نشریه تدبیر
پیاپی 283 (اردیبهشت 1395)

روز دوم خرداد، روز بهره وری ملی است و فرض اساسی بر این است که در این روز، ملت ما ب هخاطر عملکرد یک سال گذشته خویش ابتدا شکرگزار خداوند بزرگ باشد و سپس، به تقدیر از عملکردهای برتر از دیدگاه بهره وری بپردازد. ب هعلاوه، عزم و نیت خود را برای ساختن آینده، بر اساس رویکرد و توجه اساسی به بهر هوری، نشان دهد و بذر نگرش مثبت و امید به آینده بهتر در دل ملت عزیز ایران کاشته شود. روز دوم خرداد نماد حسن توجه جامعه ما به مقوله بهره وری در همه زمین ه ها، زما نها و مکا نهاست؛ مانند همه نمادهای دیگر. انسان بایستی همیشه، همه جا و در همه امور، به یاد خداوند بوده و خود را در محضر او بیابد و شاکر باشد و نماز نماد این اعتقاد است. نمادهای موجود در یک کشور، باید نشا ندهنده ارز شهای حاکم بر جامعه و فرهنگ ملی و مبتنی بر باورهای قلبی و اعتقادات و در عین حال، آگاهانه باشد تا بتوان از آن به عنوان نماد واقعی یک ملت یاد کرد و به آثار و پیامدهای بزرگداشت آن امیدوار بود و به فرهن گسازی آن دل بست و برای بهره وری سا لهاست که در حسرتیم. هم در عملکرد و هم در قابلی تها و توانمند یها، نوسانات بسیار داشته ایم؛ موفقی تهای خوب و شکس تهای تلخ. اما آنچه قابل تامل و توجه است، قرار گرفتن در مسیر تکامل و رهسپار تعالی شدن است. همه کشورها و سازما نها تجارب موفق و ناموفق دارند اما دو نکته مهم و قابل تامل وجود دارد: اول اینکه روند چگونه است و دوم اینکه نرخ و شتاب رشد چه میزان است. پشتوانه حرکت بهر هوری، در یک جامعه، درک و تشخیص قابلی تها و توانمند یها و البته ضع فهای درونی و شناسایی و فهم فرص تهای بزرگ و ارزشمند محیط بی نالمللی و جهانی است که در هر دو حوزه، ب هویژه حوزه اول)ویژگ یها و قابلی تهای درونی(هنوز نگاه و قضاوت ما ناقص، غیرعلمی و بیشتر مبتنی بر احساسات و شنید ه های اغلب غلط و دور از پژوهش و بررسی اندیشمندانه و واقع بینانه است؛ تا جایی که دیگران ما را بالقوه به دلیل ویژگ یهای بالفعل و بالقو های که داریم، مهد و نیروگاه کارآفرینی و قدرت اقتصادی مهم قلمداد م یکنند 1 و بسیاری از ما هنوز به این باور و شناخت نرسیده ایم؛ به همین دلیل، یعنی قابلی تها و نقاط قوت بالفعل و بالقوه ارزشمندی که در درون کشور داریم)و البته که از ضع فها و محدودی تها نباید غفلت کنیم(، فرص تهای بیشتری نسبت به بسیاری از کشورهای دیگر برای تعامل و مبادله در محیط بی نالمللی برای ما فراهم است و لذا امروز حرکت بهر هوری، نگاه هوشمندانه و عاقلانه حاکمیت و ملت، هر دو را م یطلبد تا با پشتوانه اراده و عزم جدی و همدلی واقعی، گامی بزرگ برداریم و آیندگان هم به آن افتخار کنند و هم از پیامدها و نتایج مثبت آن به معنی واقعی بهره مند گردند. امروز با نگاه بهره وری م یتوانیم پای هگذار حرکتی ملی و نوآورانه باشیم تا در آینده، هر آ نکس از درون و بیرون جامعه در جایگاه قضاوت و ارزیابی نشست، شروع این حرکت را لحظ های درخشان و نقط های عطف در تاریخ ملت ما قلمداد کند. در این حرکت و جنبش بهر هوری، همه آحاد ملت، در هر جا و در هر پست و مقام و شغلی که هستند، مسئولیت دارند. این یک عزم و اندیشه و عمل جمعی و همگانی است که خود را در قالب همدلی، همفکری و همکاری به عنوان سه مرحله اساسی در این جنبش نمایان می سازد و دستاوردها و نتایج آن سطح بلوغ جامعه را در هر سه مرحله فوق نشان م یدهد.

