سیاسی و امنیتی اوضاع داخلی برخی اعضا مانند لیبی و ونزوئلا. عمده این چالش ها رویه استقلال طلبی برخی بازیگران نفتی است که اجماع میان تولیدکنندگان اوپکی را به شدت تقلیل داده است.

اختلافات سیاسی میان برخی از آنها از جمله عربستان و ایران همواره بر نشست های اوپک سایه سنگینیداشته است.

ریاض با توجه به اینکه بزرگ ترین صادر کننده نفت در اوپک است، همواره تلاش کرده که نظر خود را بر این سازمان بقبولاند و از آن طرف هم خارج از این سازمان، مستقلا توافقاتی با روسیه دیگر تولیدکننده بزرگ نفتیداشته است.