نشریه تدبیر
پیاپی 269 (دی 1393)

با ظهور فناوری اطلاعات و تغ ییر بنیادین مبانی کس بوکار، محیط اقتصادی جدیدی شکل گرفت که از آن با عناوین مختلفی مانند اقتصاد شبک های، اقتصاد دیجیتالی، اقتصاد اطلاعاتی و البته اقتصاد دان شبنیان نام برده م یشود. با وجود تعبیرها و تفسیرها و عوامل مورد تاکید متفاوت در هر ی ک، وجوه مشترکی در آ نها وجود دارد که موکد تغ ییرات بنیادین ایجاد شده است، از جمله این موارد م یتوان به کوتاه شدن بنیادین چرخه عمر فناوری و محصول و تغ ییر مفهوم مزیت رقابتی، ضرورت همسویی مدیریت فناوری با مدیریت سازمان، ظهور کانا لهای چندگانه و ابزارهای ارتباطی چندوجهی، تاکید و تغییر توجه به برنام هریزی از سمت تقاضا به عرضه، از بین رفتن مرزهای مرسوم بین صنایع مختلف و ارز شآفرینی از طریق جم عآوری، پردازش، نگهداری و توزیع اطلاعات و دانش اشاره کرد. از همین بستر است که مفاهیم جدیدی مانند ارز شآفرینی، آمادگی و پذیرش الکترونیکی، همکاری-رقابت، فرابازار و مد لهای کس بوکار در مدیریت کس بوکار ظهور پیدا کردند که امروزه خود به عواملی بدیهی بدل شد هاند. با توجه به گسترش و اثرگذاری هم هجانبه فناوری و مظاهر آن در همه جنب ه های زندگی فردی و اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و رفتاری و فرهنگی، بدیهی است چگونگی نگاه مدیریتی به فرایندها و سمت و سوی جه تگیر یهای کلان امری حساس و در عین حال تاثیرگذار است که هرگونه خطای احتمالی ب هسرعت خود را نشان خواهد بود. در این فضا، سرعت تغ ییر نس لها و تفاوت بین آ نها بسیار سری عتر از آنچه تصور م یشد خود را نشان م یدهد. ظهور نس لهای جدید نیروی کار که برداشت متفاوتی از کار، کس بوکار و روابط اجتماعی دارند؛ از مهار تهای متفاوتی برخوردارند و نیازهای مهارتی و انگیزشی متفاوتی دارند، خود جنب های دیگر از این تحول بنیادین است. دسترسی انفجاری به اطلاعات، آلودگی اطلاعاتی و گاه دانشی و بینشی، امکان انتخاب گزینشی اطلاعات و دانش، تنوع اهداف فردی و اهمیت برایند مشترک اهداف در سازمان، مدیریت نوین دانش در سازمان، امکان ترکی ببند یهای متفاوت از بازخوردها و رسان های شدن ماهیت کس بوکارها به دلیل تعاملات چندوجهی موجود، نیاز به مهار تهای هوشی و هیجانی و مهار تهای فنی و اجتماعی ی کپارچه و چندبعدی و جدای یناپذیری عوامل و مظاهر فناوری از مهار تهای مورد نیاز، تحول تعری فهای مرسوم از سواد، مهارت و آموزش و تغ ییر الگوهای ی ادگیری و توجه به آن در قالبی ادگیری هدفمند و ترکیبی و تعاملی، توسعه روزافزون امکانات ارتباطی نظیر موبایل و شبک ه های اجتماعی حرف های در همه عرص ه های کس بوکار که خود دریچ ه جدیدی را برای همه عرص ه های تفسیر اطلاعات و دانش و ارز شآفرینی و ترکی ببندی جدیدی از بینش سازمانی مطرح م یکند، همه و همه، نوید ارز شآفرینی ترکیبی و پیچید های را م یدهد که فرص تهای فردی و اجتماعی متنوعی به همراه دارد و چال شهای جدید و گاه ناشناخت های را پیش روی مدیران و نیروی کار دان شبنیان ایجاد م یکند. یکپارچگی و اتصال بیشتر اجزای زنجیره ارزش و سیستم ارزش در کس بوکار که حاصل اجتنا بناپذیر این تغ ییرات بنیادین است، خود به این نکته مهم توجه دارد که مدیریت در این عرصه جدید باید به قابلی تهای مرسوم کاملا مسلط باشد و در این ساختار در هم تنیده، ی کپارچه و ب هشدت رقابتی