بهره وری سوخت موتور رشد اقتصاد جهانی است. از این رو، افزایش بهره وری یکی از چالشهای بنیادین تمامی کشورها در جهت تحقق رشد اقتصادی در بلندمدت است. این چالش در ایران از آن جهت اساسی تر و قابل تاملتر است که بر اساس آمارهای سازمانهای معتبر جهانی، کشور ما از لحاظ بسیاری از شاخصهای مرتبط با بهره وری، در رده بندیهای جهانی،وضعیت مساعدی در جهان ندارد. نظر به اهمیت موضوع بهره وری و قرار گرفتن در هفته بهره وری ملی (هفته اول خردادماه)، تدبیر بر آن شد تا در میزگردی با حضور متولیان و صاحب نظران حوزه بهر هوری کشور، این موضوع را به بحث بگذارد؛ موضوعی که در ماه های اخیر به علت کاهش درآمد نفتی کشور و پیش بینی افق نه چندان روشن برای آن، اهمیت بیش از پیش یافته است، به گونه ای که برخی صاحب نظران بر این باورند که برای رسیدن به سرمنزل رشد اقتصادی کشور، فقط و فقط باید از مسیر بهره وری عبور کرد.

سال ها قبل، باور و اعتقاد صاحبنظران این بود که کارکنان اصلی ترین دارایی سازمان ها هستند. بعد ها این باور، به این ترتیب تکمیل شد که کارکنان "شایسته" را باید اصلی ترین سرمایه و ارزشمندترین دارایی سازمان ها تلقی کرد و اخیرا این ایده این گونه تصحیح و کامل شده است که کارکنان شایسته وقتی در مشاغل و مناصب کلیدی و تعیین کننده سازمان قرار داشته باشند، می توانند موثر واقع شوند، دارایی اصلی سازمان به حساب آیند و تغییر و تمایز ایجاد کنند. این مقاله، از یکی از مطالب مندرج در "هاروارد بیزینس ریویو" اقتباس شده است که با ایده ها و توصیه های مولفان (مترجمان) تلفیق شده است. همان گونه که در مقاله تصریح شده است، کارکنان کلیدی کسانی هستند که می توانند سرنوشت بازی را تغییر دهند و به سازمان، در مقایسه با رقبا، مزیت رقابتی پایدار و قابل اتکا ببخشند. آن ها در بازار کار کمیاب هستند، ارزش آفرینی می کنند و مورد توجه رقبای طماع قرار دارند. مشاغل کلیدی هم مشاغلی هستند که می توانند تغییر ایجاد کنند و آن ها را می توان با سطوح متفاوتی از کیفیت و اثربخشی انجام داد. این مشاغل چنانچه توسط کارکنان شایسته و درجه یک انجام شوند، ستون فقرات موفقیت شرکت ها خواهند بود.

