نشریه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی
پیاپی 85 (تابستان 1395)

- سواد لازم را ندارند؛ سواد اولین شرط مطالعه است همچنانکه سواد اطلاعاتی در استفاده از منابع الکترونیکی شرط اول است. همانطور که برای ریشه کن کردن بی سوادی نهضت تشکیل می شود آموزش سواد اطلاعاتی هم باید نهضت به وجود آید. آن وقت نوبت محتواست تا با ادامه کار برگشتی حاصل نشود.
- مردم وقت ندارند یا اشتغالات آنقدر زیاد است که نیازی به مطالعه در آن نمی بینند و یا مشغولیات غیرکتابی مانند برنامه های صدا و سیما و سینما و ورزش و مانند آن به قدری زیاد است که مجالی برای مطالعه نمی گذارد.- مردم پول ندارند که کتاب بخرند و با توجه به مخارج سنگین مطالعه جائی در سبد زندگی آنان ندارد.
- گاهی ممکن است به دلیل اینکه کتاب مناسب وجود ندارد، مطالعه کم باشد و این ناشی از عدم معرفی کتاب های خوب توسط صاحب نظران و به ویژه کتابخانه است. گاهی اوقات تعصب های قومی و محلی هم مردم را از خواندن منابعی که مطابق ذوق و سلیقه جمعی نیست منع می کند. حجم عظیم کتاب های کتابخانه ها که هیچ وقت هیچکس به آنها مراجعه نمی کند، یا به دلیل نامناسب بودن است و یا عدم معرفی درست و نبود استادان مجرب در کنار کتابداران با انگیزه.
- گاهی امکانات دسترسی وجود ندارد؛ یعنی به خاطر بعد راه و یا نبود امکانات انتقال اطلاعات به صورت سنتی و یا الکترونیکی دسترسی وجود ندارد. این البته ممکن است رکود نباشد ولی عملا رکود اتفاق افتاده است، به ویژه زمانی که کتاب های خوب هست ولی راهنماهای خوب برای معرفی آنان وجود ندارد. کتابدار یک مشاور است دلال نیست و اگر نتواند وظیفه خود را خوب انجام دهد گویی که دسترسی را منع کرده است، مانند زمانی که به جای قفسه باز قفسه بسته باشد و یا کتابدار با مراجعه کننده مانند مالک برخورد کند. با توجه به آنچه گفته شد، کتابدار هم در تورم و هم در رکود خواندن نقش دارد.
- پژوهش بی رونق است و به جای آن تجارت مدارک آموزشی و پژوهشی در بازار نقش آفرین است. در این شرایط وقتی با پول همه چیز خریده می شود دیگر چه نیازی به مطالعه و تحقیق است. در این شرایط مراکز علمی و پژوهشی به بنگاه های تجاری بدل می شوند که باید هم خود را مصروف فوت و فن های تجاری، بازرگانی و بازاریابی کنند.
- آماده خواری بر هر چیز دیگر مقدم است، به ویژه در صنعت و فن آوری؛ مانند زمان ما که عده ای از مسئولان به روش کلید در دست محصولات خارجی را می خرند و خودشان را به دردسر نمی اندازند و بدیهی است نیازی برای مطالعه وجود نداشته باشد.
- تنبلی حاکم است و به عنوان فرهنگ درآمده است. این نکته بسیار حائز اهمیت است. بعضی ملت ها به لحاظ فرهنگی با دیگران فرق می کنند. وقتی یک خصلتی به صورت فرهنگ درآمد، حذف آن بسیار مشکل است. البته در این زمینه دولت ها بسیار نقش دارند. فراهم آوردن زمینه کار و کسب و تشویق خلاقیت و ابتکار کم کم فرهنگ را عوض می کند.
- مطالعه معنای خودش را از دست داده و جنبه تفنن پیدا کرده است و جزو متن زندگی یعنی کار و شغل نیست و در حاشیه است. مطالعه یعنی بحث و گفت وگو با صاحب نظران در همه وقت و در همه جا و همه موارد و به ویژه در محیط کار. اگر برنامه ریزی ها به گونه ای باشد که هر فرد در هر جایی که هست برای پیشرفت خود نیاز به مطالعه داشته باشد، بدیهی است مطالعه رونق خواهد گرفت؛ خواه مطالعه بصری و یا سمعی و در خدمت استادان قرار گرفتن و از تجارب آنها بهره بردن.
- دولت ها در تمشیت امور و هماهنگ کردن اندام های مختلف جامعه برای جلوگیری از اتلاف وقت مردم ناکارآمد هستند. چگونه است که در کشور ما هیچکس وظایف خاص خود را انجام نمی دهد و یا اگر انجام می دهد از عوارض انجام آن بر سایر حوزه ها غفلت می کند. موضوع میان رشته ای اگر مطرح است در اینجاست که هر فرد باید ضمن انجام کار از تبعات و عوارض حاصله بر سایر بخش ها باخبر باشد. چرا در این کشور برای انجام هر کاری باید شورای عالی، ستاد و یا کمیته تشکیل داد. ستاد و کمیته برای زمان های بحرانی است.

