طرح مالیات بر عایدی سرمایه پس از یک سال که در مجلس شورای اسلامی به تصویب رسیده و به دلیل ایرادات شورای نگهبان به مجلس بازگردانده شده بود، سرانجام در حال تبدیل به قانون است. این طرح اردیبهشت ماه 1402 در مجلس شورای اسلامی تصویب شد. شورای نگهبان در خرداد ماه 1402 این طرح را برای رفع ایرادات به مجلس بازگرداند که در پی کش و قوس مجلس و شورای نگهبان، فرایند تایید طرح و تبدیل آن به قانون، توسط هیات عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت نظام، با برخی ایرادات روبه رو شد. اما روز گذشته نمایندگان مجلس در صحن علنی اقدام به رفع ایرادات مطرح شده و تصویب بخش هایی از این طرح مهم کردند. این طرح که به اعتقاد کارشناسان، سوداگری و التهابات هیجانی در بازارهایی مانند ارز، طلا، خودرو، مسکن و... را از بین می برد، نقش پررنگی درتوسعه اقتصادی کشور خواهد داشت. هرچند ممکن است اجرای این طرح درآمدهای دولت را نیز افزایش دهد، ولی هدف اصلی تنظیم گری و مدیریت بازارهاست که به مراتب مزایای بیشتری به همراه دارد.جزئیات این طرح نشان می دهد با معافیت هایی که در آن لحاظ شده، مردم عادی نباید هیچ نگرانی ای داشته باشند و تنها دلالان و سوداگران هستند که در تور این قانون می افتند. براساس بررسی های صورت گرفته تنها یک درصد از جمعیت کشور مشمول مالیات بر عایدی سرمایه خواهند شد. واقعیت این است که در صورت اجرایی شدن این طرح و نتیجه بخش بودن آن و فروکش کردن التهاب بازارها، مردم دیگر نیازی به ورود به بازارهای مختلف برای کسب سود ندارند.

به گفته مهدی موحدی بکنظر، رئیس مرکز آموزش و پژوهش سازمان امور مالیاتی؛ امریکا پایه مالیات بر عایدی سرمایه را از سال 1913 و بریتانیا از 1965 میلادی اجرایی کرده اند و تا سال 2017 بیش از 187 کشور این نوع مالیات را به کار گرفته اند.

بر این اساس نمایندگان مجلس در جلسه علنی دیروز در جریان بررسی ایرادات شورای نگهبان در طرح مالیات بر سوداگری و سفته بازی ماده 12 این طرح را اصلاح کردند.با اصلاح ماده 12 یک ماده به عنوان ماده (46) ذیل فصل اول باب سوم قانون مالیات های مستقیم به شرح زیر الحاق می شود. براساس ماده 46- تمامی اشخاص غیرتجاری انتقال دهنده «عین» یا «حق واگذاری محل» در خصوص انتقال دارایی های زیر مشمول مالیات بر عایدی سرمایه هستند که شامل املاک با انواع کاربری و حق واگذاری محل، انواع خودروی سواری دارای شماره انتظامی (پلاک) شخصی، انواع طلا، نقره، پلاتین و مسکوکات آنها و جواهرآلات و انواع ارز می شود.

همچنین طبق تبصره یک اصلاح شده ماده 12 این طرح، پس از استقرار بستر اجرایی موضوع ماده (16 مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، صدور صورتحساب الکترونیکی تنظیم وکالت بلاعزل با موضوع انتقال دارایی‎های موضوع بندهای (1) و (2) این ماده، در این قانون در حکم انتقال است و مشمول مالیات موضوع این فصل می ‎شود و موکل اصلی یا موکلان بعدی وکالت بلاعزل مسئول پرداخت مالیات متعلق هستند. مبلغ درج شده در صورتحساب الکترونیکی موضوع ماده (16 مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، مبنای محاسبه عایدی سرمایه دارایی های موضوع این تبصره است.

آیین نامه اجرایی این تبصره حداکثر یک سال پس از لازم الاجرا شدن این ماده، توسط سازمان با همکاری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور تهیه می شود و به تصویب هیات وزیران می رسد.

برپایه تبصره 2 اصلاحی نیز در این قانون و قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، صدور صورتحساب الکترونیکی تعویض شماره انتظامی (پلاک) دارایی‎ های مشمول مقررات شماره گذاری، در حکم انتقال دارایی های مذکور تلقی می شود.

آن طور که نمایندگان مجلس در تبصره 3 تصویب کرده اند، اخذ مالیات موضوع این فصل مشروط به استقرار بستر اجرایی موضوع ماده (16 مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان است.

