نشریه آفات و بیماریهای گیاهی
سال هفتاد و دوم شماره 2 (پیاپی 78، اسفند 1383)

مولفه های اندازه جمعیت، رفتار جستجوگری و ارتباطات فضایی در مطالعه جمعیت های موریانه از اهمیت زیادی برخوردارند. بررسی این مؤلفه ها بطور عمده با استفاده از سیستم طعمه گذاری (baiting system) انجام می گیرد. جهت برآورد تراکم کلنی و تعیین گونه غالب موریانه های زیرزمینی، 2 قطعه باغ پسته هر کدام به وسعت 5/3 هکتار در منطقه دشت احمد قم انتخاب گردید و در هر قطعه 350 تله طعمه ای (جمعا 700 تله) به فواصل مساوی در 7 ستون و 50 ردیف قرار داده شد. هر تله شامل یک لوله پلیکا به طول 40 سانتی متر بود که در داخل زمین قرار داده شد و در درون آن 6 قطعه چوب سپیدار به طول 25 و عرض 6 سانتی متر گذاشته شد. جهت تخمین تعداد کلنی موریانه، در قطعه باغ شماره 2 روند حمله موریانه های زیرزمینی به تله ها مورد توجه قرار گرفت. اولین حمله به تله ها بعنوان کانون ها (foci) مد نظر قرار گرفت و با رنگ مشکی مشخص شد. دومین، سومین، چهارمین و پنجمین حمله به تله ها به ترتیب با رنگ های آبی، سبز، قرمز و زرد مشخص شدند. با توجه به تعداد کانون ها و روند حمله موریانه ها به تله ها، تعداد 60 کلنی در قطعه باغ شماره 2 برآورد گردید. با تقسیم مساحت (35000 متر مربع) به تعداد 60 کلنی برآورد شده، میانگین سطح جستجوی (foraging area) هر کلنی 583 مترمربع محاسبه شد. با بررسی تله های هر دو قطعه باغ، 3 گونه موریانه زیر زمینی با نام های علمی Anacanthotermes vagans (Hagen)، Microcerotermes? gabrielis Weidner1 و Amitermes vilis (Hagen) شناسایی گردید. با مقایسه نسبت درصدهای تله هایی که توسط 3 گونه فوق مورد حمله قرار گرفته بودند، مشخص گردید که گونه Microcerotermes? gabrielis با 60/66 درصد گونه غالب منطقه مورد مطالعه می باشد.

به منظور ارزیابی میزان پارازیتیسم لاروهای سرخرطومی برگ یونجهHypera postica (Gyllenhal) توسط زنبورهای پارازیتوئید، بررسی هایی طی سال های 1378 تا 1381 در مزرعه آزمایشی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران (کرج) انجام شد. لاروهای سرخرطومی از اواسط فروردین ماه تا اوایل پاییز به کمک تور حشره گیری از سطح مزرعه یونجه جمع آوری شدند و با نگهداری لاروها در اطاق پرورش تا زمان ظهور پارازیتوئیدها، میزان پارازیتیسم به تفکیک گونه مشخص گردید. برای تفکیک گونه های زنبور از ویژگی های شکل شناسی حشرات کامل و در مورد گونه های Bathyplectes از ویژگی های پیله های پارازیتوئید استفاده شد. نتایج نشان داد که زنبور Bathyplectes curculionis (Thomson) در مقایسه با سایر گونه های مورد بررسی، بیشترین نقش را در مهار آفت ایفا نموده است. توانایی ایجاد دو نسل در سال و بالا بودن میزان فعالیت آن به طوری که در اوج پارازیتیسم توانست تا 3/36 درصد و به طور میانگین حدود 20 درصد از جمعیت میزبان را پارازیته نماید از امتیازات ویژه این گونه به شمار می رود. گونه Bathyplectes anurus (Thomson) که در این بررسی حداکثر توانست 25 درصد جمعیت میزبان را از بین ببرد، به دلیل یک نسلی بودن و میانگین کمتر پارازیتیسم (حدود 10 درصد) در درجه بعدی اهمیت قرار داشت، هر چند فعالیت این گونه نیز با اوج فعالیت سرخرطومی مصادف بود. گونه Oomyzus (=Tetrastichus) incertus (Ratzeburg) با آنکه در اوج فعالیت توانست تا 30 درصد از جمعیت میزبان خود را پارازیته نماید ولی پایین بودن میانگین پارازیتیسم در دوره بررسی (کمتر از 15 درصد) و همزمان نبودن دوره فعالیت با اوج جمعیت میزبان، نشان دهنده کارایی پائین این گونه بود. با این وجود چند نسلی بودن، می تواند از امتیازات این گونه محسوب گردد.

