ایرانیان به قدری عشق به علوم و صنایع دارند که اگر توانستندی، با ما مراوده کرده، به درجات عالیه رسیدندی. عثمانیان قبول آگاهی نکنند و دشمن علم باشند و دانش نکردن، طبیعت آنهاست. از روشنایی ها که از فرنگستان متصل به آنان می تابد، همواره چشم پوشیده و روگردان می شوند.

برخلاف ایرانیان که اگر روشنایی ضعیفی از هر طرف که باشد، به نظر درآورند، فورا به سرعت تمام به جانب آن روان شوند. برای آنان آگاهی و تعلیم، اولین چیزی است که خود را محتاج به آن می دانند و نخستین شیئی است که کمال اشتیاق را بر حالش دارند، با ملاحظه این خصوصیات، همان طور که قبلا گفتیم اگر ایرانیان همسایه فرنگستان(اروپا) بودند، حال مدتی بود که نهایت ترقی و آگاهی را یافته بودند. ملت ایران نظیر و مثل فرنگستان می شد و مشکلات با وجود نامساعد بودن طبیعت آنان، نمی توانست مانع از ترقی ایشان شود.