تبصره 4 نیز تاکید می کند، پس از استقرار بستر اجرایی موضوع ماده (16 مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، معاملات دارایی های موضوع بندهای (1) و (2) این ماده که مرتبط با فعالیت های شغلی نیستند، صرفا مشمول مالیات موضوع این فصل هستند و مشمول مالیات موضوع ماده (93) این قانون نمی شوند.برمبنای تبصره 5 در صورت فروش دارایی های موضوع بندهای (3) و (4) این ماده توسط اشخاص غیرتجاری به اشخاص موضوع اجزای (3) و (4) بند «ث» ماده (16مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان، عایدی حاصل از انتقال دارایی های مذکور معاف از مالیات موضوع این فصل است. در صورت فروش دارایی های مذکور به سایر اشخاص، کل درآمد یا وجوه دریافتی حاصل از انتقال دارایی های فوق مشمول مالیات موضوع فصل ششم باب سوم این قانون می شوند.

تبصره 6 اصلاحی نیز تاکید می کند، اشخاص غیرتجاری بالای هجده سال که دارایی های موضوع بند (3) این ماده را مستقیما از اشخاص موضوع جزء (3) بند «ث» ماده (16مکرر) قانون پایانه های فروشگاهی و سامانه مودیان خریداری کرده اند، می توانند دارایی های مذکور را به سایر اشخاص غیرتجاری انتقال دهند. ثبت انتقال مذکور با درج شماره منحصربفرد مالیاتی صورتحساب الکترونیکی خرید اولیه، در حکم صدور صورتحساب الکترونیکی است و صورتحساب الکترونیکی مذکور با درج بلاعوض بودن یا درج مبلغ معامله فوق به صورت خودکار به کارپوشه غیرتجاری خریدار منتقل می شود که خریدار مکلف است ظرف سی روز از تاریخ درج صورتحساب الکترونیکی در کارپوشه غیرتجاری، نسبت به اعلام پذیرش یا عدم پذیرش این صورتحساب الکترونیکی اقدام کند؛ اظهارنظر نکردن ظرف مدت مذکور به منزله عدم تایید صورتحساب الکترونیکی مربوط است.

این نوع مالیات که بیشتر جنبه تنظیمی دارد، تاکنون در ایران فرصت بروز و ظهور پیدا نکرده است. اکنون دولت و مجلس اتفاق نظر دارند که مالیات بر عایدی سرمایه باعث فروکش کردن تلاطمات بازار دارایی های اصلی می شود؛ زیرا انگیزه سوداگران برای ورود به آنها را از بین می برد. طرح فعلی مالیات بر عایدی سرمایه مزایای بسیاری دارد که یکی از آنها کاهش فرار مالیاتی است. در کشور ما به دلیل شفاف نبودن درآمدهای برخی اشخاص و نبود مالیات ستانی هوشمند، فرار مالیاتی حجم بالایی دارد.کارشناسان اهداف و مزایای متعددی را برای مالیات بر عایدی سرمایه می شمارند که درمجموع می توان آنها را به 6 مزیت و هدف دسته بندی کرد. بر این اساس، جلوگیری از رشد بی رویه قیمت ها در بازارهای غیرمولد، تبدیل کالاهای سرمایه ای به کالاهای مصرفی، جلوگیری از فرار مالیاتی دارایی های مشمول مالیات، یکپارچگی و بهبود ساختار نظام مالیاتی کشور، کنترل سفته بازی در بازارهای غیرمولد و حذف شکاف طبقاتی و توزیع عادلانه درآمد در بین گروه های مختلف جامعه، از مهم ترین اهداف این طرح به شمار می رود.در همین ارتباط مرکز پژوهش های مجلس نیز در گزارشی به بررسی مزایای مالیات بر عایدی سرمایه پرداخته است. از نگاه این گزارش طراحی درست مالیات بر عایدی سرمایه می تواند منافع زیادی برای مردم و رشد تولید در کشور داشته باشد. بر همین اساس مزایای وضع مالیات بر عایدی سرمایه، شامل «کاهش انگیزه سوداگری فعالیت های غیر مولد»، «تامین درآمد دولت»،«ترغیب بنگاه ها به تامین مالی داخلی»، «تحقق عدالت اجتماعی» و «ارتقای کارایی اقتصادی» است. در مقابل، طراحی اشتباه این پایه مالیاتی می تواند برای کشور خسارت بار باشد؛ برای مثال ممکن است صرفا هدف درآمدی یا بازدارندگی این مالیات مورد توجه قانونگذار قرار گیرد.