فهرست مطالب

مطالعات خاورمیانه - سال دوم شماره 3 (پیاپی 6، پاییز 1374)

نشریه مطالعات خاورمیانه
سال دوم شماره 3 (پیاپی 6، پاییز 1374)

  • بهای روی جلد: 35,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1374/09/23
  • تعداد عناوین: 19
|
  • میزگرد
  • مقالات
  • داود باوند صفحه 659

    دریای مازندران یا خزر که بزرگترین دریاچه دنیا و به عبارت دیگر گستره آبی داخلی است، در دوران میوسن در حدود 12 میلیون سال پیش قسمتی از دریای بزرگ تتیس بوده که بخشی از آسیای مرکزی و فلات ایران یا خلیج فارس را در بر می گرفته است ولی این دریای بزرگ به تدریج در نتیجه تحرکات آرام پوسته زمین یا تحرکات چینه ای (تکتونیسم) دستخوش چندپارچگی شده که دریای خزر و دریای آرال تکه های جدا شده از آن هستند. دریای خزر تا اواخر دوره میوسن از طریق کانال مانیچ با دریای سیاه مرتبط بود ولی این رابطه پس از پدیده انشقاق قطع شد و خزر تبدیل به پهنه آبی کاملا بسته گردید. ساختار جوامع ساحلی دریای خزر در طول تاریخ دستخوش دگرگونی های عمده شده است.

    کلیدواژگان: دریای خزر، آذربایجان، کشورهای ساحلی، روسیه، فلات ایران
  • فرهنگ رجایی صفحه 685

    مقاله حاضر با مروری بر آثار آلبرت حبیب حورانی (1993-1915)، به ویژه با تاکید بر سه کتاب او، نظراتش را که به گمان نگارنده مصداق چنین تناقضی نماهایی است به تحلیل می کشد. این سه کتاب عبارت است از: اندیشه عرب در عصر لیبرالی، اروپا و خاورمیانه، سرگذشت مردمان عرب. این کتابها نه فقط معرف او که پنجره ای به روی خودشناسی در منطقه است. آلبرت حورانی کیست؟ آثار او ذهن مشغول چیست؟ او در زندگی عملی خود چه نمونه ای از دانشوری و تمدن سازی را ارایه داد؟ مقاله حاضر بر اساس این پرسش ها شکل می گیرد و روند بحث بدین ترتیب هدایت می شود.

    کلیدواژگان: آلبرت حورانی، خودشناسی، قدرت، اندیشه عرب، تناقضات، اندیشه
  • علیرضا ازغندی صفحه 703

    ماکس وبر، جامعه شناس برجسته آلمانی در بحث سیاست و حکومت به چگونگی پیدایش حکومت ها اشاره دارد و با مطالعه ژرف کاوانه تاریخ جوامع بشری، سه سنخ حکومت که در ادوار مختلف تاریخی درگیر چالشی مداوم با یکدیگر بوده اند را مطرح می سازد: 1. حکومت عقلی که مبتنی بر خردانگاری است، 2. حکومت نقلی که مبنای سنتی دارد، 3. حکومت فره ایزدی که بر محور یک شخصیت استثنایی و تاریخ ساز استوار است. ما بر این باوریم که در تاریخ سیاسی ایران معاصر شخصیت کاریزما به مفهومی که ماکس وبر به کار می گیرد دیده نمی شود بلکه همواره این گروه های قدرتمند یا نخبگان قدرت بوده اند که به نیروی عصبیت و همبستگی های خانوادگی و قبیله ای و ارتباطات داخلی و خارجی و با استفاده از مجموعه ای از ابزارهای قانونی و غیرقانونی بر این مردم و جامعه حکومت رانده اند. هدف این نوشتار بررسی وضعیت نخبگانی است که در پویش تاریخی مدارج و مراتب عالی را احراز نموده و نقشی اساسی و تعیین کننده در جامعه سیاسی ایران معاصر بازی کرده اند.

