فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه
پیاپی 81 (بهار 1392)

هدف از انجام این مطالعه، تعیین کارایی واحدهای جوجه گوشتی استان فارس با استفاده از روش تحلیل فراگیر داده ها (DEA) است. به این منظور بعد از تکمیل پرسشنامه در سال 1388 برای واحدهای منتخب جوجه گوشتی، انواع کارایی شامل کارایی فنی، تخصیصی، اقتصادی و کارایی مقیاس اندازه گیری شد. میانگین کارایی فنی کل تولیدکنندگان 88 درصد محاسبه شد که نشاندهنده این است که واحدهای پرورش مرغ گوشتی استان فارس بدون افزایش ظرفیت خود و با استفاده از امکانات-موجود و در دسترس و در صورت اعمال برنامه ریزی بهتر می توانند خروجی خود را تا 12/0 افزایش دهند. همچنین نزدیک به 57 درصد واحدهای نمونه دارای کارایی فنی کل بالاتر از رقم میانگین بوده اند. متوسط کارایی مقیاس و کارایی مدیریتی واحدهای منتخب به ترتیب 91/0 و 80/0 به دست آمد که نشان می دهد واحدهای مرغداری گوشتی استان فارس هم به لحاظ مقیاس و هم به لحاظ مدیریت، دارای فضای خالی (با فرض ثابت بودن سایر شرایط) هستند. با مقایسه کارایی فنی کل و مقیاس این نتیجه حاصل شد که بهره برداران به اندازه فعالیت بهینه دسترسی دارند ولی از نظر تولید دارای اختلاف بسیار با هم هستند. همچنین میانگین کارایی تخصیصی و کارایی اقتصادی برای مرغداران به ترتیب حدود 74 و 65 درصد به دست آمد. به علاوه، نتایج حاصل از مقایسه میانگین مصرف واقعی و مطلوب نهاده ها در گروه مورد بررسی نشان می-دهد که در اکثر واحدهای منتخب، مصرف نهاده دان در حد قابل قبولی (بهینه) قرار ندارد و بنابراین، لزوم توجه به این مسئله در جهت افزایش کارایی واحدهای پروش جوجه گوشتی آشکار می شود.

آمارها در بسیاری از کشورهای صنعتی نشان می دهد حدود 33 درصد از واحدهای کوچک و خوداشتغال در سال اول فعالیت، بیش از 50 درصد در دو سال اول فعالیت و تقریبا 67 درصد در پایان سال پنجم فعالیت ناچار به توقف فعالیت شده اند. مهمترین عامل مربوط به ناکامی و توقف این بنگاه ها، محدودیتهای مالی جهت تامین سرمایه در گردش آنها ذکر شده است. با توجه به این موضوع، رویکرد اصلی این مطالعه، بررسی تاثیر اعتبارات بنگاه های زودبازده در کاهش محدودیت مالی بنگاه های کوچک و به تبع آن، رشد سرمایه گذاری این بنگاه ها در کوتاه مدت و بلندمدت است. برای بررسی این موضوع، بنگاه های زودبازده به بهره برداری رسیده در صنعت زنبورداری و دامپروری شهرستان بابل طی سال 1386 انتخاب شدند و با گروهی دیگر از بنگاه های این دو صنعت که از اعتبارات بنگاه های زودبازده استفاده نکرده بودند، با استفاده از روش جورسازی و مدل شتاب سرمایه گذاری، مورد مقایسه قرارگرفتند.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد اعطای اعتبارت بنگاه های زودبازده سبب کاهش محدودیتهای مالی و افزایش سرمایه گذاری در بنگاه های دریافت کننده این اعتبارات در صنعت زنبورداری شده است، ولی اعطای این اعتبارات در صنعت دامپروری نه تنها سبب کاهش محدودیتهای مالی و افزایش سرمایه گذاری نشده بلکه محدودیتهای مالی در بنگاه های دریافت کننده این اعتبارات طی دوره مورد بررسی افزایش یافته است.