پاسخگویی از وظایف مهم دولتهای دموکراتیک محسوب م یشود که انتظار م یرود در این زمینه دولت نسبت به اعتماد عمومی حاصل از آرای مردم حسابدهی و پاسخگویی داشته باشد. بحث در رابطه با این موضوع مهم، در ادبیات حسابداری به وفور مشاهده م یشود که نتیجه آن نیز در قالب شفافیت مالی، افزایش اعتماد به دولت و... بیان شده است. پاسخ خواهی نیز موضوعی است که به عنوان یک عامل اثرگذار بر پاسخگویی مطرح شده و به نوعی زیربنای پاسخگویی است، به این معنا که بدون وجود پاسخ خواهی، پاسخگویی به طور کامل شکل نگرفته و با وجود پاسخ خواهی در جامعه، دولت خود را به پاسخگویی بیشتر و کاملتر ملزم میداند. برای رسیدن به پاسخ خواهی، مطالبه گری و دفاع از حق نیز موضوع جریت ورزی فرد مطرح میشود که تا چه حد فرد جریت و جسارت دفاع از حق خود و پاسخ خواهی را دارد که بتواند در جامعه شفافیت را از مسیر پاسخگویی به وجود آورد. از آنجا که شفافیت موضوعی مورد توجه در ادبیات مالی است، ضرورت دارد که برای افزایش کارایی این موضوع، ابعاد گسترده آن توسط پژوهشگران مورد توجه قرار گیرد. لذا هدف اصلی این پژوهش، بررسی اهمیت جریت ورزی افراد در راستای مطالبه گری و پاسخ خواهی برای رسیدن به شفافیت بیشتر در جامعه است. در ادامه، ابتدا پاسخگویی و پاسخ خواهی تعریف شده و اهمیت جریت ورزی بیان شده است. سپس الگوی پژوهش با استفاده از تحلیل اکتشافی و مصاحبه ساختارنیافته با 20 نفر از افراد مختلف جامعه و تحلیل محتوای مطالب ترسیم شده است. در ادامه نیز متغیرهای پنجگانه الگوی ذکر شده مورد تبیین و تعریف کاربردی و عملیاتی قرار گرفته است .

سایبرنتیک اجتماعی پارادایمی نو در پاسخ به علوم اجتماعی است. سیستم های اطلاعاتی نیز امروزه به عنوان یکی از اساس یترین ملزومات جامعه مدرن اجتماعی هستند و در کوچ کترین سطوح اجتماعی نیز از آن ها استفاده م یشود. این سیستم ها در پاسخ به نیازهای اجتماعی کاربرانی هستند که در یک بافت اجتماعی قرار می گیرند، با سیستم ها تعامل دارند و مدام در حال دریافت و ایجاد بازخورد با این سیستم ها هستند. پارادایم سایبرنتیک اجتماعی که به زمینه اجتماعی کاربر توجه دارد م یتواند بازخوردهای درونی و بیرونی را در سیستم های اجتماعی در نظر گیرد و به ایجاد سیستم های کاراتر کمک بیشتری نماید . برای ورود به بحث، شاید بهتر باشد برخی اصطلاحات اساسی تشریح و به سوالاتی اساسی پاسخ داده شود.

امروزه، بسیاری از سازمانها نقش اساسی دانش در رسیدن به اهداف استراتژیک و کسب مزیت رقابتی را دریافته اند. بی شک، دانش به عنوان یکی از مهمترین سرمایه های سازمانی میتواند به عنوان ابزار سودمندی در راستای افزایش عملکرد سازمانی مدنظر باشد. بنابراین، آگاهی از میزان آمادگی سازمان برای استقرار این سرمایه م یتواند در تصمیم گیری مدیران موثر واقع شود، به طوری که مدیریت دانش به صورت یک الزام در سازمانها در جهت پیشبرد اهداف راهبردی و عملیاتی قدم بر دارد و قادر به اجرای پروژه های تعریف شده باشد تا بتواند درک، آگاهی یا شناخت فعالیتهای تجربی و علمی را میسر سازد. چنانکه عصر امروز، عصر دانش و بنگاه دانش محور در تمامی ابعاد زندگی کاری است، لذا در این عصر خلق و تسهیم دانش به عنوان مزیت رقابتی سازمانها مطرح میشود تا بتواند در طی روند پژوهش فاکتورهایی جهت موفقیتهای حیاتی و الزامی سازمانها برشمارند و آنها را در راستای بهبود منابع انسانی به کار گیرند. بهبود منابع انسانی در قلمرو مدیریت دانش مانند یک رهبر سبب تقویت ویژگیهای یک اصل نظام مند میشود، این موضوع در حالی است که با توجه به ویژگ یهای یک پروژه و موقتی بودن آن، جدایی نیروها از سازمان، تکرار صحیح و خطا و دوباره کاریها را در پروژ ه های عملیاتی به حداقل میرساند.