اگرچه ضرورت گذار از اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش بنیان، دست کم در حرف، برای همگان آشکار است، در عمل هنوز تلقی و تعریف واحدی از اقتصاد دانش بنیان میان دانشگاهیان، نخبگان، کارآفرینان، مدیران صنعت و تصمیم سازان کشور وجود ندارد و تا زمانی که همه این گرو ه ها به اجماع در این خصوص نرسند، نمی توان از چرخه اقتصاد دانش بنیان انتظار حرکت روان و سریع داشت. این اختلاف نظر در مورد نقش دولت در تحقق اقتصاد دانش بنیان نیز مشهود است، به این معنی که برخی دولت را موظف به حمایتهای مالی مستقیم از افراد صاحب ایده و شرکتهای دانش بنیان میدانند و برخی معتقدند که بهترین نقشی که دولت میتواند بازی کند، کم رنگ کردن نقش خود در اقتصاد است. این اختلاف نظرها و تضاد آرا تدبیر را بر آن داشت که با دعوت از سه تن از اعضای هیئت علمی دانشگاه های معتبر تهران و نیز معاون آموزشی و پژوهشی پژوهشکده رویان به واشکافی مفاهیم اقتصاد دانش بنیان و مناسب ترین رویکرد برای تحقق این اقتصاد بپردازد. شرکت کنندگان در این میزگرد همگی بر این نظر بودند که در شرایط فعلی اقتصاد ایران، هرچند سرمایه گذاری در فناوریهای پیشرفته و کسب روزآمدترین دانش جهانی کی ضرورت استراتژ کی دوربرد است، اما نمیتواند چرخ اقتصاد را به حرکت درآورد. به عقیده آنها برای دانش بنیان شدن اقتصاد کشور و رهایی از وابستگی شدید به منابع، باید رویکرد متفاوتی به دانش و نوآوری در ک شور در پیش گرفته شود.

اینترنت، چه بخواهیم یا نخواهیم، تاثیرات اجتماعی و فرهنگی خود را بر جامعه ما گذاشته است. حدود 22 سال از ورود اینترنت به ایران میگذرد و در این سال ها، تصمیم سازان کشور به جای بهره گیری از قابلیتهایی که اینترنت در اختیار اقتصاد قرار میدهد، همواره نگاهی تهدیدی و کاهنده به آن داشته اند. واقعیت این است که اینترنت ابزاری قدرتمند برای تبدیل اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانش بنیان فراهم میکند -همان هدفی که اقتصاد مقاومتی به دنبال آن است. خوشبختانه دولت یازدهم، با درک توان بالقوه فناوری اطلاعات و ارتباطات در گذار از اقتصاد منبع محور به اقتصاد دانشی و نیز با پذیرفتن لزوم جهان یشدن برای تحقق اصول اقتصاد مقاومتی، در پی آن است تا از قابلی تهایی که تا دیروز تهدید تلقی م یشدند، به مثابه فرصتی برای تحول ساختار اقتصادی کشور استفاده کند. در این راستا، در بیست و هفتم اردیبهشت امسال، رییس جمهوری از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات خواست که زمینه را برای ایجاد 30000 فرصت شغلی مبتنی بر فناوری ارتباطات و اطلاعات فراهم کند. تدبیر در گفت وگویی با دکتر علی اکبر جلالی، یکی از پیشگامان ترویج فناوری ارتباطات و اطلاعات در ایران و عضو هییت علمی دانشکده مهندسی برق دانشگاه علم و صنعت، نظرات وی را درباره اقتصاد دانش بنیان، نسخه متناسب اقتصاد دانش بنیان با اقتصاد ایران و طرح "مشاغل دانش بنیان" که به صورت آزمایشی در استان گلستان در حال اجراست، جویا شد. دکتر جلالی بر این باور است که با توجه ساختار علمی، صنعتی و اقتصادی کشور، در شرایط فعلی برای تحقق اقتصاد دانش بنیان باید بیشتر بر کارآفرینی تاکید کرد تا نوآوری.

قانون حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان در حالی در سال 1389 به تصویب رسید که به علت عدم توافق نظر سازمان های متولی، در اجرا بلاتکلیف ماند. اخیرا با تشکیل کارگروه ارزیابی و تشخیص صلاحیت شرکت ها و موسسات دانش بنیان، اختلاف نظر میان نهادهای متولی کنار گذاشته شد و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری همکار یهای جدیدی را در اجرای قانون آغاز کرده اند. دکتر مصطفی کریمیان اقبال، مدیرکل برنامه ریزی امور فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در گفت و گو با تدبیر از وفاق عمومی برای حمایت از شرکت ها و موسسات دانش بنیان خبر داد و تاکید کرد که باید نگاه دولت به شیوه های حمایت شرکتهای دانش بنیان تغییر کند و زمینه را برای وصل کردن صاحبان ایده و سرمایه فراهم کند. شرح این گفت و گو از نظرتان میگذرد.

