نشریه مطالعات خاورمیانه
سال هفتم شماره 3 (پیاپی 23، پائیز 1379)

نقش سازمان های غیر دولتی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه و بویژه کشورهای عربی خاورمیانه موضوع مقاله را تشکیل می دهد.عنوان می شود که سازمان های غیر دولتی در کشورهای توسعه یافته ممکن دولت هستند در حالی که این سازمانها در کشورهای در حال توسعه نوعی رقیب برای دولت قلمداد می شوند. مقاله با بررسی سازمان های غیر دولتی در کشورهای مصر،اردن،فلسطین و لبنان،تجربیات هریک را منعکس می سازد. این سازمانها در گذشته در میان مسلمانان نقشی مذهبی داشتند،بعد از جنگ دوم در زمینه های دیگر سریعا رشد یافته.در مصر دردوران ناصر با توجه به افزایش تعداد سازمانها تلاش شد کنترل دولت بر این سازمانها ایفا کند و در همان حال با تهیه قوانینی به محدود سازی نقش آنها و جلوگیری از فعالیتهای گسترده سازمان های غیر دولتی اقدام نماید.
فعالیتهای سازمان های غیر دولتی در فلسطین بیشتر اجتماعی است و آنها زیر چتر دولت خودگردان و در تلاشهای آموزشی و بهداشتی شرکت دارند.در لبنان به دلیل وضعیت خاص این کشور و دوران طولانی جنگ داخلی سازمان های دولتی تشکل چندانی نیافته اند و بنابراین نقش موثری در زمینه مشارکت ندارند. ولی در هر حال قوانین حاکم بر فعالیت آنها در مقایسه با سایر کشورهای عربی آزاد منشانه تر است.

به قدرت رسیدن بوتفلیقه در الجزایر را می توان آغاز عصر جدیدی در حیات سیاسی این کشور تلقی کرد. پس ار چندین سال کشمکش و جنگ داخلی در الجزایر که در نتیجه حکومت نظامیان و حذف اسلام گراها از صحنه سیاسی کشور به وقوع پیوست،رئیس جمهور جدید با ارائه طرح آشتی ملی و عفو نیروهای شبه نظامی و مخالفان، گام مهمی در جهت بهبود اوضاع نابسامان داخلی برداشته و این امید را در دل مردم الجزایر بوجود آورده که او نجات دهنده الجزایر است و را سرانجام صلح کامیابی به این کشور باز می گرداند. این مقاله با نگاهی گذرا به گذشته بوتفلیقه، شخصیت سیاسی و چگونگی به قدرت رسیدن او،به بررسی اقدامات رییس جمهور جدید در برخورد با اسلان گراها، عملکرد او در جهب بهبود اوضاع نابسامان اقتصادی،سیاسی و اجتماعی این کشور و تحرکات جدید او در جهت ارائه چهره جدید و بهبود روابط الجزایر در سطح بین المللی می پردازد.

رابطه دین و سیاست و جایگاه حکومت در اسلام پس از سقوط خلافت عثمانی در میان کشورهای مسلمان و متفکران اسلامی به یکی از عمده ترین دلمشغولی های متفکران مسلمان تبدیل شده است. پاسخگویی اندیشمندان مسلمان به چالش اندیشه های تازه فلسفی،اجتماعی و سیاسی از طریق متون اسلامی عرصه ای برای ظهور افکار و اندیشه های تازه باز گشوده است.با توجه به جذابیت اندیشه های سیاسی غربی در مورد مقولاتی همانند دموکراسی،افکار عمومی برابری و حاکمیت مردم،اندیشمندان مسلمان کوشیده اند تا با تکیه بر بحث رابطه بین دین و سیاست پاسخهایی در خور به اندیشه های تازه بدهند.یکی ازکسانی که در این زمینه گام برداشته قاضی عشماوی است که در نوشته های او گروه های رادیکال اسلامی به خاطر بهره برداری از دین جهت اهداف سیاسی خودشان در مصر،مورد حمله قرار می گیرند،،در این نوشتار،مساله رابطه دین و سیاست از دیدگاه موافقان و مخالفان آن به اختصار شده و ضمن تکیه بر بحث های محووری قاضی سعید عشماوی و معرفی نظریه های او در این ارتباط،واکنش مخالفان و موافقان او مورد بررسی قرار گرفته است.