این مقاله در نظر دارد به مدیران شرکتها کمک کند تا با استفاده از شباهتها و تفاوتهای رویکردهای چهارگانه شناخت بهتری از این استراتژیها پیدا کنند و با در نظر گرفتن شرایط اقتصاد، صنعت، بازار، سازمان و بسیاری از دیگر مولفه های محیطی و سازمانی استراتژی مناسبی را برای زنجیره تامین خود انتخاب نمایند.

اگر در گذشته صحبت از تغییر و اهمیت درک و تطبیق با آن برای عده کمی از انسانها معنادار بود، امروز همه ما با گوشت و پوست و استخوان طعم تغییر را چشیده ایم. اما ممکن است بسیاری از ما به این موضوع فکر نکرده باشیم که فناوریها و ابزارهای نوین دنیای دیجیتال چگونه میتوانند سازماندهی سازمانها را دچار دگرگونی و انقلاب کنند. در این مقاله تلاش میشود تا با مطرح کردن یک چارچوب ساده برای درک سازمان و سازماندهی، برخی ایده ها در مورد سازمان دهی سازمانهای آینده را مورد توجه قرار دهیم، تا توجه خوانندگان به اهمیت بازآفرینی سازمانها و شکل سازمانهای آینده جلب شود.

محیط درون و بیرون سازمان دربرگیرنده اطلاعات فراوان و ب یپایانی است. سازمانها ملزم به نظارت بر محیط درون و بیرون خود و تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصل از تغییرات محیط غیرقابل پیش بینی امروز هستند تا از این طریق بتوانند واکنش به موقع نسبت به فرصتها و تهدیدها از خود نشان دهند. لذا اتخاذ واکنش مناسب و تصمیمگیری مطلوب بستگی به این دارد که مدیران سازمان تا چه اندازه به اطلاعات مورد نیاز خود جهت تصمیمگیری صحیح دسترسی دارند و تا چه اندازه از روش ها و راهکارهای جدید برای دست یافتن به این اطلاعات استفاده میکنند. یکی از این راهکارهای جدید و سودمند، استفاده از هوش استراتژیک است. هوش استراتژیک مشخص میکند که مدیران چه چیزهایی را باید درباره محیط اطراف خود بدانند تا قادر باشند در مورد فرایندهای جاری سازمان به دیدگاه مناسبی دست یابند، و تغییرات آینده را پی شبینی و مدیریت کنند، استراتژ یهای مناسب برای ایجاد ارزش برای مشتریان را طراحی و سودآوری را در حال و آینده بهبود بخشیده و توسعه دهند. به عبارت دیگر، در عصر حاضر برای باقی ماندن در چرخه رقابت، وجود مدیرانی با قدرت خلق استراتژیهای اثربخش از ضروریات است و استفاده از هوش استراتژیک به عنوان یکی از موارد بهینه سازی تصمیمگیری مدیران به شمار م یرود. در خلال هم افزایی مدیریت دانش، هوش رقابتی و هوش تجاری، از هوش استراتژیک به عنوان یکی از تعیین کنندگان کلیدی تصمیم گیری موفق یاد میشود. هم افزایی میان این سه ناحیه در قالب "هوش استراتژیک" موجب بهبود تواناییهای تصمیمگیری استراتژیک سازمان میشود. به عبارتی، هوش رقابتی به ارزیابی رقابت و شرایط بازار کمک میکند، مدیریت دانش میتواند به قدرت نفوذ دانش در داخل و خارج سازمان کمک کرده و باعث دستیابی به مشتریان و ذ ینفعان میشود و هوش تجاری میتواند به اجرای تکنیکهای انبار و کاوش داده برای عدم الگوهای مخفی بدون پوشش و روابط در حجم زیادی از داده ها تمرکز داخلی داشته باشد. هدف اصلی این مقاله، تعریف هوش استراتژیک و تبیین ابعاد و فرایند پیاده سازی آن است .