سرمایه داری، با وجود توانش برای رونق آفرینی، در معرض حمله قرار دارد. ما می توانیم با بازنگری بنیادی در فرضیات بلندمدت درباره چرایی و چگونگی کارکرد این نظام، آن را بهبود بخشیم.

رهبران شرکتها به صف حامیان پایداری پیوسته اند و مدیران اجرایی به طور کلی باور دارند که این موضوع به طور فزایندهای برای استراتژی شرکت هایشان اهمیت دارد. اما با تداوم رشد و تبدیل شدن پایداری به یک موضوع اصلی کسب و کار، در آینده چالشهای به دست آوردن ارزش بروز خواهند کرد.

در دوره عدم قطعیت ها، نظریه باز یها میتواند به یک ابزار استراتژ یکی پیشرو تبدیل شود، زیرا چگونگی اقدام بازیگران در حالتها و وضعیت های گوناگون را نشان میدهد. همچنین، اطلاعات باارزشی برای تصمیم گیری فراهم میکند. بسیاری از مدیران محتاطانه با نظریه باز یها برخورد میکنند، به گونه ای که گمان می برند که یک ابزار صرفا نظری است تا ابزاری عملی. لذا هنگام استفاده از آن به اشتباه، جوابی بیش از حد دقیق برای مسایل پیچیده خواسته می شود.

در طول قرن بیستم، اقتصادهای بالغ جهان از اقتصاد صنعتی به اقتصاد دانش محور تکامل یافتند. اکنون در نقطه عطف دیگری - انتقال به اقتصاد انسانی- قرار داریم و این تغییر جهت پیامدهای عمیقی برای مدیریت دارد. منظورم از اقتصاد انسانی چیست؟

در آگوست 2012 ، ساحل خلیج مکزیک ایالات متحده از طوفان آیساک تهدید میشد. وقوع قریب الوقوع طوفان آیساک رایزنی میان رهبران اجرایی سیاسی و طیف گسترده ای از کارشناسان فنی شامل مهندسان، هواشناسان، متخصصان آب شناسی، مدیران حوادث غیرمترقبه و... را برای فراهم کردن تصمیمات بحرانی درباره چگونگی آمادگی در برابر طوفان، پاسخ به آن و بهبود آن را الزامی می کرد. علاوه بر این، آیساک تنها طوفان آن زمان نبود. آیساک تحت الشعاع طوفان هایی نظیر کاترینا قرار داشت که هفت سال پیش همان منطقه را نابود کرد. سوال مطرح در ذهن همه این بود که آیا از طوفان کاترینا به اندازه کافی درس گرفته شده است تا از افراد و معیشت آ نها در منطقه حفاظت شود؟

از جمله مهمترین مسایل اخیر مدیریت دانش، محاسبه ارزش پولی حاصل از اجرای برنامه های مدیریت دانش است. مدیران ارشد شرکتها برای کسب اطمینان از برگشت پول سرمایه گذاری شده در مدیریت دانش از تیمهای مدیریت دانش انتظار دارند تا ارز شافزوده و نرخ بازگشت مالی دانش را به عنوان یک متغیر نامشهود محاسبه کنند. چنین درخواستی از سوی مدیران ارشد کاملا منطقی است و کارشناسان و مدیران دانش نم یتوانند از مدیران خود برای اینکه م یخواهند بدانند، در قبال سرمای هگذاری در مدیریت دانش چه چیزی به دست می آورند، انتقاد کنند. در همین راستا، این مقاله به مرور مسایل مرتبط با اندازه گیری نرخ بازده سرمایه گذاری و سود حاصل از مدیریت دانش در سازمانها میپردازد.

آیا شما هرچه را که در توانتان بوده است برای بالا بردن بهره وری دانشگران سازمانتان به کار برده اید؟ این پرسش ساده است، اما فقط معدودی از مدیران ارشد می توانند به آن پاسخ دهند. البته به این معنا نیست که آن ها تلاش کافی به خرج نداده اند. سازمان ها در سراسر جهان می کوشند که برای بهبود اثربخشی مدیران، فروشندگان، کارشناسان و کسانی که کارشان مستلزم تعامل با سایر کارکنان، مشتریان و تامین کنندگان و اتخاذ تصمیم های پیچیده بر اساس قضاوت و دانش است، چاره ای بیندیشند.