    کلیدواژگان: نخبگان قاجاریه، تحولات سیاسی- اجتماعی، پویش تاریخی، تاریخ سیاسی، ماکس وبر
  • فریدون برکشلی صفحه 737

    در اوت سال جاری 5 سال از تحریم اقتصادی- نفتی عراق که به دنبال اشغال نظامی کویت صورت گرفت، گذشت. در این مدت عراق از عواید نفتی خود که در 1990 حدود 96 درصد از کل درآمدهای ارزی آن کشور را تامین می کرد محروم شد و اقتصاد ان در ورطه اضمحلال قرار گرفت و کشور عملا به صورت شبه مستعمره امریکا و سازمان ملل متحد درآمد. اما در عین حال وضعیت ناگوار عراق به سود اوپک تمام شد. در خصوص سیاست نفتی عراق، نکته حایز اهمیت آن است که این اولین بار نیست که این کشور با اتخاذ سیاستهای نفتی نسنجیده دست به ماجراجویی زده و به صنعت و اقتصاد کشورش آسیب رسانده است. البته این بار به نفع دیگر تولیدکنندگان اوپک عمل کرده است. صدام در 1359 جنگی را علیه ایران آغاز کرد که در نتیجه آن صنعت نفت عراق به شدت آسیب دید. صرف نظر از مسایل تاریخی، آن چه اینک لازم است مورد توجه جدی قرار بگیرد آینده صنعت نفت عراق و پیامدهای بازگشت این کشور به بازار جهانی نفت و تاثیری است که این تحول بر سایر تولیدکنندگان اوپک از جمله ایران برجای خواهد گذاشت.

    کلیدواژگان: عراق، اوپک، نفت، جنگ ایران و عراق، تحریم نفتی، سیاستهای نفتی عراق
  • محمد قلی میناوند صفحه 757

    روسیه از دیرباز درصدد بوده است که در خاورمیانه حضور فعال سیاسی داشته باشد. اما این آرزو در عهد تزارها با ممانعت انگلستان و در زمان کمونیستها با سد امنیتی آمریکا روبه رو شد. دولتمردان کرملین در دوران جنگ سرد آموخته بودند که این هدف در سایه رقابت دست یافتنی نیست، لذا در مرحله پس از جنگ سرد در صدد برآمدند تا در سایه همکاری با غرب به این هدف برسند اما این بار نیز راه را پیش روی خود هموار ندیدند. در دوران جنگ سرد، شوروی سابق در منطقه خاورمیانه در چارچوب نظام دوقطبی و بلوک بندی جهانی حضوری سرنوشت ساز داشت. این منطقه برای حاکمان شوروی از چند جهت حایز اهمیت بود: نزدیکی جغرافیایی خاورمیانه به شوروی که به همین علت این کشور امنیت خود را در پیوند با خاورمیانه می دید و می کوشید تا محیط امنیتی مطلوب خود را در آن به وجودآورد. البته حضور و نفوذ جدی و فعال غرب در خاورمیانه با دو هدف مقابله با شوروی و تامین انرژی از منطقه، جایگاه امنیتی خاورمیانه را در استراتژی شوروی تشدید می کرد. منطقه خاورمیانه یکی از مهمترین عرصه های رقابت مسکو و واشنگتن برای نفوذ بیشتر در بین بازیگران خاورمیانه بود و تقریبا همه نیروهای سیاسی و کشورهای خاورمیانه را در چارچوب قطب بندی جهانی به جانبداری مستقیم و غیرمستقیم از آمریکا و شوروی کشانده بود به طوری که کمتر منازعه ای در غیاب دو ابرقدرت در این منطقه وجود داشت. در چنین دسته بندیهایی روسها غالبا از اعراب در برابر اسراییل دفاع می کردند. این حمایتها عمدتا ماهیت سیاسی داشت و در مواردی به اتحادهای نظامی و استراتژیک منجر می شد که به دور از برخورد و رویارویی نظامی دو ابرقدرت جریان داشت.

    کلیدواژگان: روسیه، امریکا، قطب بندی جهانی، منطقه خاورمیانه، اتحاد و ائتلاف، منازعه
  • اسناد
  • معرفی و نقد کتاب
  • هوشنگ مقتدر صفحه 785
  • فریده فرهی صفحه 800
  • ناصر فرشادگهر صفحه 807
  • مجتبی امیری صفحه 812
  • دیدگاه و گزارش
  • صفحه 838
  • صفحه 846
  • صفحه 875