پژوهش حاضر با هدف تعیین تاثیر قصه گویی بر میزان خلاقیت کودکان 5 تا 6 ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی(ع) استان یزد صورت گرفته است.
روش پژوهش، تجربی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و گزینش تصادفی است. جامعه آماری شامل نمونه ای 60 نفری از کودکان 5 تا 6 ساله عضو کتابخانه عمومی امام علی(ع) استان یزد است که از این تعداد 30 کودک به صورت تصادفی در گروه کنترل و 30 کودک در گروه آزمایش قرار گرفته اند. ابزار گردآوری داده ها آزمون تفکرخلاق تورنس فرم «ب» تصویری است و داده ها با استفاده از آرمون کوواریانس یک راهه و دو راهه تحلیل شده است
میانگین خلاقیت کودکان گروه آزمایش که متغیر قصه گویی را دریافت کرده اند 34/0 بیشتر از میانگین خلاقیت گروه کنترل بوده است. بنابراین قصه گویی 34/0 بر روی افزایش خلاقیت کودکان پیش دبستانی موثر بوده است. در دیگر ابعاد خلاقیت، قصه گویی 21/0 بر روی افزایش ابتکار موثر بوده است و میزان بسط گروه آزمایش 19/0 در پس آزمون بیشتر از پیش آزمون بوده است. آزمون فرضیه های پژوهش نشان داد که بین قصه گویی و افزایش خلاقیت کودکان پیش دبستانی رابطه معنی داری وجود دارد و قصه گویی موجب افزایش ابتکار و بسط ایده ها می شود.
اصالت/ ارزش: این پژوهش با نشان دادن تاثیر قصه گویی که یکی از فعالیت های مهم بخش کودک کتابخانه های عمومی است بر افزایش خلاقیت کودکان، بر نقش کتابخانه های عمومی در پرورش خلاقیت نسل آینده تاکید می ورزد

هدف. در عصر دیجیتال، ابزارهای وبی به مثابه ماشینی هستند که زمان را به سرعت در خود می بلعند. تمایل نسل جدید به استفاده از این ابزارها برای سرگرمی و کسب اطلاعات، عادت خواندن آن ها را از نظر انتخاب نوع مواد و روش های خواندن متحول کرده است. به عبارت دیگر، کاربران امروزی هر چند اطلاعات را بیشتر به صورت برخط و الکترونیکی دریافت می کنند؛ اما به خوانندگان سطحی و اجمالی تبدیل شده اند که علاقه کمی به خواندن عمیق مطالب از روی صفحه نمایش دارند. این امر نه تنها عادت خواندن بلکه چگونگی پردازش اطلاعات و مرور صفحه های وب توسط آن ها را تغییر داده است. از این رو، این پژوهش تاثیر استفاده از اینترنت بر عادت و روش های خواندن کاربران را مورد بررسی قرار می دهد.