قارچ عامل زنگ قهوه ای گندم Puccinia recondita f. sp. tritici تنوع نژادی بالایی دارد و موجب بی تاثیر شدن ژن های مقاومت گندم می شود. به منظور شناسایی پاتوتیپ های رنگ قهوه ای، تعداد 20 نمونه آلوده به رنگ قهوه ای از مزارع مختلف استان های مازندران و گلستان در سال 1382 جمع آوری و به آزمایشگاه منتقل شد. پس از خالص سازی و تکثیر اسپور، بیماری زا/ غیر بیماری زا بولن هر یک از جدایه ها روی گیاهچه های 12 لاین حامل ژن های مقاومت مختلف آزمایش شد و با سیستم بین المللی نام گذاری پاتوتیپ های قارچی، هشت پاتوتیپ شناسایی و کدگذاری شد. از بین پاتوتیپ های شناسایی شده پاتوتیپ 5.5.0.7 جمع آوری شده از منطقه ساری - مهدشت با غلبه بر هفت ژن مقاومت آلودگی بالایی ایجاد کرد و شدیدترین پاتوتیپ بود. پاتوتیپ های 5. 0. 0. 5 و 4. 1. 4. 4 جمع آوری شده از منطقه بین قائم شهر و ساری با غلبه بر چهار ژن مقاومت ضعیف ترین پاتوتیپ ها بودند. شایع ترین پاتوتیپ (4.1.4.5) با فراوانی 40% در مناطق مختلف دو استان حضور داشت و با غلبه بر پنج ژن مقاومت دارای بیماری زایی حد واسط بود. همچنین در نتیجه این تحقیق مشخص شد کلیه جدایه ها روی لاین حامل ژن Lr30 بیماری زا بودند ولی هیچ کدام از آن ها روی لاین های حامل ژن های Lr9, 24, 26 و Lr2a بیماری زا نبودند.

زنبورهای تریکوگراما با موفقیت برای کنترل چندین آفت در سراسر دنیا بکار برده شده اند. گونه غالب این زنبورها در ایران Trichogramma brassicae Bezd. می باشد. نتایج بررسی جدول های زیستی ویژه سن اکوتیپ های این زنبور که از مناطق مختلف استان مازندران جمع آوری شده بودند، نشان داد که تفاوت هایی از نظر پارامترهای جمعیتی در شرایط محیطی 1 ± 25 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی 5 ± 60 درصد و دوره روشنایی 16 ساعت بین اکوتیپ های مختلف وجود دارد. کمترین نرخ ذاتی رشد (rm) با 21/0 متعلق به اکوتیپ تازه آباد چالوس و بیشترین آن مربوط به اکوتیپ های رامسر و سمسکنده (ساری) با 294/0 بود. مدت زمان دو برابر شدن جمعیت برای اکوتیپ تازه آباد 3/3 و برای اکوتیپ های سمسکنده و رامسر 35/2 روز بدست آمد. نتایج نشان داد که اکوتیپ های سمسکنده و رامسر ویژگی های زیستی بهتری داشته و از اکوتیپ های برتر می باشند.

