شهادت فرمانده صنعتگر

15 دی ماه 1373 سرتیپ منصور ستاری یکی از بهترین های پدافند هوایی کشور، سرتیپ خلبان مصطفی اردستانی و سرتیپ علیرضا یاسینی از فرماندهان نیروی هوایی ارتش در اثر سانحه هوایی شهید شدند. سرهنگ نصرالله پنهای از همرزمان ستاری می گوید:

«تیمسار ستاری در اندیشه ساخت یک خودرو سواری در نیروی هوایی بود. به نظر می رسید ایشان می خواستند با این عمل به کارخانه های خودروسازی کشور که حدود سی سال است خودرو تولید می کنند، ثابت کند که در این کشور می شود خودرو تولید کرد و هر سال هم مدل آن را عوض کرد، تا از این طریق کشور را از وابستگی به خودروهای خارجی بی نیاز کرد. با این اهداف، فرمانده آمادگاه تعمیر و نگهداری خودرو در نیروی هوایی را ملزم به طراحی و ساخت اتومبیل کرد. پس از چندی به ایشان اطلاع داده شد به علت نبود امکانات لازم، ساخت خودرو امکان پذیر نیست. به تازگی سربازی به آمادگاه نوسازی فرماندهی لجستیکی آمده بود به نام «رضا میکائیلی». او در طرح های صنعتی دارای ابتکاراتی بود و چندین طرح برای ساخت خودرو تهیه کرده بود.من که از علاقه تیمسار به ساخت خودرو اطلاع داشتم، طرح های میکائیلی را به دفتر ایشان بردم. تیمسار پس از دیدن آنها بسیار خرسند شدند و بلافاصله برای دیدن آن سرباز به کارگاه آمدند.

تیمسار، مقداری با میکائیلی صحبت کردند و همان جا با گچ روی زمین طرحی را کشیدند و نظرات خود را درباره ساخت خودرو به او اطلاع دادند. همان روز پروفیل لازم خریداری و کار ساخت شاسی آغاز شد. فردا صبح که تیمسار به کارگاه آمدند، شاسی آماده شده بود. بسیار خوشحال شدند و به یک قسمت آن اشاره کردند و گفتند این مقدار، زیادی است، باید اصلاح شود. با راهنمایی تیمسار، تغییرات انجام گرفت و چند روز بعد، موتوری که برای شاسی در نظر گرفته شده بود، روی آن نصب و به تدریج اکسل های جلو و عقب و چرخ ها آماده شد. صندلی هم به آن افزوده شد. در این زمان که مصادف با برگزاری نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوایی در دانشگاه هوایی بود، تیمسار دستور دادند، خودرو با همان وضعیت در نمایشگاه شرکت داده شود. خودروی طراحی شده توسط منصور ستاری که به تولید انبوه نرسید، به نام «شمس» نامگذاری شد که مخففی از حروف ابتدایی «شهید منصور ستاری» است.

خودروی بنزین سوز «شمس» با طول 330 سانتی متر، عرض 142 سانتی متر و ارتفاع 150 سانتی متر، دارای یک موتور 4 سیلندر با حجم 1200 سی سی بوده و 160 کیلومتر بر ساعت سرعت دارد. فاصله 220 سانتی متری دو محور، گنجایش 47 لیتری باک، قطر 8 متری دایره دور زدن و حدفاصل 16 سانتی متری کف تا زمین از دیگر مشخصات این خودرو 4 نفره بود که توسط فرمانده نیروی هوایی ارتش طراحی شد.از دیگر دستاوردهای منصور ستاری، افزایش ظرفیت فنی، به ویژه ایجاد بنیان های صنعتی و مدرن نیروی هوایی برای ساخت هواپیما و تعمیرات اساسی و همه جانبه بود. محصول چنین اقداماتی، ساخت هواپیمای آموزشی و پشتیبانی سبک «پرستو» با ظرفیت 4 نفر بود.

دکتر محمد مصدق رئیس دولت وقت 15 دی ماه 1331 در یک پیام رادیویی خطاب به ملت گفت: «در این زمان که چرچیل نخست وزیر انگلستان بار دیگر عازم واشنگتن شده تا نظر آن دسته از آمریکاییانی را که تا دو سه هفته دیگر زمام امور این کشور را به دست می گیرند نسبت به ما تغییر دهد، آیا روا است که تنی چند مجاهدات و فداکاری های ملت و منافع وطن را قربانی اغراض، کوته نظری یا ناآگاهی و نابخردی خود کنند و به دولت منتخب مردم از پشت خنجر بزنند و می دانیم که دست دو سه تن از آنان به خون بی گناهان سی ام تیر آلوده است.»

کسبه به پشتیبانی دکتر مصدق دست از کار کشیدند و به تلگرافخانه ها هجوم بردند تا تلگرام های پشتیبانی خود از مصدق را مخابره کنند. هزاران طومار حمایت امضاء شد؛ صدها نفر به دادگاه ها دادخواست دادند که نام خانوادگی آنان به «مصدق دوست» تغییر یابد. اصفهان و تبریز به حالت تعطیل درآمدند و از خوزستان 3 هزار کفن پوش عازم تهران شدند. با مشاهده این حمایت، حسین مکی اعلام کرد که دیگر مخالفت نخواهد کرد و… دکتر مصدق که چنین دید از مجلس تقاضای رای اعتماد کرد و از جمع نمایندگان تنها یک نماینده رای مخالف داد. دکتر مصدق از این فرصت استفاده کرد و شرکت تلفن ایران را که تا آن زمان غیردولتی بود ملی کرد و در اختیار وزارت پست و تلگراف قرار داد.

تحول در خطوط اتوبوسرانی

از 15 دی ماه 1332 روش خطوط اتوبوسرانی تهران تغییر کرد و بلیت ژتونی (پولک فلزی)، باجه بلیت فروشی راه اندازی شد. دولت وقت به منظور نوسازی ناوگان شهری تعدادی اتوبوس مرسدس بنز از آلمان وارد کرده بود.

اولین اتوبوس در ایران توسط یک تاجر بلژیکی در شهر رشت به کار گرفته شد، این اتوبوس سود چندانی برای صاحبش نداشت و پس از چندی به یکی از تجار ایرانی به نام (معین التجار) فروخته شد. او نیز پس از انقلاب مشروطه اتوبوس خود را به تهران آورد و با کرایه هر نفر 3 شاهی مشغول به فعالیت شد که به مرور زمان تقاضا برای استفاده از این خودرو افزایش یافت و پس از چند سال با ورود چند اتوبوس توسط تجار مختلف به شهر رونق زیادی در جابه جایی مسافر شکل گرفت. اما اغلب اتوبوس های شاغل با توجه به مسافت طی شده از اروپا تا مقصد به کارگیری در ایران، بعد مسافت و زمان حمل، مستهلک می شدند و هزینه حمل ونقل بالایی را طلب می کردند. نخستین اتوبوس های مونتاژ شده در سال 1290 شمسی وارد تهران شدند.