فهرست مطالب

معرفت - سال شانزدهم شماره 3 (پیاپی 114، خرداد 1386)

ماهنامه معرفت
سال شانزدهم شماره 3 (پیاپی 114، خرداد 1386)

  • تاریخ
  • 188 صفحه، بهای روی جلد: 40,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1386/03/10
  • تعداد عناوین: 13
|
  • سخن آغازین
    صفحه 4
  • اخلاق و عرفان اسلامی
    استاد محمدتقی مصباح صفحه 5
    چکیدهدر قرآن کریم، مجموعه هایی از آیات وجود دارند که صفات ممدوح و مطلوبی را تحت عناوین خاصی ذکر کرده اند; از جمله آنها برخی آیات است که صفات عبادالرحمان را برشمرده اند.
    «تواضع» از جمله صفاتی است که برای عبادالرحمان ذکر شده است. این صفت، با عبودیت پروردگار تناسب تام دارد. در مقابل تواضع، «تکبر» قرار دارد که قرآن آن را موجب رانده شدن ابلیس از درگاه خداوند برشمرده است. در کتاب های اخلاقی، «تواضع» جزو صفات حمیده ذکر شده و در کتاب های منطقی هم آن را به عنوان «آراء محموده» جزو مقدمات قیاس می پذیرند; چراکه نزد همه عقلا پذیرفته شده است.
    اما ملاک واقعی ارزشمندی تواضع تاثیر آن در تقرب انسان به خداست، نه پذیرش و خواست مردم. راه تقرب به خدا هم تنها عبودیت پروردگار است.
  • ویژه نامه تاریخ
  • اصول برجسته در سیره اجتماعی پیامبر اعظم (ص)
    حسین عبدالمحمدی صفحه 13
    چکیدهدر این مقاله اصول برجسته ای که پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در تعامل با مردم، اعم از مسلمان و کافر، به آنها پایبند بوده، مورد بررسی قرار گرفته است. در یک دسته بندی، اصول حاکم بر سیره اجتماعی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به سه دسته تقسیم شده است: 1. اصولی که نسبت به همه انسان ها، اعم از مسلمان و کافر رعایت شده است.
    2. اصولی که در تعامل با مؤمنان مورد توجه قرار گرفته است.
    3. اصولی که در تعامل با کفار محارب و مسلمانان فاسق رعایت شده است.
    کلیدواژگان: سیره پیامبر(صلی الله علیه وآله)، یک رنگی و صداقت، همزیستی مسالمت آمیز، عدالت خواهی، عهد و پیمان، خیرخواهی
  • خواب و استراحت در سیره نبوی
    محمدرضا جباری صفحه 27
    چکیدهخواب و استراحت از بخش های اجتناب ناپذیر حیات هر موجود زنده است. بدین لحاظ، برای ما انسان ها شناخت چگونگی و آداب مربوط به خواب و استراحت بندگان برگزیده الهی، جالب، جذاب و درس آموز است. درباره چگونگی و آداب خواب و استراحت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله)روایات متعدد و متنوعی از طریق اهل بیت(علیهم السلام) و غیر آنان نقل شده است. این روایات را می توان در شش محور دسته بندی کرد: زمان، مقدار، مکان، چگونگی خواب و استراحت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) و حالات قبل و بعد از آن. توجه بیش از پیش به سیره حضرات معصومان(علیهم السلام) در زندگی فردی و اجتماعی ایشان، که حاوی نکات بسیار آموزنده و تربیتی است، همواره برای رهپویان و انسان های تشنه و شیفته کمال و سعادت، جذاب و پر رمز و راز بوده است. باشد که از این خوان تحفه ای برگیریم.
    کلیدواژگان: خواب و استراحت، زمان خواب و استراحت، چگونگی خواب و استراحت، مسواک، تلاوت قرآن، وضو
  • سوختگان عشق؛ بررسی تحلیلی - تطبیقی روایت های اصحاب اخدود
    علی اسدی صفحه 35
    چکیدهداستان اصحاب «اخدود» حکایت شورانگیز مؤمنان صادقی است که در حماسه ای به یاد ماندنی، سر در راه ایمان خود نهادند و تا پای جان بر آن پای فشردند. گزارش این حادثه در سوره بروج آمده و قرآن به جای پرداختن به جزئیاتی همچون هویت شخصیت ها و زمان و مکان داستان، صبغه و تحلیل توحیدی آن را به عنوان یکی از ویژگی های ثابت در داستان های قرآنی، برجسته کرده است. این روایت، که سوزاندن گروهی از مؤمنان به جرم ایمان به خدای یگانه در گودالی از آتش انبوه و پایداری کم نظیر آنان را حکایت می کند، با تصویر یکی از شورانگیزترین صحنه های جدال حق و باطل، و کفر و ایمان، مؤمنان را به پایداری بر سر آیین خود فرا خوانده و با ترسیم فرجام بد کافران شکنجه گر و پاداش و سرانجام بسیار خوش مؤمنان، برای همیشه تاریخ، انذار و تبشیر می کند. دعوت مؤمنان به مقاومت فرهنگی در برابر فشارهای دشمنان و حفظ باورها و ارزش های توحیدی از پیام های مهم این داستان است.