برای مطالعه اثر دما بر طول دوره رشد و نمو مراحل نابالغ سن شکارگر Orius niger Wolff، 7 گروه همزاد از تخم سن شکارگر به تعداد 55، 96، 103، 159، 116، 83 و80 عدد به ترتیب در دماهای مختلف 35، 32، 29، 26، 23، 20 و 17 درجه سانتی گراد و شرایط آزمایشگاهی رطوبت نسبی 5 ± 70 درصد و دوره روشنایی 16 و تاریکی 8 ساعت، روی رژیم غذایی تخم شب پره آرد، آب و غلاف لوبیا سبز، جداگانه در ظروف پرورشی (بطری پلاستیکی نوشابه 150 میلی لیتری) تا ظهور حشرات کامل نگهداری شدند. برای هر دما نرخ رشد و نمو محاسبه گردید و برای انتخاب بهترین مدل توصیف کننده رابطه نرخ رشد و نمو و دما با مدل های ریاضی Logan-6, Logan-10, Biere-2, Lactin-2, Linear با استفاده از نرم افزار Excel برازش گردید. نتایج نشان داد که کمترین و بیشترین میانگین مدت رشد و نمو تخم در دماهای 17 و 32 درجه سانتی گراد به ترتیب 62/13 و 73/3 روز بود. نرخ تفریخ تخم در دماهای 17 و 32 درجه سانتی گراد از 70 تا 86 درصد متغیر بود. میانگین طول دوره رشد و نمو پوره ها و تخم تا حشره کامل در دماهای 17 و 32 درجه سانتی گراد به ترتیب 4/51 و 5/9 روز و 65 و 23/13 روز بود. نتایج برازش نرخ رشد دماهای مختلف با مدل های ریاضی نشان داد که چنانچه دامنه دمایی 17 تا 29 درجه سانتی گراد را در نظر بگیریم مدل خطی با9977/0 = R2 و 000006/0 = RSS بهترین توصیف از داده ها را بدست می دهد، اما اگر دامنه دمایی 17 تا 32 درجه سانتی گراد را در نظر بگیریم، مدل غیر خطی Briere-2 با 9933/0 = R2 و 00001/0 = RSS توصیف بهتری از ارتباط دما و رشد و نمو نسبت به سایر مدل ها بدست می دهد. ثابت دمایی (K) برابر با 238 K = روز- درجه بدست آمد. بنابراین برای رشد و نمو کامل سن شکارگر، 238 روز- درجه بالای دمای آستانه پایینی نیاز است. آستانه پایین رشد در مدل خطی برابر با 82/13 درجه سانتی گراد و در مدل غیر خطی Briere-2 برابر با 99/13 درجه سانتی گراد برآورد گردید. آستانه بالای رشد یا آستانه دمای کشنده، برابر با 86/39 درجه سانتی گراد و دمای مناسب رشد و نمو نیز برابر با 31 درجه سانتی گراد بدست آمد.

سوروف یکی از مهم ترین علف های هرز گوجه فرنگی است که سالانه خسارت زیادی به این محصول وارد می کند. به منظور ارزیابی رقابت از طریق مدل رقابتی عکس عملکرد، آزمایشی در سال زراعی 1379 در ایستگاه تحقیقاتی ورامین انجام شد. آزمایش در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 15 تیمار در سه تکرار انجام شد. الگوی طرح رقابتی فاکتوریل دو متغیره در نظر گرفته شد. تیمارها شامل کشت های خالص گوجه فرنگی رقم Peto early 84 در سه تراکم 2، 4 و 6 و علف هرز سوروف در سه تراکم 10، 60 و 110 بوته در متر مربع و کشت های مخلوط شامل ترکیب فاکتوریل کاملی از تیمارهای کشت خالص دو گیاه بود. نتایج نشان داد که گوجه فرنگی رقابتگر قوی تری نسبت به سوروف می باشد. عملکرد بیولوژیک و عملکرد اقتصادی گوجه فرنگی بیشتر تحت تاثیر رقابت درون گونه ای قرار گرفت.
ارزیابی قدرت رقابتی با استفاده از نسبت ضریب های رگرسیونی نشان داد که اثر هر بوته گوجه فرنگی از نظر رقابتی بر روی عکس عملکرد اقتصادی و بیولوژیک خود به ترتیب معادل 29 و 31 بوته سوروف دارد. به عبارت دیگر هر 034/0 و 032/0 بوته گوجه فرنگی از نظر رقابتی اثری معادل یک بوته سوروف برعکس عملکرد اقتصادی و بیولوژیک گوجه فرنگی دارد.

