فهرست مطالب

نشریه علوم سیاسی
سال چهارم شماره 4 (پیاپی 16، زمستان 1380)

  • تاریخ انتشار: 1380/10/11
  • تعداد عناوین: 24
|
  • سرمقاله
  • گفتگو
  • آیت الله هاشمی رفسنجانی صفحه 13
  • مقالات
  • سید محمد تقی آل غفور صفحه 35
    برای فهم ((فرهنگ سیاسی)) یک جامعه، توجه به منابع، فرآیند ظهور و رشد آن در جامعه سیاسی ضرورت دارد; از این رو همان طوری که با شناخت زمینه های فرهنگ سیاسی، می توان ((کنش سیاسی)) جامعه را پیش بینی کرد، به همان نسبت می توان زمینه های فرهنگی ((عدم ثبات سیاسی)) را نیز شناسایی و راهکارهای متناسب باآن را ارائه کرد. مقاله حاضر تلاش دارد تا خاستگاه فرهنگ اقتداری و مشارکتی جامعه سیاسی ایران معاصر را تبیین کند.
    کلیدواژگان: فرهنگ، فرهنگ سیاسی، منابع فرهنگ ایرانی
  • داود فیرحی صفحه 61
    در قسمت نخست که به سیمای عمومی نظام سیاسی اختصاص داشت، نویسنده مولفه های کلی نظام سیاسی اسلام را تبیین کرد. نظام سیاسی اهل سنت با توجه به نظریه های قدیم و جدید در قسمت دوم مورد تحلیل قرار گرفت.
    در مقاله حاضر، مولف به تحلیل نظریه های نظام سیاسی شیعه می پردازد. وی معتقد است تفکر سیاسی شیعه براندیشه ((امامت معصوم(ع)))، ((ولایت)) و ((غیبت)) استوار است و در عین حال، غیبت امام(ع) زندگی عمومی و سیاسی شیعیان را با بحران مواجه کرد که برای گذار از این بحران، نظریه های سیاسی شیعه شکل گرفتند. ((مشروطه اسلامی)) و ((جمهوری اسلامی)) دو نظریه عمده شیعی در تاریخ معاصر ایران به شمار می روند که این مقاله به مطالعه و تبیین مبسوط این دو نظر پرداخته است.
    کلیدواژگان: نظام سیاسی، شیعه، امامت، ولایت، غیبت، مشروطه اسلامی، جمهوری اسلامی
  • غلامرضا خواجه سروی صفحه 91
    یکی از مباحث مهم در حوزه اندیشه های اجتماعی و سیاسی، رابطه ((دین)) و ((سیاست)) است. برخی با انکار هر گونه پیوندی میان دین و سیاست، تداخل یکی از آن دو را در امور دیگری موجب ناکارآیی طرف مقابل دانسته اند، از این رو به جدایی کامل آن دو توصیه می کنند و برخی دیگر با قبول وجود رابطه میان دو مفهوم فوق، در کیفیت و نوع رابطه اختلاف نظر دارند. نوشتار حاضر در صدد مطالعه کیفیت ارتباط مفهومی و نهادی دین و سیاست در اندیشه امام خمینی(ره) است.
    کلیدواژگان: دین، سیاست، امام خمینی، رابطه مفهومی، رابطه نهادی
  • علیرضا زهیری صفحه 105
    دوپارگی حاصل از فرآیند رویکرد به سمت مدرن سازی در عصر پهلوی، به دگردیسی سریع و ناگهانی ارزش های سنتی در جامعه دینی ایران و تهدید این ارزش ها منجر شد.
    این مسإله به آفرینش بحران های تازه ای در عرصه های مختلف جامعه ایرانی به ویژه در سطح هویت ملی انجامید. انقلاب اسلامی در پاسخ به این بحران ها با وام گیری از مبانی اندیشه های سیاسی شیعی، گفتمان تازه ای را در باب هویت ملی به پیش کشید.
