مجله علوم انسانی
پیاپی 51 (خرداد و تیر 1383)

این مقاله پس از ارائه مقدمه ای که دیدگاه جدیدی را نسبت به سازمان دربردارد (نگرش سه بعدی) به بیان تعاریف فرهنگ، فرهنگ سازمانی و پیشینه بحث فرهنگی سازمانی پرداخته و سپس ویژگی های فرهنگ سازمانی را بر اساس دیدگاه دو تن از اندیشمندان غربی برشمرده است و در ادامه ماهیت رهبری را تبیین و در پی آن، تعریف های مختلف و انواع رهبری را ذکر کرده است. پس از آن به بیان سطوح و لایه های فرهنگ سازمانی پرداخته است. بیرونی ترین لایه، نمودهای فرهنگ سازمان مثل لباس پوشیدن، سخن گفتن، عمل کردن و مناسک، آداب و رسوم و درونی ترین لایه شامل باورها و اعتقادات و مفروضات مشترک است.

یکی از مباحث نظری در مطالعت سازمانی دهه 70، به تعهد سازمانی، تعریف و تعیین حدود، قلمرو و اهمیت نقش آن مربوط بوده است. به دنبال آن، عمده تمایلات صاحبنظران در دهه 80 و 90 به تحلیل نظری و پژوهشی ابعاد مختلف تعهد سازمانی بوده است که از آن میان می توان به بخش عمده تولیدات علمی دانشمندان در زمینه عوامل موثر بر تعهد سازمانی توجه داشت. با مرور تاریخچه تحقیق و مدل های نظری، می توان به آزمون تاثیر رضایت شغلی بر میزان تعهد سازمانی تاکید ورزید. از آنجا که برای سنجش رضایت شغلی، توجه به اندازه گیری ابعاد مختلف آن است، سوال اصلی تحقیق این است که کدامیک از ابعاد رضایت شغلی، موجب تقویت تعهد سازمانی می شود.

در این مقاله به منظور شناخت سیر تحول منابع مکتوب در اسلام سعی شده است آثار عرضه شده در زمینه مدیریت اسلامی از زمان اولین اثر تا پایان سال 1370، از ابعاد مختلف مورد بررسی اجمالی قرار گیرد. آنگاه به منظور بررسی علل کاستی ها به موانع تحقیق در مدیریت اسلامی به طور کلی اشاره شده است. سپس با ذکر دلایل لزوم و اهمیت پرداختن به این موضوع، شروع کار را تشخیص مساله می داند که برای آن، دو روش را طرح می کندد. پس از آن، دو روش از روش های تحقیق که در آثار موجود مورد استفاده قرار گرفته مطرح شده است و سپس روش سومی عرضه می شود. ذکر ویژگی های محقق مدیریت در اسلام و ارزشیابی کلان آثار و ارائه برخی از نقاط قوت و ضعف آنها، بخش بعدی این مقاله است.

این مقاله درصدد بررسی تاثیر متقابل فرهنگ و یادگیری سازمانی بر یکدیگر است. شکل گیری و تکامل فرهنگ، حاصل یادگیری سازمانی است. از سوی دیگر، فرهنگ سازمانی می تواند بازدارنده یا تسهیل کننده یادگیری سازمانی باشد. این نقش فرهنگ سازمانی را می توان به شکل پیوستار نشان داد. هر چقدر از فرهنگ بوروکراتیک به سمت فرهنگ یادگیرنده حرکت کنیم، نقش بازدارندگی، کمتر می شود و نقش تسهیل کنندگی یادگیری سازمانی افزایش می یابد. در این مقاله تلاش شده است برداشت جدیدی از مقوله یادگیری سازمانی در ارتباط با فرهنگ سازمانی ارائه شود.

تحولات اخیر غرب در زمینه های فکری باعث تغییراتی در زمینه تکنولوژی، ساختار اجتماعی، فرهنگ و ماهیت کار سازمان ها شده است. به جای سازمان های صنعتی عصر مدرنیسم، سازمان های فراصنعتی جایگزین شده که با تنوع، عدم اطمینان، پیچیدگی، از بین رفتن مرزهای سازمانی، مهارت های متکی بر دانش و تاکید هر چه بیشتر بر یادگیری همراه با گرایش های بین المللی و جهانی رو به روست. با توجه به این مسائل، در این نوشته سعی شده است با ارائه سیر این تحولات فکری، گوشه هایی از ویژگی های سازمان های فراصنعتی در عصری که عصر اطلاعات نام گرفته است، مطرح شود.

اساسی ترین و مبنایی ترین موضوع در مباحث سازمانی بلکه در مسائل فراسازمانی مانند جامعه شناسی و سیاست و حقوق اساسی، فرهنگ است که ابعاد و سطوح گوناگون و پیچیده ای دارد. در نگاهی تطبیقی، تعبیر شاین از مفروضات اساسی و تعبیر آرجریس از «تئوری های در عمل» با مباحث پارادایم های علمی کوهن سازگاری دارد چرا که پارادایم های علمی مبتنی بر مفروضات اساسی شکل می گیرد و برای برکناری و جایگزینی آن ها به انقلابی علمی نیاز است که مفروضات اساسی قبلی را زیر سؤال ببرد و مفروضات جدید را جایگزین سازد.

تغییر و تحول سنتی است که در همه جا و در همه زمان ها، جاری است. هیچ پدیده ای را گریزی از تغییر و تحول نیست جز ذات تغییرناپذیر خدای متعال. در این نوشتار، فرهنگ، به عنوان عامل شکل دهنده رفتار کارکنان سازمان مورد بحث قرار گرفته و آن گاه به نحوه رهبری فرهنگی و راهبرد تغییر فرهنگ سازمان اشاره شده و در بخش پایان مقاله، مدیریت فرهنگ سازمانی و فرایند آن در قالب یک نمودار ترسیم شده و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و رهنمودهایی برای مدیران در زمینه تعییر و تحول فرهنگ سازمانی ارائه شده است.