هدف مطالعه حاضر، بررسی تاثیر ریسک قیمت در واکنش چغندرکاران استان خراسان رضوی در چارچوب انتظارات عقلایی است که به این منظور الگوی واکنش کشاورزان با لحاظ متغیر انتظارات ریسک قیمت با استفاده از اطلاعات دوره زمانی1360-1389 و با بهره گیری از روش گشتاورهای تعمیم یافته براورد شد.
نتایج براورد مدل واکنش چغندرکاران استان خراسان رضوی با لحاظ متغیر تغییرات ریسک قیمت نشان داد که متغیرهای درآمدهای انتظاری (با علامت مثبت)، انتظارات ریسک قیمت(با علامت منفی) و سطح زیر کشت دوره قبل(با علامت منفی) بر سطح زیر کشت چغندرقند دارای اثر معنادار به لحاظ آماری هستند. متغیرهای نسبت قیمت چغندرقند به دستمزد و تغییرات تکنولوژیکی و واریته ای اثر معنادار و مثبت بر عملکرد چغندرقند دارند. متغیرهای درآمد شخصی سرانه و تولید سرانه چغندرقند نیز با قیمت واقعی این محصول رابطه مستقیم و معنیدار دارند. همچنین براورد الگوی واکنش چغندرکاران بدون متغیر انتظارات ریسک قیمت نشان می دهد در شرایطی که انتظار ریسک قیمت وجود نداشته باشد کشاورزان به افزایش سطح زیر کشت واکنش نشان می دهند و بنابراین، کشاورزان چغندرکار رفتاری منطقی در انتخاب تصمیماتشان دارند.

صنایع تبدیلی مواد غذایی یکی از مهمترین بخشهای صنعت در تمام کشورهاست که با امنیت غذایی در ارتباط است. در سالهای اخیر این صنایع در ایران به دلیل کار کردن در زیر ظرفیت اسمی و مورد انتظار خود، هزینه های فراوانی را متحمل شده که این امر افزایش قیمت تمام شده محصولات و حذف بسیاری از این صنایع در عرصه تولید و رقابت را به دنبال داشته است. در این راستا مطالعه حاضر به تبیین مدلی جهت بررسی عوامل موثر بر استفاده از ظرفیتهای تولید صنایع غذایی و آشامیدنی در استان خراسان رضوی می پردازد. بدین منظور نمونه ای به حجم 130 واحد از صنایع غذایی و آشامیدنی به صورت تصادفی طبقه بندی شده انتخاب و با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری(SEM)، ارتباط علی بین این عوامل تحلیل شد و مدل پیشنهادی مورد آزمون قرار گرفت. نتایج حاصل از مدل پیشنهادی نشاندهنده کاهش ظرفیت تولید به دلیل عملکرد دولت و هزینه های تولید و واردات محصولات مشابه است، در حالی که مهارت نیروی کار، سرمایه گذاری و کارایی مدیریت موجب افزایش استفاده از ظرفیتهای تولید می شوند.

این مطالعه با هدف انتخاب الگوی مناسب برای پیش بینی قیمت اسمی و واقعی گوشت گاو و گوساله، گوشت گوسفند، شیر و پشم گوسفند صورت گرفت. پس از بررسی ایستایی سری های مورد استفاده، به منظور بررسی تصادفی بودن متغیرها، از آزمون ناپارامتریک والد- ولفویتز استفاده شد. براساس نتایج این آزمونها، تمامی سری های یاد شده غیرتصادفی و قابل پیش بینی ارزیابی شدند. الگوهای مورد استفاده برای پیش بینی نیز شامل الگوهای ARIMA و شبکه عصبی مصنوعی بوده است. یافته های مطالعه حاکی از برتری نسبی الگوی ARIMA در پیش بینی قیمت اسمی محصولات منتخب است. در مورد سری های قیمت واقعی محصولات نیز روش شبکه عصبی مصنوعی برتری نسبی دارد. همچنین در مورد سری های اسمی مشخص شد با افزایش طول دوره پیش بینی، خطای پیش بینی نیز بیشتر می شود.

