گفت و گوی «ایران» با دیپلمات پیشین کشورمان در منطقه به بهانه سفر سلطان عمان به تهران
اتحاد طلایی «تهران» و «مسقط» برای خاورمیانه جدید
کشور عمان موقعیت ژئوپلیتیک خیلی مهمی در حوزه دریای عمان و خلیج فارس دارد که همین موقعیت هم باعث می شود دست به دیپلماسی پرریسک نزند. اما مهم تر از این موقعیت ژئوپلیتیک، تئوری مذهب آنهاست. عمان پیرو یکی از 7 مذهب جهان اسلام است و آن اباضیه نام دارد. عمانی ها اعم از سلطان قابوس و بسیاری از مردم این کشور، پیروز مذهب اباضیه هستند؛ مذهبی بین شیعه و سنی. خود این مذهب باعث می شود که نه عضوی از شافعی، مالکی، حنفی یا حنبلی باشند و نه بخشی از شیعه محسوب شوند. بینابین قرار دارند. با این دو مقدمه ژئوپلیتیک و مذهبی، می خواهم وارد بحث های استراتژیک شوم.
دولت عمان معمولا طی دهه های گذشته از خود نقش مهمی برجای گذاشته است. این کشور در چالش های منطقه ای تلاش می کند که هرگز در یک طرف چالش قرار نگیرد. همین موضع سبب می شود که در بسیاری از چالش ها تبدیل به میانجی شود. در جنگ 8 ساله ای که رژیم بعث علیه ایران شروع کرد و بعد از آن هم بسیاری از کشورهای منطقه به این رژیم پیوستند و حامی صدام بودند، عمان از اقدام این کشورها علیه ایران پیروی نکرد. برخلاف سایر کشورهای حوزه خلیج فارس که حداقل 40 میلیارد دلار به دولت صدام در میانه جنگ ایران و عراق کمک کردند،عمان نه تنها کمک نکرد بلکه تمام تلاش خود را مبذول داشت که رابطه دو طرفه خود را با ایران و عراق به حالت میانجی و دوستی دو طرف حفظ کند. همینطور در اتفاقات دیگر چنین نقشی را از خود نشان داد.
این در حالی است که طی دهه های گذشته که ایران بارها با عربستان درگیر چالش هایی شد از جمله در ماجرای حجاج که در دو مقطع زمانی مختلف رخ داد، دعوا بر سر سفارت، اختلاف بر سر قیمت نفت و... عمانی ها همواره تلاش کردند تا در یک طرف چالش قرار نگرفته و بتوانند آن را حل و فصل کنند. آنها همین موضع را در خصوص جنگ یمن هم داشته اند. در زمانی که عربستان به همراه امارات و تعداد دیگری از کشورها به یمن حمله کردند، عمان حالت میانجی داشت و سعی کرد که نه طرف یمن را بگیرد و نه به سوی عربستان گرایش پیدا کند. همچنین نباید فراموش کرد که عمانی ها در جریان چالشی که بین قطر از یک سو و عربستان و امارات و بحرین از سوی دیگر شکل گرفت، وارد این چالش نشدند و تلاش کردند که هم با قطر رابطه خود را حفظ کنند و هم با طرف های درگیر دوستی خود را ادامه دهند. نمونه دیگری از تصمیم گیری عمانی ها، در چالشی بود که با حمله صدام به کویت ایجاد شد. عمان در آنجا هم یک طرف چالش را نگرفت و تلاش کرد تا با هر دو طرف رابطه خود را محفوظ نگه دارد.
در درون اتحادیه عرب تقریبا یک اجماع علیه سوریه شکل گرفته بود. با آغاز بحران در سوریه اتحادیه عرب به عنوان یک طرف اصلی در مقابل سوریه ایستاد. در یک طرف این تقابل که از سال 2011 شروع شد، عربستان، قطر و امارات و بیرون از این اتحادیه، ترکیه قرار داشتند اما هیچ گاه عمان به آنها نپیوست. زمانی که اتحادیه عرب تصمیم گرفت رابطه خود را با سوریه قطع کرده و سفیر این کشور را هم از کشورهای عضو اتحادیه اخراج کند، عمان این کار را نکرد. تقریبا یکی از کشورهای استثنایی در اتحادیه عرب بود که وارد این بازی نشد و رابطه خود را با سوریه حفظ کرد. در مثال های قبلی، تنها دو یا سه و نهایتا چهار کشور از اتحادیه عرب درگیر بودند اما اینجا کل اتحادیه مصوبه داشت. در حالی که در گذشته این اتحادیه چنین مصوبه ای نداشته است. اینکه در مقابل مصوبه اتحادیه عرب، کشور عمان ایستاد، ارزش بسیار فوق العاده ای در منطقه داشت. این چالش هایی بود که در منطقه و خصوصا جهان عرب وجود داشت و عمان چهره خود را نگه داشت که مبادا درگیر این تنش ها شود.