روش. پژوهش حاضر پیمایشی است و از پرسشنامه برای گردآوری داده ها استفاده شده است. جامعه پژوهش حاضر را دانشجویان مقطع کارشناسی کلیه رشته های تحصیلی موسسه آموزش عالی توس مشهد (1000 دانشجو) تشکیل می دهد، که از این میان 100 دانشجو که مایل به همکاری با پژوهشگر بودند بر اساس اصل دسترس پذیری به عنوان نمونه انتخاب شدند.
یافته ها.یافته های این پژوهش نشان داد که بیشتر شرکت کنندگان معتقدند که اینترنت خواندن تعاملی (56%)، گسترده (44%) و سطحی (49%) را افزایش و خواندن متمرکز (34%) و عمیق (28%) را کاهش می دهد. همچنین، اینترنت خواندن اخبار و رویدادها (63%)، دانش عمومی (85%)، متون تخصصی (63%) و هرزه نگاری (42%) را افزایش می دهد و در خواندن متون مذهبی (35%) و ادبی (40%) کم تاثیر است. با وجود این، این ادعا با استفاده از آزمون مجدور کا مورد تایید قرار نگرفت.
اصالت و ارزش. این پژوهش از آن جایی که چگونگی فرآیند تعامل جوانان با داده های دیجیتالی را مورد بررسی قرار می دهد و به درک تاثیر این تعامل بر عادت و روش های خواندن آن ها می انجامد، حائز اهمیت است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه سه لایه فرهنگ مطالعه کاربران انجام شد.
روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته بود. جامعه آماری شامل کلیه اعضای معتبر دارای سن 15 سال و بالاتر کتابخانه های عمومی درجه 4 و بالاتر شهرستان کرمان تا پایان شهریورماه 1392 بود. حجم نمونه 373 نفر تعیین شد.برای آزمون فرضیه ها از آزمون تی یک نمونه، اندازه های تکراری، تی دو نمونه مستقل و تحلیل واریانس یک طرفه استفاده شد.
نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها بالاتر از حد متوسط و در توسعه لایه قواعد در حد متوسط بود. به طور کلی، نقش این کتابخانه ها در توسعه فرهنگ مطالعه کاربران خود کم تر از حد مطلوب (80 درصد) بود. بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان در توسعه لایه باورها و جلوه ها تفاوت معناداری وجود نداشت. اما بین میانگین نمرات نقش این کتابخانه ها در توسعه لایه قواعد با دو لایه باورها و جلوه ها تفاوت معنادار وجود داشت. هم چنین بین میانگین نمرات حاصل از نقش کتابخانه های عمومی شهرستان کرمان براساس متغیر جنسیت، گروه های سنی و مدارک تحصیلی کاربران تفاوت معناداری وجود نداشت.
اصالت و ارزش: تاکنون به ندرت پژوهشی در زمینه نقش کتابخانه های عمومی در توسعه فرهنگ مطالعه انجام شده است. در این پژوهش برای فرهنگ مطالعه سه لایه باورها، قواعد و هنجارها در نظر گرفته شده است و نقش کتابخانه های عمومی در توسعه هر یک از این سه لایه بررسی شده است.

هدف پژوهش حاضر، میزان تاثیرفعالیت های فرهنگی در ارتقاء میزان امانت، به منظور ایجاد علاقه به مطالعه در بین دانش آموزان می باشد.
روش پژوهش حاضر، نیمه تجربی با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون برای یک گروه می باشد. ابزار تحقیق شامل 2 پرسشنامه ( پیش آزمون با 4سوال و پس آزمون با 8سوال) می باشد. جامعه آماری 86 دانش آموز شامل سه کلاس اول راهنمایی (دوکلاس 29نفره و یک کلاس 28نفره) در سال تحصیلی 92-93 بوده است. برای بررسی فرضیه ها و سوالات پرسشنامه از آزمونهای مقایسات زوجی و آزمون کای دو استفاده شده است.
طبق نتایج، بررسی میزان ارتقاء امانت و علاقمندی دانش آموزان به مطالعه با استفاده از فعالیتهای فرهنگی با تحلیل پاسخ در پیش آزمون، تعداد(نفریا44.2درصد)گزینه دوباردرماه، را انتخاب کردند.این تعداد در پس آزمون تغییر یافته به طوریکه تعداد(45 نفر یا 52.3درصد)گزینه سه باردر ماه با بیشترین درصد، بوده اند، در مقایسه با پاسخ دهندگان در پیش آزمون و پس آزمون تعداد امانت ماهانه افزایش یافته است بنابراین میزان علاقمندی به مطالعه سیر صعودی داشته است. بعد از آزمون فرضیه اول پژوهش، ازطریق آزمون مقایسات زوجی مبنی بر تاثیر برنامه های فرهنگی در ارتقاء میزان امانت و علاقمندی مطالعه، بین دانش آموزان مورد تایید قرار گرفت به گونه ایکه تفاوت معنادار بین پاسخ ها درپیش آزمون و پس آزمون دیده شد. همچنین بعد ازآزمون فرضیه دوم با آزمون کای دو مبنی بر تاثیراجرای فعالیتهای فرهنگی با رعایت انگیزه های درونی و فعالیتهای فرهنگی (همراه با) رعایت انگیزه های بیرونی نیز مورد تایید قرار گرفت. با توجه به p- مقدار = 0.006 و کمتر بودن آن از 0.01، می توان نتیجه گرفت که در سطح معناداری یک درصد ارتباط معناداری بین تاثیر فعالیتهای فرهنگی با رعایت انگیزه های درونی و فعالیتهای فرهنگی همراه با رعایت انگیزه های بیرونی وجود دارد.
اصالت/ارزش: این پژوهش در زمینه تاثیر فعالیت های فرهنگی بر ارتقاء میزان امانت و ایجاد علاقمندی بر مطالعه در بین دانش آموزان است. نتایج این پژوهش می تواند به مسئولان کتابخانه های عمومی در برنامه ریزی وتهیه فعالیت های فرهنگی به منظور تشویق فرهنگ مطالعه در بین دانش آموزان یاری نماید.