مدیریت عملکرد از دو واژه مدیریت و عملکرد تشکیل شده است. مدیریت را همواره انجام دادن کار با دیگران، پیش بردن امور از طریق سایرین، فرایند برنامه ریزی، سازماندهی، رهبری و کنترل تعریف کرده اند. عملکرد نیز به تعریف فرهنگ فارسی معین عبارت است از نتیجه کار، میزان کار و حاصل محصول. تعریف رسمی مدیریت عملکرد به گفته دانیلز، یک سیستم مدیریتی داده گرای عملی است که از سه عنصر اصلی اندازه گیری، بازخورد و تقویت مثبت تشکیل شده است. اگر سری هم به سازمانها بزنیم، خواهیم دید یکی از خواسته های مشترک و همیشگی همه مدیران، ارتقای عملکرد و بهبود مستمر رفتار کارکنان است. وقتی کارکنان خوب رفتار میکنند و عملکردهای مطلوب و رضایت بخشی دارند، مدیران هم موفق هستند و سازمانهایشان را با موفقیت اداره میکنند. عملکرد یک کارمند تابع عوامل بسیار زیادی است. یک کارمند برای اینکه رفتار و عملکرد مناسبی داشته باشد لازم است

امروزه,شرکت های کوچک و متوسط سهم عمده ای را در اشتغال و صنعت کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته تشکیل می دهند. شرکت های کوچک و متوسط 25 درصد سازمان های OECD را تشکیل میدهند و 35 درصد صادرات آسیا متعلق به این شرکتهاست. بنگاه های کوچک و متوسط,در واقع,حاصل اندیشه ای نو برای تولید هستند که معمولا از سوی افراد کارآفرین که از تخصص های خاصی برخوردارند,فعال میشوند. این موسسات دارای ابعاد گسترده در تولید و ارتقای محصول هستند,اما برای تداوم کار به مجموعه ای همگن از بازاریابی,مدیریت,افزایش سرمایه,ارتقای فناوری و... نیاز دارند که محدودیت های ساختاری از موانع اصلی برای برطرف کردن این نیازها محسوب میشود. شرکت های کوچک و متوسط به خاطر سهم عمده ای که در ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی دارند,بیش از پیش مورد توجه سیاست گذاران کشورها قرار گرفته اند. یکی از وجوه علاقه سیاست گذاران به کسب وکارهای کوچک و متوسط این است که آن ها موتور نوآوری هستند. به همین خاطر است که کشورها در حال ایجاد زیرساخت ها و برنامه های حمایتی برای مشکلات نوآوری کسب وکارهای کوچک و متوسط میباشند.

"رقابت" کلید واژه اصلی دنیای کسب وکار امروز است. در هر عرصه ای از کس بوکار، همواره یا رقیبی وجود دارد یا به صورت بالقوه، امکان ورود یک رقیب جدید به بازار رقابت وجود دارد. برای پاسخگویی به رقابت، کسب وکارها از ابزارهای مختلفی استفاده میکنند که تحت عنوان کلی "استراتژی" از آ نها یاد میکنیم. طراحی استراتژی برای رقابت، یکی از مهمترین وظایف مدیران ارشد کسب وکارها و شاید تنها وظیفه مهم آ نهاست!

فضای دیجیتال با گسترش نفوذ خود در همه جوامع، مفاهیم سنتی بازاریابی، بازارسازی و بازارسنجی را دگرگون ساخته و امکاناتی غیرقابل تصور را در اختیار کسب وکارها قرار داده است تا با هزینه های به مراتب کمتر و زمان به مراتب کوتاه تر، اطلاعاتی دقیق و جامع از نظرات، انتظارات و دگرگونی های بازار، مشتری و رقبا به دست آورند. البته فضای دیجیتال، مثل هر پدیده دیگر، یک چاقوی دولبه است که یک لبه آن فرصتهای درآمدساز و در سر دیگر آن، تهدیدهای خانمان برانداز قرار گرفته است.