شناسایی و تعیین تراکم علف های هرز غالب مزارع کلزای استان تهران در چهار منطقه ی اسلام شهر و جنوب تهران، هشتگرد و ساوجبلاغ، نظر آباد، و ورامین در طی سال های 1381 –1380 اجرا شد. با کادر اندازی به روش W و تعیین تراکم نسبی علف های هرز در آبان، آذر، فروردین، اردیبهشت و خرداد، تراکم نسبی علف های هرز سه گروه تیره ی گندمیان، چلیپائیان و سایر علف های هرز دو لپه ای به دست آمد. نتایج نشان داد در صد تراکم نسبی سه گروه مذکور به ترتیب در منطقه اسلام شهر و جنوب تهران 61/22، 24/46 و24/31، منطقه نظر آباد 12/4، 87/37 و 01/42، منطقه هشتگرد و ساوجبلاغ 34/15، 86/35 و 96/ 48 و منطقه ورامین 22/6، 46/20 و 32/73 بود. میانگین درصد تراکم نسبی سه گروه فوق الذکر در کل مناطق به ترتیب 07/12، 11/35 و 88 /48 به دست آمد. خردل وحشی از تیره ی چلیپائیان فقط در منطقه ورامین با تراکم نسبی 4/2 درصد مشاهده گردید. علف های هرز تیره ی گندمیان تراکم کمتری در مقایسه با دو گروه دیگر داشتند و علف های هرز دو لپه ای نسبت به دو گروه دیگر غالب بودند. علف های هرز مهم این مناطق عبارت بودند از:Descurainia sophiaخاکشیر, Rapistrum rugosumشلمی, Goldbachia laevigataناخنک, Vicia vilosaماشک, Capsella bursa – pastoriesکیسه کشیش, Lamium amplexicauleغربیلک, Malva neglectaپنیرک, Veronica persicaسیزاب ایرانی, Avena ludovicianaیولاف وحشی, Galium tricornutumبی تی راخ, Silene conoideaکوزه قلیانی, Fumaria officinalisشاه تره, Convolvulus aevensisپیچک, Erysimum repandumخاکشیر بدل, Sonchus spp. شیر تیغی, Euphorbia

واکنش تابعی کفشدوزک Exochomus nigromaculatusنسبت به تغییرات انبوهی دو نوع طعمه، شته خرزهره (Aphis nerii) و شته اقاقیا (A. craccivora) در شرایط آزمایشگاهی (دمای 1±30درجه سانتی گراد، رطوبت نسبی±65 5 درصد و دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی) مورد مطالعه قرار گرفت. در داخل هر پتری، قطعه ای از گیاه میزبان، تراکم مشخصی از طعمه و یک شکارگر قرار گرفتند. مدت هر آزمایش 24 ساعت بود و همه آزمایشات در 5 تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که واکنش تابعی حشرات کامل و لاروهای سن چهارم کفشدوزک نسبت به تراکم های 4، 8، 16، 32، 64، 96 و 128 طعمه با مدل واکنش نوع دوم هولینگ به خوبی مطابقت دارد. برای تعیین پارامترهای قدرت جستجوگری (a) و زمان دستیابی به میزبان (Th) از رگرسیون غیرخطی (روش least squares) استفاده شد. قدرت جستجوگری (a) و زمان دستیابی ((Th برای لاروهای سن چهارم کفشدوزک که روی شته خرزهره پرورش یافته بودند، به ترتیب 24/1 و 006/0، و برای لاروهای سن چهارم کفشدوزک که روی شته اقاقیا پرورش یافته بودند، به ترتیب 17/1 و 009/0 و برای حشرات کامل کفشدوزک که روی شته خرزهره پرورش یافته بودند، به ترتیب 12/1 و 007/0 و برای حشرات کامل کفشدوزک که روی شته اقاقیا پرورش یافته بودند، به ترتیب 01/1 و 008/0 بود. تاثیر نوع طعمه روی قدرت جستجوگری شکارگر نشان داد که در هر دو مرحله لارو سن آخر و حشره کامل کفشدوزک، قدرت جستجوگری شکارگر با طعمه شته خرزهره بیشتر از موقعی بود که شته اقاقیا در اختیار شکارگر قرار گرفت.