امروزه گستردگی فعالیتهای صنعتی در کشورهای پیشرفته و آثار و نتایج حاصل از آن به طور مستقیم و غیر مستقیم بر طبیعت و از آن جمله آب و هوا اثر می گذارد و موجبات تغییر آب و هوایی گسترده ای را فراهم می آورد.آثار زیانبار ناشی از این تغییرات آن چنان گسترده است که مسئله جلوگیری از آن به جنجالی ترین موضوعات بین المللی تبدیل شده و در چارچوب سازمان ملل متحد کنوانسیوی های متعددی برگزار شده است.حضور گسترده نمایندگان سیاسی کشورها،گروه های زیست محیطی،سازمان های غیر دولتی ون سازمان های بین المللی در این جلسه گواه بر این مدعاست.به تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم ناشی از فعالیتهای انسانی و تاثیر آن بر ترکیبات جو کره زمین حاکی از آن است که باید در سطح بین المللی با تکیه بر عناصر مختلف و از جمله اعمال سیاستهای زیست محیطی مناسب به حل مسئله اقدام کرد.تاکنون کنوانسیونهای متعددی در این زمینه در چارچوب سازمان ملل متحد در خصوص تغییرات آب و هوایی تشکیل شده و پروتکل هایی را به تصویب رسانده است کیوتو که در زیر به موارد مختلف تصویب ها،مفاد و اهداف و مکانیسم های مالی آن و پرداخته می شود و در عین حال در دنباله مطلب عملکرد کشورهای در حال توسعه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.

مقاله حاضر با در نظر داشتن بررسی درگیری ها و جنگهای آینده در منطقه استراتژیک خاورمیانه دو پرسش عمده را مطرح می سازد.1-علل عمده اقتصادی وسیاسی جنگهای جدید در سالهای آینده در این منطقه چه خواهند بود؟ 2-چه اقدامات عملی باید برای کاهش احتمال وقوع جنگ و درگیری مسلحانه در بین کشورهای خاورمیانه در نظر گرفته شوند.یکی از جدیدترین نگرانی های امنیتی در منطقه این است که شمار بیشتری از کشورها به تسلیحات کشتار جمعی دست یابند. احتمال تروریسم بیولوژیکی که غیر نظامیان را نیز در معرض تهدید بزرگی قرار خواهد داد.باعث شده تا کشورها در تدابیر امنیتی خود برای رفع نگرانی ها ومقابله با تهدیدهای واقعی به مسئله گسترش روزافزون موشکهای بالیستیکی و کسب توایایی های هسته ای، بیولوژیکی و شیمیایی نگرانی های امنیتی جدیدی پدیدار شده اند.برنامه سری تولید جنگ افزارهای کشتار جمعی تنها می تواند به بی ثباتی بیشتر منجر شود.همان طور که کاربرد تسلیحات شیمیایی از سوی عراق در جنگ هشت ساله اش با ایران نشان داد. برخی از دولتهای منطقه نه تنها توانایی های تسلیحات کشتارجمعی را برای اهداف دفاعی(از جمله بازدارندگی تهاجم دشمن قدرتمندتر از خود) می خواهند، بلکه ممکن است از آنها در صحنه های نبرد علیه نظامیان، و یا حتی غیر نظامیان رقیب خود استفاده کنند.بیوتروریسم و تروریسم هستهای هم اکنون تهدیدهای جدی واقعی علیه مراکز جمعیتی هستند و صرفا مشکلات امنیتی آینده در خاور میانه نخواهند بود.

با شروع قرن بیستم و ظهور امپراتوری های جدید شوروی،آلمان و امریکا و سپس سقوط آلمان در پایان جنگ جهانی دوم تلاشهایی برای اثبات برتری هر یک از نظام سرمایه داری و سوسیالیسم آغاز شد.فقط با فروپاشی شوروی و پایان جنگ سرد،مرحله انتقال تناقضاتی را در سطح سیاست بین المللی پدیدار ساخت که موید دو گرایش رقیب ادغام در سطح منطقه و جهان و واگرایی است از مجموعه از گرایشهای نژادی،قبیله ای و قومی و مردمی گردد.
مقاله اشاره ای دارد به این دو گرایش و به ویژه مسئله جهانی سازی یا گرایش اول.در این گرایش مسئله جهانی سازی،عواقب آن برای ملتها و فرهنگهای متنوع مورد بحث قرار میگیرد و ریشه های تاریخی آن توضیح داده می شود. به اعتقاد نویسنده جهانی سازی تا حدودی تقسیم جهان بر اساس اصل قویتر است که در پوشش اقتصاد، تکنولوژی وارتباطات صورت می گیرد. بر اساس این تعریف جهانی سازی به معنای جهانی متحد الشکل، با ارتباط ها نقشهای مالی است که برای اکثریت مردم جهان فقر و سرگردانی پدید می آورد، مقاله به درج آمارهایی از گسترش تفاوت میان کشورهای بزرگ صنعتی و کشورهای فقیر می پردازد و با تکیه بر مقدار سرمایه گذاری ها به بیان این تفاوت می پردازد.سئوال نهایی او این است که در چنین شرایطی اعراب باید چه کاری را انجام دهند و در مقابل این سئوال چالش های آینده و ضرورت بازنگری به سیاستها برای باز ساخت توانایی های عربی را مطرح می نماید.