هدف اصلی از انجام این پژوهش، شناسایی عوامل ترغیب کننده مطالعه در میان مراجعان کتابخانه های عمومی شهر ساری بوده است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و روش آن پیمایشی- اکتشافی است. جامعه آماری این پژوهش عبارت بوده اند از کلیه مراجعان به کتابخانه های عمومی شهرستان ساری در تمامی مقاطع تحصیلی شامل 15 هزار نفر. با توجه مشخص بودن تعداد جامعه با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و براساس جدول کرجسی و مورگان تعداد 375 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه پژوهشگر ساخته استفاده شده که روایی آن با توجه به نظرات استاد راهنما و سایر اساتید صاحب نظر سنجیده شده است. برای سنجش پایایی پرسشنامه تعداد 25 پرسشنامه بین مراجعان کتابخانه های عمومی توزیع و جمع آوری گردیده، سپس با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ پایایی پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت، چون مقدار آلفای به دست آمده (82/0) و بیشتر از 70/0 است، لذا پرسشنامه پایا است. نتایج تجزیه و تحلیل داده ها ده عامل را به عنوان عوامل ترغیب کننده به مطالعه شناسایی نموده است. از بین این عوامل نیز فرصت کافی برای مطالعه و افزایش سطح درآمد خانواده ها با ضریب 823/0 مهم ترین عامل در ایجاد عادت به مطالعه و ترغیب جامعه به مطالعه شناسایی شده است.
همچنین یافته های پژوهش نشان داد که بین نظرات مراجعان کتابخانه های عمومی با توجه به سطح تحصیلات (030/0 p=)، میزان درآمد (000/0 p=) و سن (002/0 p=) نسبت به عوامل ترغیب کننده به مطالعه تفاوت معناداری وجود دارد. اما بین نظرات پاسخ گویان با توجه به شغل (248/0 p=)، و جنسیت (985/0 p=) نسبت به عوامل ترغیب کننده به مطالعه تفاوت معناداری مشاهده نشد.

دنیای اجتماعی از دیدگاه هومنز متضمن افرادی کنشگری است که درحال مبادله پاداش است. نظریه مبادله این کنشگری را مبتنی بر دو خصلت کلی « خوش گرایی و درد گریزی» و « خردگرایی» انسان فرض کرده است. هومنز بر اساس این اصول کلی، شش قضیه را مطرح کرده است که مبین ابعاد نظریه مبادله است. در این مقاله با این باور که مطالعه پدیده اجتماعی است و انسان نیز موجودی محاسبه گر و معقول اندیش است، به کاربست اصول بنیادین نظریه مبادله و کنش مطالعه پرداخته شده است. همچنین علاوه بر طرح هریک از قضایای شش گانه هومنز با استناد به هریک از قضایا وضعیت مطالعه جامعه، تفسیر شده و در نهایت برای بکارگیری بهتر نظریه مبادله در توسعه فرهنگ مطالعه سه گام اساسی توصیه شده است.