    کلیدواژگان: اخدود، حادثه نجران، ذونواس، حمیریان، مقاومت فرهنگی، فرهنگ پذیری، گودال آتشین
  • کعبه و بررسی تاریخ بنای آن در قرآن
    سیدجلال امام صفحه 55
    چکیدهبرخی آیات قرآن (127 بقره، 96 آل عمران، 37 ابراهیم، 26 حج) هر کدام به گونه ای اشاره به تاریخ کعبه دارند. روایات بسیار زیادی نیز سخن از تاریخ بنای کعبه به میان آورده اند.
    برخی از مفسران با استفاده از این آیات و روایات، حضرت ابراهیم(علیه السلام) را بنیانگذار کعبه می دانند. اما بسیاری از مفسران معتقدند که کعبه پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام) نیز وجود داشته است و آیات قرآن کریم اشاره به بازسازی و مرمت کعبه به دست حضرت ابراهیم(علیه السلام) دارند.
    این مقاله، به بررسی و داوری میان این دو قول نشسته، و با بررسی آراء مفسران با محوریت آیات قرآن و استمداد از روایات تلاش می کند تا قول دوم، یعنی وجود کعبه در زمان های پیش از حضرت ابراهیم(علیه السلام) را اثبات نماید.
    کلیدواژگان: کعبه، آدم(علیه السلام)، ابراهیم(علیه السلام)، آیات، تفاسیر، روایات
  • حضرت زینب (س)؛ شخصیت و نقش ایشان در نهضت کربلا
    خادم حسین فاضلی صفحه 75
    چکیدهحضرت زینب(علی ها السلام) دارای اوصاف جده اش حضرت خدیجه(علی ها السلام) بود. این بانوی با عظمت افزون بر ویژگی هایی مانند عفت، صبر، عقیله بنی هاشم، عالمه غیرمعلمه و شریکه الحسین بودن، نقش سرنوشت سازی در نهضت کربلا و حفظ این قیام عظیم داشت. در تکون شخصیت حضرت زینب(علی ها السلام)، عامل وراثت، تربیت و محیط نقش بنیادین داشتند. بدین لحاظ، در پی حادثه کربلا، حضرت زینب(علی ها السلام)مسئولیت سنگینی عهده دار گردید. امام حسین(علیه السلام) پدیدآورنده نهضت بود، ولی ادامه دهنده آن خواهرش حضرت زینب(علی ها السلام) گردید. این بانو پس از شهادت امام حسین(علیه السلام) و یاران ایشان در کربلا، در کوفه و شام، رسالت خویش را به خوبی انجام داد و با استفاده از فرصت ها، ضربه های کاری بر دشمن وارد ساخت. حضرت زینب(علی ها السلام) با خطبه های آتشین خویش، تبلیغات دروغین بنی امیه را خنثا نمود. ایشان مردم کوفه را به خاطر پیمان شکنی شان، از خواب غفلت بیدار ساخت و نیز هیاهوی تبلیغات دروغین یزید در میان مردم شام را برملا ساخت و زمینه انقلاب را در کوفه و شام فراهم نمود، به گونه ای که یزید با دستپاچگی از کار خود اظهار ندامت نمود و اهل بیت پیامبر(علیهم السلام) را با قافله سالار آن، حضرت زینب(علی ها السلام)، با احترام فراوان به مدینه بازگرداند. هدف نوشتار حاضر بررسی شخصیت حضرت زینب(علی ها السلام)، جایگاه رسالت ایشان و به انجام رسانیدن آن است.