بله؛عمان بارها در چالش های دوجانبه ایران و امریکا، آزادی و مبادله زندانیان و بازگرداندن پول های بلوکه شده ایران به کشور، اقدامات اثرگذاری انجام داد. عمان سعی داشت که اختلافات را ساماندهی کند تا ایران به حق خود برسد و طرف مقابل هم به نوعی به امتیازاتی دست پیدا کند. مثلا آزادی جاسوسان امریکایی و اروپایی از ایران از جمله همین موارد است. همچنین پایه گذاری مذاکراتی که به توافق هسته ای انجامید هم با عمان بود.
هرچند دولت پیشین نتوانست در این رابطه چنان که باید امتیاز کسب کند و ضمن اینکه از ظرفیت تعاملات منطقه ای با کشورهای مهم هم غافل ماند و همه توجه خود را معطوف مذاکرات هسته ای کرد که در این مسیر هم متاسفانه شکست خورد.
دولت آقای رئیسی دیپلماسی منطقه ای فعال و سازنده ای را در منطقه در پیش گرفته است این رویکرد به متحدان منطقه ای نزدیکش همچون عمان این فرصت را داده تا برای ترمیم رابطه ایران و مصر نیز که سال هاست متوقف مانده، تلاش کنند. 44 سال از قطع روابط ایران و مصر می گذرد. مصری ها پیش از این در مورد رابطه با ایران مواضع غیرمنطقی اتخاذ می کردند و به نظر می آید که اکنون با الگویی که دولت سیزدهم در سیاست خارجی منطقه ای خود در پیش گرفته، تغییر موضع داده اند. در سفرجاری سلطان عمان هم انتظار می رود در این رابطه مذاکرات سازنده ای صورت گیرد.
بله. در حال حاضر عمانی ها به دنبال پیاده سازی چند پروژه بزرگ هستند؛ از سرگیری روابط ایران و مصر، بهبود روابط ایران و غرب اعم از امریکا و اروپا و در نهایت حل پرونده هسته ای. بارها و بارها هرگاه که مذاکرات هسته ای به مشکلی بر می خورد، عمانی ها تلاش می کردند که قدمی برای حل آن بردارند. الان هم که مذاکرات در بن بست قرار گرفته است و امریکایی ها و اروپایی ها حاضر نیستند حقوق هسته ای ایران را به رسمیت بشناسند، عمانی ها به برآیند جدیدی رسیده و تلاش می کنند این مشکل را هم با نقش میانجیگرانه خود حل کنند.
با توجه به تحولاتی که در مناسبات منطقه ای رخ داده است، چالش های منطقه هم به تدریج رو به کاهش است. از منطقه غرب آسیا طی دهه گذشته به عنوان بحرانی ترین منطقه جهان یاد می شد که جنگ های متعدد و بحران های تروریستی زیادی را به خود دید. رویکردی که جمهوری اسلامی بویژه پس از روی کار آمدن دولت سیزدهم در اجرای سیاست همسایگی و منطقه ای خود در پیش گرفت، دریچه تازه ای را به روی خاورمیانه گشوده است. پایان صف بندی های موهوم عربی در مقابل جمهوری اسلامی و پایان بحران سوریه و بازگشت این کشور به اتحادیه عرب نمونه هایی از کاهش تنش ها است. مهمترین آن را شاید بتوان از سرگیری رابطه ایران و عربستان دانست. همچنین بحران قطر با کشورهای حوزه خلیج فارس، پایان یافته و بحران یمن رو به کاهش است و احتمالا آتش بس فعلی به قرارداد صلح منتهی می شود.