علی رغم انتقاداتی که به استفاده از روش ارزشگذاری مشروط در براورد ارزشهای غیربازاری وارد می شود، این روش بسیار مورد استفاده قرار گرفته است. از بین روش های مختلف استخراج در ارزشگذاری مشروط، روش انتخاب دوتایی (DC) مورد توجه ویژه ای واقع شده است. هدف از این مطالعه مقایسه روش های تعیین مبالغ پیشنهادی می باشد. به طور مشخص روش بویل، ولش و بیشاپ (Boyle، Welsh and Bishop، 1988)، روش کوپر (Cooper، 1993) و روش عبدالمنعم و جفری (Abdelmoneim and Jeffrey، 1995) معرفی و با هم مقایسه شده اند. به این منظور ابتدا هر یک از روش ها به طور مبسوط تشریح شد و سپس با استفاده از داده های پیش آزمون، که به صورت روش انتها- باز طراحی شده است، مبالغ پیشنهاد برای هر سه روش تعیین گردید. مشخص بودن تعداد نمونه در هر سه روش ضروری است که در این مقاله فرض شد تعداد نمونه 200 و 500 است. همچنین لازم است در روش بویل و همکاران و روش کوپر توزیعی برای داده های تمایل به پرداخت در نظر گرفته شود که توزیعهای نرمال و لوگ نرمال در نظرگرفته شدند؛ ولی روش عبدالمنعم و جفری مستقل از توزیع تمایل به پرداخت است. نتایج نشان می دهد که روش های بویل و همکاران و روش کوپر نتایج مشابه و بهتری نسبت به روش عبدالمنعم و همکاران به دست می دهد. پیشنهاد می شود محققان و استفاده کنندگان از روش ارزشگذاری مشروط از دو روش فوق برای تعیین مبالغ پیشنهاد استفاده کنند.

پس از انقلاب اسلامی، بخش کشاورزی در فرایند توسعه اقتصادی در اولویت قرار گرفت به گونه ای که در برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، رسیدن به خودکفایی در تولید محصولات کشاورزی از اهداف اساسی در این برنامه تلقی شد. برنامه دوم توسعه نیز با محوریت بخش کشاورزی طراحی شد و به مرحله اجرا درآمد. اما در برنامه های سوم و چهارم توسعه، بحثی از محوریت بخش کشاورزی به میان نیامده است. تغییر رویکرد در دو برنامه اخیر این سوال را به ذهن متبادر می سازد که آیا بخش کشاورزی نتوانسته و یا نمی تواند به عنوان بخش محوری و کلیدی در توسعه اقتصادی کشور مطرح باشد؟ بر این اساس با استفاده از شاخص قدرت انتشار و ضریب پراکندگی آن، که از ماتریس معکوس به دست می‎آید، به محاسبه پیوند پیشین بخشهای مختلف اقتصادی اقدام شد. همچنین جهت محاسبه ارتباطات پسین بخشهای مختلف اقتصادی از ماتریس معکوس تولیدات استفاده گردید. به منظور شناسایی بخشهای کلیدی و تجزیه و تحلیل تغییرات نقش بخش کشاورزی در طول دوره مطالعه با استفاده از جداول داده - ستانده مربوط به سال 1352، 1365، 1370 و 1380 مرکز آمار ایران اقدام به رتبه‎بندی بخشهای اقتصادی شد. گرچه نتایج نشان از اهمیت بخش کشاورزی در تحریک تولیدات سایر بخشها به واسطه وجود ارتباطات پسین و پیشین آن با سایر بخشها دارد، ولی بخش صنایع به واسطه ارتباطات نسبتا قویتر بین بخشی در مقایسه با سایر بخشها، قابلیت بیشتری در افزایش تولید ملی دارد. در مجموع می توان نتیجه گرفت بخش کشاورزی یکی از دو بخش کلیدی کشور است و توانایی خوبی در تحریک تولیدات سایر بخشها دارد، لیکن بخش صنایع به واسطه ارتباطات قویتر بین بخشی، دارای قابلیت بیشتری در رشد اقتصادی کشور است. با توجه به پیوندهای پسین قوی بخش صنایع وابسته به کشاورزی، توسعه آن می-تواند موجب تسریع روند توسعه و رشد بخش کشاورزی شود.