مبحث اخلاق در کسب و کار ارتباط مستقیم با مدیریت اعتبار سازمانها و شرکتها دارد. در واقع، وجود معیارهای اخلاقی در یک برند باعث افزایش قدرت آن م یشود و رفتارهای غیراخلاقی یک برند باعث از بین رفتن بخش زیادی از اعتبار و دارای یهای نامحسوس آن خواهد شد. این موضوعی است که بارها در عرصه ناکارآمدی کیفی یا عدم پایبندی به تعهدات و حتی در عرصه رسوای یهای شرک تهای دان هدرشت خودنمایی کرده و سبب از بین رفتن برند شرکت شده است.

مدت 20 سال است که شرکت حسابرسی بین المللی KPMG روند تکامل گزارش های پایداری سازمان ها را پایش میک‌ند. اخیرا، KPMG از گرایش تعداد زیادی از بزرگ ترین شرکت های جهان به ارایه گزارش در خصوص پایداری 2 خبر می دهد. از میان 250 بنگاه بزرگ دنیا، 93 درصدشان اقدام به انتشار گزارش های سالانه در این زمینه نموده اند که بسیار قابل توجه است.

امروز، نوآوری به موتور اقتصادی کشورها تبدیل شده است و توان اقتصادی کشورها بسته به سطحی است که دانش و نوآوری در آن کشورها به کالا و خدمات تبدیل و صادر م یشوند. موتور نوآوری از سوخت پژوهش تغذیه میک‌ند و پژوهش نیز ب هنوبه خود از اقدامات حمایتی دولت ها و خروج اندیشه صنعتکاران از بن بست روزمرگی پرورش میی‌ابد. در 24 آذرماه به مناسبت هفته پژوهش، چهارمین جشنواره پژوهش و فناوری در صنعت، معدن و تجارت با حضور وزیر صنعت، معدن و تجارت)صمت(، رییس کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی و معاونان پژوهشی وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و صنعت، معدن و تجارت در سازمان مدیریت صنعتی برگزار شد. در این نشست، وزیر صنعت، معدن و تجارت مسئولیت اصلی واحدهای تحقیق و توسعه را در مقطع فعلی، کاهش هزینه های تولید دانست و از مدیران صنعت خواست که تحقیق و توسعه را ب هعنوان عامل بقای صنعت جدی بگیرند.

تاریخ را آ نهایی می سازند که دگرگون می اندیشند و دگرگون عمل م یکنند؛ کسانی که همرنگ جماعت نمی شوند و به جای آنکه ناامیدانه زمین و زمان را محکوم کنند، امیدوارانه زمین و زمان را می سازند. مجتبی کاشانی اثبات کرد که م یتوان شاعرانه مدیریت کرد؛ می توان دل را در مدیریت راه داد؛ م یشود به مدیریت روح دمید و زیبا مدیریت کرد. در فرهنگ واژگان او، واژ ه های از جنس ناامیدی را راه نبود؛ نم یشود، نم یتوان، هرگز، اینجا ایران است، غیرممکن است، وقت نداریم، نیرو نداریم، نمی گذارند و... فرهنگ را زیربنای مدیریت و ذهن را باغچه ای م یدانست که اگر در آن گل نکاری، علف هرز در آن می روید. بیش از آنکه از فقر بترسد، از باورهای زن گزده و اندیش ه های منجمد بیم داشت و اینکه این باورها بر جامعه حاکم شوند. او از فرهنگ ایرانی الهام گرفت و هفت سین صنعتی ایران را به جای 5s عرضه کرد. در زمانه ای که مدیریت کشور هنوز اندر خم پیاده سازی اصول کهنه بود، هشدار داد که عرصه رقابت در حال تحول است و نوآوری کلید موفقیت آینده خواهد بود. تجربه سفر به خاور دور، به او آموخت که مرزها و زما نها در دنیای کس بوکار در حال در هم شکستن هستند. نسخه او برای مدیران این بود که اگر م یخواهید کارکنان را برانگیزانید، به آ نها اثبات کنید که "نه برای لقمه ای نان" کار م یکنید. به مدیران هشدار داد که بدانند که کارکنان م یبینند، می فهمند و می دانند. دغدغه اش این بود که صندلی کارمند به راحتی صندلی مدیر باشد. به باور او، ایران نیازمند مدیران فیلسوف است، مدیرانی که فراتر از سود و زیان می اندیشند. او مدیران را به رعایت اصل "پنج ص" دعوت م یکرد: صداقت، صلابت، صبوری، صمیمیت و صراحت. در نهایت اینکه در همه چیز، به دنبال رد پای عشق می گشت.