هدف پژوهش: هدف پژوهش حاضر، شناسایی و تعیین مشکلات توزیع کتاب های چاپی کودک و نوجوان[1] در ایران از دیدگاه ناشران این حوزه می باشد.
روش پژوهش: این پژوهش، با رویکرد آمیخته اکتشافی انجام شده است. به منظور شناسایی مشکلات توزیع کتاب کودک و نوجوان در ایران، نخست با 11 ناشر کودک و نوجوان شهر تهران که به روش نمونه گیری نظری انتخاب شده بودند، مصاحبه شد. سپس از طریق فن تحلیل محتوای کیفی، شاخص های اصلی حاصل از مصاحبه، استخراج شد و در قالب پرسشنامه، بین کلیه اعضای انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان که دارای 55 نفر عضو می باشد، توزیع گردید. برای اعتبارسنجی بخش کیفی از معیارهای اعتبارپذیری و قابلیت اطمینان استفاده شد. روایی پرسشنامه بر اساس نظر خبرگان نشر و همچنین پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ 82/0 تعیین گردید. تجزیه و تحلیل داده های پرسشنامه با استفاده شاخص های آمار توصیفی در نرم افزار SPSS انجام شد.
مشکلات توزیع کتاب کودک از دیدگاه ناشران کتاب کودک و نوجوان در پنج مقوله اصلی و 13 مقوله فرعی دسته بندی شد. از دیدگاه اعضای انجمن ناشران کتاب کودک و نوجوان مقوله زیرساخت های فرهنگی با میانگین 19/4، مقوله مسائل مالی و اقتصادی با 07/4، مقوله مسائل تشکیلاتی و صنفی با میانگین 05/4، مقوله مسائل اطلاعاتی و ارتباطی با میانگین 00/4، و در نهایت مقوله سیاست های کلی دولت و نهادهای دولتی با میانگین 57/3 به ترتیب جزء مشکلات توزیع کتاب کودک و نوجوان هستند.
اصالت/ارزش مقاله: شناسایی مشکلات توزیع کتاب کودک به شفاف سازی بهتر مشکلات موجود و بهینه تر شدن روند توزیع کتاب کودک در کشور کمک می کند.

پژوهش حاضر با هدف،ارزیابی دایره المعارف های فارسی کودکان و نوجوانان منتشره بین سال های 1385 تا 1390 و تعیین میزان مطابقت آنها با معیارهای ارزیابی کتاب های مرجع صورت گرفته است.
روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که با استفاده از روش تحلیل محتوا صورت گرفته است. جامعه آماری، 150 عنوان دانش نامه منتشره است که با استفاده از سیاهه وارسی محقق ساخته ای مورد ارزیابی قرار گرفتند.
یافته هانشان داد که از 150عنوان دانش نامه بررسی شده، 45اثر (30 درصد) عمومی و 105 اثر (70 درصد) تخصصی هستند. سال 1388 با 34 عنوان، بیشترین اثر منتشره را به خود اختصاص داد. بررسی دایره شمول دایره المعارف ها نیز نشان داد که 71/5 درصد آثار تخصصی و 28/5 درصد عمومی بوده اند. بررسی 12 مولفه طرح شده در دامنه و محدوده نشان داد که بیش از نیمی از آثار ترجمه ای هدف از تهیه آثار را ذکر نکرده و بیش از 60 درصد آثار منتشره فاقد نمایه بودند. نداشتن راهنمای استفاده از اثر نیز در 63/6 درصد آثار تالیفی - ترجمه ای و 97 درصد آثار ترجمه ای کاملا مشهود بود. مقایسه ی کیفیت آثار منتشره نشان داد که دانش نامه های تالیفی در مقایسه با ترجمه ای وتالیفی- ترجمه ای از کیفیت بهتری برخوردار بودند.
اصالت/ارزش: با توجه به فقدان پژوهش های جامع و کاربردی که صرفا به بررسی وضعیت دایره المعارف ها پرداخته باشد، این اثر تلاش کرده ضمن بررسی میزان مطابقت آثار منتشره با معیارهای ارزیابی کتاب مرجع کودکان و نوجوانان؛ الگویی نیز جهت استفاده پدیدآورندگان، استفاده کنندگان و ناشران جهت انتشار و انتخاب اثر مناسب ارائه کند.