    کلیدواژگان: هویت ملی، سنت گرایی، تجددگرایی، بحران هویت، انقلاب اسلامی
  • علی اکبری معلم صفحه 125
    درباره چرایی وقوع انقلاب اسلامی ایران مباحث و مناقشات بسیاری بر اساس نگرش ها و چارچوب های نظری مختلف انجام گرفته است. در این مقاله، نقش کارویژه حفظ الگو از طریق جامعه پذیری سیاسی در پیدایش انقلاب اسلامی ایران، بر اساس نظریه کارکردگرا ساختاری تالکوت پارسونز مورد بررسی قرار گرفته است. در این راستا، نویسنده، ضمن بیان سه الگوی فرهنگی ((ایران گرایی))، ((مذهب گرایی)) و ((غرب گرایی))، از طریق روش تحلیل محتوا، به تفسیر داده ها پرداخته و به این جمع بندی رسیده است که رژیم پهلوی نتوانست از طریق جامعه پذیری سیاسی به حفظ الگو بپردازد; در نتیجه با ایجاد تعارضات ارزشی بین دو نیروی سیاسی و اجتماعی، انقلاب اسلامی پدید آمد.
    کلیدواژگان: جامعه پذیری، انقلاب اسلامی، سلسله پهلوی، ایران گرایی، مذهب گرایی و غرب گرایی
  • عبدالوهاب فراتی صفحه 145
    این مقاله می کوشد با بازسازی نظریه انقلاب در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره) به ((درون فهمی انقلاب اسلامی)) نزدیک تر شود و تبیین رساتری از علل و عوامل پیدایش انقلاب اسلامی ارائه دهد. تفاوت این منظر با سایر تئوری های انقلاب آن است که معمولا در این تئوری ها انقلاب به عنوان کلیتی یک دست با تمام ارکان و عناصرش مورد مطالعه قرار می گیرد، در حالی که در این منظر، انقلاب نه از نگاه یک شخص ثالث بلکه از منظر ((رهبر انقلاب)) که در تمام مراحل وقوعش نقش فعال و تعیین کننده ای داشته است بازخوانی گردد.
    کلیدواژگان: نظریه انقلاب، امام خمینی، شرایط عینی، شرایط ذهنی
  • محمد ستوده صفحه 161
    در مطالعه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران عمدتا می توان از سه روش استفاده کرد: روش نخست، از منظر نظام بین الملل یا سطح کلان; روش دوم، با توجه به متغیرهای داخلی از جمله باورها، ارزش ها و تصاویر ذهنی سیاست گذاران و روش سوم، بررسی رفتار سیاست خارجی ایران در یک رابطه تعاملی ساختار کارگزار.
    در مقاله حاضر، ضمن بیان مفهوم ساختار نظام بین الملل، چگونگی تإثیرگذاری سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بر نظام بین المللی، عمدتا در مواردی که در چالش با نظام بین الملل است، مورد بررسی قرار می گیرد.
    کلیدواژگان: سیاست خارجی، ساختار نظام بین الملل، جمهوری اسلامی
  • مصطفی ملکوتیان صفحه 181
    موقعیت و اهمیت استراتژیک ایران در مقاطع مختلف تاریخی باعث طمع کشورها و قدرت های بزرگ منطقه ای و جهانی برای نفوذ یا سلطه بر این کشور بوده است. این مقاله بر آن است تا به تفکیک، دکترین ها و خط مشی های روسای جمهوری آمریکا در مورد ایران از بعد از جنگ جهانی دوم تا پیروزی انقلاب اسلامی را معرفی نماید.
    کلیدواژگان: دکترین، امنیت، شاه، ترومن، آیزنهاور، کندی، نیکسون و کارتر
  • مقصود رنجبر صفحه 195
    در این مقاله رویکردهای نظری مختلف درباره نسبت اسلام و دموکراسی مورد مطالعه واقع شده و در این زمینه سه دیدگاه در قالب پارادایم های سنتی و نوین تبیین شده است. پس از آن، رابطه اسلام و دموکراسی از لحاظ تاریخی و دیدگاه نیروها و گروه های مذهبی فعال در انقلاب اسلامی و رابطه آنها با هر یک از پارادایم های نوین و سنتی تبیین گردیده و تحول آنها در مواجهه با شرایط سیاسی و اجتماعی و تولد پارادایم نوین در درون این مناقشات فکری بررسی شده است.