در این مطالعه رفتار فصلی قیمت خیار و گوجه فرنگی در استان خوزستان بررسی شده است. در این راستا شناسایی و تحلیل الگوی نوسانات قیمت محصولات مورد مطالعه با استفاده از آزمون هگی طی دوره 1383 تا 1389 صورت پذیرفت. درمیان فصلهای مختلف بسته به نوع کالا، بعضی فصول اثرمثبت و برخی دیگر اثر منفی در تعیین قیمت دارند. نتایج آزمون هگی نشان داد که ویژگی فصلی برای خیار و گوجه فرنگی وجود دارد که این امر پراکندگی و تغییرات قیمتی بیشتری را نشان می دهد. در مورد خیار، قیمت آن در سه ماهه اول کمتر است و معمولا در خرداد ماه به حداقل خود می رسد و در سه ماهه آخر بیشتر است و در دی و بهمن به حداکثر خود می رسد. درمورد گوجه فرنگی، قیمتهای خرده فروشی در مرداد و شهریور به پایین ترین و در دی و بهمن و گاهی در فروردین به بالاترین مقدار خود می رسد. به طور کلی نتایج تحقیق حاضر نمایان می سازد که نظام قیمتها در مورد محصولات خیار و گوجه فرنگی به خوبی نسبت به عوامل بازار واکنش نشان می دهد و بر این اساس می توان گفت که نتایج این مطالعه برای برنامه ریزی در زمینه تامین نیاز بازار این محصولات و کنترل قیمت محصولات مورد بحث قابل استفاده است. همچنین کشاورزان با آگاهی از آثار تغییرات فصلی می توانند در راستای انتخاب الگوی کشت مناسب و عرضه محصول در فصل مناسب برنامه ریزی کنند.

یکی از راه های مدیریت پدیده خشکسالی، شبیه سازی آثار آن بر متغیرهای اقتصادی نظیر تولید و اشتغال است. هدف از این مطالعه نیز شبیه سازی کوتاه مدت آثار خشکسالی سال 1386-87 در زیربخش زراعت در قالب مدل تعادل عمومی کاربردی چندمنطقه ای Iran ORANI-G است. به این منظور سه سناریوی کاهش در میزان آب در دسترس در این زیربخش بررسی شد و آثار آنها بر متغیرهای تولید ناخالص داخلی، اشتغال کل، تولید ناخالص منطقه ای و اشتغال در هر استان شبیه سازی شد. جهت انجام این مطالعه، از جدول داده- ستانده سال 1385 و حسابهای اقتصادی منطقه ای کشور استفاده شد.
نتایج نشان داد که متغیرهای تولید ناخالص داخلی و اشتغال کل در تمام سناریوها کاهش یافته است. نتایج منطقه ای حاکی از کاهش تولید ناخالص منطقه ای در همه استانهای کشور بوده است. افزون بر این، به غیر از استان همدان و کرمان که در همه سناریوها، دارای رشد اشتغال مثبت بوده اند، در سایر استانها میزان اشتغال کاهش یافته است. همچنین اثر سناریوهای فوق بر بخشهای تجمیع شده نشان داد که بیشترین زیان کاهش ارزش افزوده مربوط به بخش کشاورزی است. بنابراین، مدیریت این پدیده می تواند تبعات زیان بار آن را در اقتصاد کشور و به ویژه مناطق روستایی کاهش دهد. به علاوه، نتایج منطقه ای می تواند اطلاعات زیادی در اختیار سیاستگذاران جهت برنامه ریزی های اقتصادی مناسبتر خاص آن استان قرار دهد

سرمایه یکی از عوامل مهم در تولید محصولات کشاورزی است و بانک کشاورزی به عنوان مهمترین بانک اعطاکننده اعتبار به بخش کشاورزی، نقش موثری در تامین سرمایه مورد نیاز این بخش دارد. بر همین اساس در تحقیق حاضر نقش سهم اعتبارات تخصیص یافته بانک کشاورزی بر ارزش افزوده بخش کشاورزی و همچنین تقاضای بالقوه نظام کشاورزی برای اعتبارات طی سالهای 1363-1385 مطالعه شد. همچنین با ارائه منحنی تقاضای اعتبارات، به تجزیه و تحلیل سهم اعتبارات پرداخته شد. در بخش دیگری از این تحقیق، به منظور تحلیل ارزش افزوده مورد انتظار، روش سیستم معادلات همزمان به کار رفت. نتایج معادلات همزمان ارزش-افزوده موردانتظار و قیمت مورد انتظار نشاندهنده با کشش بودن ارزش افزوده سال جاری و همچنین قیمت سال جاری محصولات است. همچنین نتایج بررسی منحنی تقاضای اعتبارات نشان داد که سهم چشمگیری از سرمایه مورد نیاز کشاورز در فرایند تولید توسط سرمایه شخصی کشاورز تامین می شود. بنابراین در راستای اهداف توسعه کشور، توجه بیشتر به اعطای تسهیلات به منظور نیاز سرمایه ای کشاورزان می تواندکمک شایانی به این بخش مهم اقتصادی کند.