نشریه مطالعات خاورمیانه
سال هفدهم شماره 4 (پیاپی 63، زمستان 1389)

معادلات امنیتی منطقه با حمله آمریکا به عراق و سرنگونی صدام به هم خورده است و منطقه به رغم گذشت بیش از هشت سال از سرنگونی صدام در دوره گذار قرار دارد. ایالات متحده پس از جنگ عراق به برداشت ها و تصورات جدیدی از فرصت ها و تهدیدهای امنیتی منطقه نائل آمده و به دنبال تالیف آنها در چارچوب یک سیستم جدید قدرتی است که بتواند درراستای مبارزه با تروریسم و جلوگیری از گسترش سلاح های کشتار جمعی، شرایط منطقه را برای دستیابی به هدف دیرینه خود یعنی»دسترسی به جریان و انتقال نفت به بهای معقول«مهیا سازد. آمریکا تلاش به عمل می آورد سیستمی براساس احیای موازنه قدرت با مشارکت شش کشور شورای همکاری خلیج فارس و به اضافه عراق در برابر جمهوری اسلامی ایران شکل دهد. ایران نیز به موازات آن دیپلماسی خود را تشدید کرده تا ضمن کاستن از آسیب پذیری ها به گسترش نفوذ خود در منطقه بپردازد. یافته ها حاکی ازعدم توافق نسبی برسر تاسیس سیستم امنیتی با توجه به نادیده گرفتن واقعیت های منطقه از سوی آمریکا و تلاش آن برای بیرون گذاری ایران از سیستم جدید قدرت و عدم تمایل جدی متحدین منطقه ای آمریکا برای دستورکارهای امنیتی آمریکا می باشد.

چینش جدید پایگاه های امریکا در منطقه خلیج فارس چگونه است؟ حوزه خلیج فارس در راهبرد های نظامی آمریکا دارای جایگاه ویژه ای بوده و این فرایند در تمام حکومت های واشنگتن با فراز و نشیب های اندک ادامه یافته است. به منظور حفاظت از منافع ایالات متحده در خاورمیانه بحران خیز، مجموعه ای از پایگاه های راهبردی مادر در نقاط مختلف جهان و پایگاه های پیرامونی در شرق، غرب و شمال فلات ایران، مراکز نظامی ثابت آمریکا در کشورهای جنوب تنگه هرمز که به صورت زنجیره ای عمان تا عربستان سعودی را فرا گرفته است، احاطه نموده و تقویت می نمایند. هدف از این پژوهش چگونگی آرایش نظامی هلالی شکل آمریکا در منطقه و راهبرد های جدید نظامی دولت اوباما برای حضور بلندمدت اما کم برخورد در خلیج فارس می باشد. براین اساس، با وجود خروج از عراق و افغانستان و کاهش نیروهای انسانی، تقویت و تجهیز پایگاه های پیرامونی و منطقه ای آمریکا استمرار یافته و اهمیت جغرافیای نظامی خلیج فارس به عنوان مرکز ثقل راهبردهای نظامی منطقه خاورمیانه، تا مدت های مدید در سیاست خارجی واشنگتن حفظ خواهد گردید.

افزایش تبادلات و جریان های جهانی سبب گردیده است که جهان، در عین پراکندگی اش، در یک نقطه جمع شود و این امر، به نوبه خود، موجب بی ثباتی در مقیاس و حیطه عمل شده است. تحلیل شبکه اجتماعی می تواند راه حل واسطی برای مفهوم سازی شهر- با تاکیدی بر ناحیه شهری- به علاوه مفهوم سازی آن در فضایی از جریان ها باشد و در نتیجه الگویی برای ترسیم خوشه های ناحیه ای است. در این میان شهرهای درون شبکه و ارتباطات میان آنها سیاه چاله ها و چاله های ساختاری را به وجود می آورد. این مقاله با بیان چگونگی شکل گیری سلسله مراتب شهری در تحلیل شبکه، سعی در بررسی این چاله های ساختاری و سیاه چاله های شهری در تحلیل شبکه با نگاهی به خاورمیانه دارد.

لاش برای ایجاد هویت ملی و تاکید بر ملی گرایی ترک یکی از دغدغه ها و برنامه های اصلی جمهوری ترکیه از بدو تاسیس و از جمله مسایلی بود که در نظام فکری بنیان گذار آن کمال آتاتورک جایگاه مهمی داشت. کمال آتاتورک برای تکمیل انقلاب اجتماعی فرهنگی مورد نظر خود، تاکید بر ملی گرایی ترک را ضروری می دانست. به همین دلیل، وی بعد از دستیابی به قدرت، اندیشه های آرمان گرایانه پان ترکی و پان اسلامی را که قبل از جنگ جهانی اول در امپراتوری عثمانی رواج یافته بودند، رد کرده و اهداف جمهوری را محدود به سرزمین ملی ترکیه کرد. در این دوره مسایلی چون تلاش جهت ایجاد دولت ملی، بی اعتبار کردن ادعاهای اقلیت های قومی و قطع ارتباط با گذشته عثمانی و همچنین با جهان اسلام باعث گردید تا ملی گرایی ترک به صورت افراطی مورد توجه قرار گیرد. در این راستا دولت مردان ترکیه دست به اقداماتی چون تاسیس»انجمن تاریخ ترک «به منظور آشکار ساختن سهم ترک ها در رخدادهای مهم تاریخ، تاسیس»انجمن زبان ترک «به منظور محروم نمودن ترک ها از میراث عثمانی زدند. اقداماتی چون جدایی دین از سیاست و تلاش جهت حذف نمادهای مذهبی چون به کارگیری الفبای لاتین، اتخاذ تقویم میلادی به جای تقویم عربی و تلاش جهت ترکی سازی اسلام نیز به منظور قطع رابطه با گذشته اسلامی- عثمانی ترکیه صورت گرفت.

مقاله حاضر به بررسی این موضوع می پردازد که آیا دانشگاه امریکایی بیروت، دانشگاه سن خوزه بیروت و دانشگاه امریکایی قاهره، از قدرت نرم در فصل مشترک بین جوامعی با خاستگاه غربی و جوامع خاورمیانه ای میزبان استفاده می کنند یا خیر؟ آیا صحنه گردانان مختلف عمومی و خصوصی، از این دانشگاه ها برای اهداف مرتبط با قدرت نرم استفاده کرده یا می کنند؟ مشخصه چنین قدرت نرمی چیست و عوامل بافتی چگونه روی آن تاثیر می گذارند؟ این سؤالات از طریق مقایسه بین سه دانشگاه مذکور مورد مداقه قرار گرفته اند؛ مقایسه ای ساختمند و دقیق با الگو قرار دادن این سه دانشگاه به عنوان»پل های اطلاعات و منابع «بین جوامع با خاستگاه غربی و جوامع میزبان خاورمیانه ای که حامل اطلاعات، منافع، افراد و ذخایر بین دو جامعه هستند. در این راستا مقایسه میان دانشگاه هایی با خاستگاه امریکایی و فرانسوی در لبنان، امکان مقایسه سیاست ها در جامعه مبدا و تعامل با جوامع میزبان را فراهم می سازند. همچنین مقایسه دانشگاه های امریکایی در بیروت و قاهره، امکان مقایسه دانشگاه های مختلف امریکایی و تعامل آنها با جوامع گوناگون میزبان را فراهم می سازد. این تحقیق بر اساس مصاحبه هایی در مصر، لبنان و ایالات متحده امریکا و همین طور اطلاعات دست اول و دست دوم درباره این سه دانشگاه انجام گرفته است.