به منظور بررسی رقابت شش رقم کلزا (سه رقم حساس به علف کش و سه رقم مقاوم به علف کش) در برابر دو توده علف هرز یولاف وحشی (ارگانیک و UM5) آزمایشی تحت شرایط کنترل شده آزمایشگاهی در پنج نسبت کلزا: یولاف (100:0، 75:25، 50:50، 25:75، 0:100) و در دو تراکم کل بالا (20 بوته در متر مربع) و پایین (12 بوته در متر مربع) توده یولاف وحشی در مرکز تحقیقات ساسکاچوان کانادا در سال 2000 انجام شد. نتایج بدست آمده با استفاده از تجزیه سری های جایگزینی پاسخ وزن بوته و سطح برگ ارقام کلزا و ضریب ازدحام نسبی نشان داد که در مجموع کلزا رقابتی تر از یولاف وحشی است. همچنین مشخص شد که در تراکم های کل پایین، در هر دو توده یولاف وحشی، ارقام مقاوم همواره قدرت رقابتی بالاتری نسبت به ارقام حساس نشان دادند ولی در تراکم کل بالا ارقام حساس نسبت به ارقام مقاوم برتری رقابتی نشان دادند. مقایسه ارقام حساس و مقاوم کلزا با دو توده یولاف وحشی نشان داد که توده یولاف وحشی UM5 رقابتگر قوی تری نسبت به یولاف وحشی ارگانیک است.

برای بررسی امکان کنترل بیولوژیک Phytophthora drechsleri پنج جدایه DAR74290 Trichoderma virens، T39 T. harzianum، M T. harzianum، T. viride،sp. 96 Trichoderma در شرایط آزمایشگاه و گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفتند. برای بررسی فعالیت آنتاگونیستی جدایه های فوق از روش کشت متقابل، متابولیت های فرار و سلوفان استفاده و در گلخانه آنتاگونیست های فوق در دو سری آزمایش جداگانه به بذر و خاک اضافه گردید. نتایج آزمایش ها نشان داد که همه جدایه های تریکودرما در روش سلوفان، کشت متقابل و متابولیت های فرار، رشد P. drechsleri را کاهش دادند و این کاهش رشد در جدایه های مختلف متفاوت بود. درصد کاهش رشد در روش متقابل بین 82/17 تا 65/82 و در روش سلوفان بین 96/15 تا 100 درصد متغیر بود. همچنین تاثیر متابولیت های فرار بین 11 تا 56% متغیر بود. متابولیت های تولید شده توسط DAR74290 T. virens کاملا از رشد عامل بیماری جلوگیری کرد و خاصیت قارچ کشی داشت. تعداد گیاهان زنده در گلدان هایی که فقط با تریکودرما یا تریکودرما به اضافه ی عامل بیماری تیمار شده بودند بیشتر از گلدان هایی بود که فقط با عامل بیماری آغشته شدند (P ≤ 0.001). جمعیت عامل بیماری و تریکودرما (cfu/g) در 10 و40 روز بعد از کاشت مورد بررسی قرار گرفت. جمعیت عامل بیماری و تریکودرما در طول آزمایش ها تقریبا ثابت ماند.