    کلیدواژگان: اسلام، دموکراسی، پارادایم سنتی و نوین، انقلاب اسلامی
  • غلامرضا ضابط پور صفحه 219
    از مسائل مهم درباره احزاب سیاسی در ایران، نهادینه نشدن آنهاست. علی رغم فضای باز سیاسی در برخی مقاطع زمانی، تا کنون حزبی تعریف شده و دارای ساختار و کارویژه های حزبی در ایران شکل نگرفته است.
    مقاله حاضر با تبیین کارویژه های حزب و تطبیق آنها بر حزب توده در قبل و بعد از انقلاب اسلامی و حزب اراده ملی، عملکرد این دو حزب و علل ناکارآمدی آنها را مورد بررسی قرار داده است.
    کلیدواژگان: احزاب، حزب توده، حزب اراده ملی
  • نقی طبری صفحه 229
    هدف پژوهش حاضر، بررسی نقش طبقات متوسط سنتی و جدید و میزان تإثیرگذاری آنها، در مقایسه با سایر عوامل، در شکل گیری جنبش مشروطیت و ملی شدن نفت است. در سطح گروه ها می توان از چهار گروه کلیدی روحانیان، روشنفکران، بازاریان و کارگران بحث کرد و در سطح ماهیت این دو جنبش، می توان ویژگی های مشترک آنها یعنی ضد استبدادی، ضد استعماری و شهریبودن را ملاحظه کرد.
    کلیدواژگان: گروه ها، طبقه متوسط، استبداد، استعمار، مشروطیت، ملی شدن نفت
  • مرتضی شیرودی صفحه 245
    سیاهانی که برای بردگی به آمریکا برده شدند، در مخالفت با تبعیضی که بر آنها می رفت، بارها دست به قیام زدند. قیام های نخستین سیاهان برده، با انگیزه های ملی گرایانه (ناسیونالیستی)صورت می گرفت; اما با ناامیدی از تإثیر این قیام ها سیاهان به ویژه سیاهان مسلمان، و به تدریج مسلمانان دیگر، برای دست یابی به حقوق شهروندی، به آموزه های دینی روی آوردند و در ادامه به سبب عدم تغییر در وضع مسلمانان سیاه و غیرسیاه و نیز به دلیل افزایش شمار مسلمانان مهاجر، کم کم بر دامنه فعالیت های آنان که نوعی اعتراض به سیاست های دولت آمریکا بود، افزوده شد. مقاله حاضر تلاشی برای تبیین فرآیند شکل گیری مبارزات مسلمانان در آمریکاست.
    کلیدواژگان: جنبش، مسلمانان، آمریکا، گروه ملت اسلام
  • محمد اکرم عارفی صفحه 261
    بنیادگرایی اسلامی در پاکستان در دو دهه اخیر از رشد چشمگیری برخوردار بوده است. تحولات سیاسی در منطقه مانند انقلاب اسلامی ایران، آغاز جهاد اسلامی علیه اشغال شوروی در افغانستان و آغاز دوران جدیدی از مقاومت در کشمیر تحت سلطه هند، تإثیرات عمیقی بر رشد اسلامگرایی افراطی در پاکستان داشته است. دولت پاکستان نیز که از نهضت مقاومت در افغانستان و کشمیر حمایت می کرد، تسهیلات قابل توجهی را در اختیار گروه های اسلامی پاکستانی قرار داد و زمینه رشد و گسترش آنها را در جامعه پاکستان فراهم ساخت. در این میان، گروه های جمعیت علمای اسلام، سپاه صحابه، لشکر جنگوی، حرکه المجاهدین، لشکر طیبه و جیش محمد، از امکانات، نفوذ و توانایی های بیشتری برخوردار هستند.
    کلیدواژگان: پاکستان، بنیادگرایی مذهبی، بحران، گروه های بنیادگرا
  • میراث سیاسی
  • رجبعلی اسفندیار صفحه 279
  • نقد و بررسی
  • محمود شفیعی صفحه 287
  • جلال درخشه صفحه 293
  • گزارش های علمی
  • عبدالرضا هوشنگ مهدوی صفحه 323
  • حسن حکیم، فاضل سعدی ترجمه: حسن حکیم، فاضل سعدی صفحه 360
  • ترجمه: علی اصغر سلطانی صفحه 366