    کلیدواژگان: زینب(علیها السلام)، عبادت، عفت، صبر، شجاعت، فصاحت، رسالت
  • ارتباط خلافت عباسی با حکومت های ایرانی
    احمدرضا بهنیافر صفحه 95
    چکیدهاگرچه ایرانیان در شکل گیری خلافت عباسی نقش بسیار مهمی داشتند، ولی عباسیان پس از تثبیت قدرت، سیاست خود را نسبت به آنان تغییر داده، سیاست خشونت را در پیش گرفتند. همین مسئله در واکنش ایرانیان در برابر خلافت عباسی مؤثر بود. ایجاد شورش ها و تشکیل حکومت هایی همچون طاهریان، صفاریان و سامانیان نتیجه طبیعی تغییر سیاست خلافت عباسی در برابر ایرانیان بود. پس از ایجاد این حکومت ها بنا به شرایط و مسائل ایجاد شده، تعامل و تقابل بین خلفای عباسی و امارت های ایرانی پیش آمد، به ویژه آنکه بعضی از آنها، مانند صفاریان، بدون عهد و منشور خلیفه به قدرت رسیده بودند.
    کلیدواژگان: خلافت عباسی، طاهریان، صفاریان، سامانیان، روابط، استکفا، استیلا
  • علمای عصر مشروطه و سلطنت قاجار؛ تعامل ها و رقابت ها
    اسماعیل چراغی کوتیانی صفحه 105
    چکیدهاین مقاله به بررسی رابطه علمای عصر مشروطه با حکومت های آن عصر می پردازد. سؤال اساسی این مقال این است که آیا علمای عصر مشروطه، صرفا برخورد بدبینانه و منفی با سلطنت داشتند، یا در بعضی موارد با این حکومت ها همکاری کرده اند و در هر صورت، توجیه آنان برای رفتار خود چه بوده است؟
    این بحث در سه محور مطرح شده است: الف. بیان دیدگاه های برخی فقی هان شیعه پیرامون رابطه با سلاطین; ب. علمای عصر مشروطه بسته به نوع برخوردشان با سلاطین و حکام، به سه گروه طیف بندی می شوند: 1. علمایی که هیچ گونه رابطه ای با سلاطین و حکام نداشتند و یا ارتباط آنها بسیار محدود بوده است.
    2. علمایی که با کمی تسامح می توان گفت با سلاطین و حکام قاجار، رابطه ای نزدیک داشتند.
    3. علمایی که روابط آنان با حکام، با فراز و نشیب های بسیار همراه بوده است.
    ج. بررسی علل اختلاف موضع علمای عصر مشروطه در قبال سلطنت. در این زمینه، چند عامل را می توان در ارتباط با این تعدد روش بیان کرد:1. اختلاف در بینش سیاسی اجتماعی;2. اختلاف در اندیشه سیاسی;3. ویژگی های شخصیتی.
    کلیدواژگان: عصر مشروطه، سلطنت قاجار، بینش سیاسی، اندیشه سیاسی، رجال شناسی، نفوذ استعمار
  • نقش آیه الله میرزا مسعود آقا مجتهد تبریزی در نهضت مشروطه
    سید ابراهیم سیدعلوی صفحه 127
    چکیدهآیه الله میرزا صادق آقا مجتهد تبریزی فقیهی فرزانه، جهادگر، مرد دانش و بینش، دارای روح خدمت گزاری در زمینه های سیاست، اقتصاد و اجتماع، و از چهره های نادر عصر مشروطیت است. به اعتراف شهید ثقه الاسلام و علامه امینی، او از سیاسی کاری های آلوده کننده به دور و در عین حال، در نهضت عدالت خواهی پیشگام، و در مخالفت با مشروطه غربی و مبارزه با حاکمیت سکولاریسم، دین ستیزی و اسلام زدایی در عصر پهلوی اول، پیشرو بود. برخی او را به همین سبب، مخالف مشروطه و طرفدار محمدعلی شاه قلمداد کرده اند و برخی کوشیدند میان او و دیگر عالمان وقت تفرقه بیفکنند و در نهایت، نقشه ترور او را کشیدند، ولی خدا او را نگاه داشت و در بحران مشروطه، در حالی که بسیاری از معروفان و حتی شخص شاه قاجار به سفارت خانه ها و کنسولگری های بیگانگان پناهنده شدند، خانه او با پرچمی سفید بر فراز آن، پناهگاه مسلمانان مظلوم بود.
    کلیدواژگان: مشروطه، مشروطه مشروعه، مشروطه خواهان، مخالفان مشروطه، مشروطه بریتانیایی
  • آثار علی ابوالحسنی پیرامون مشروطه در بوته نقد
    محمد ملک زاده صفحه 147
    چکیدهاین نوشتار کوششی است در زمینه نقد و بررسی ساختاری و محتوایی اهم تالیفات پژوهشگر گرامی جناب آقای علی ابوالحسنی (منذر) پیرامون جریان شناسی عصر مشروطه و تبیین طیف بندی های موجود در آن.
    نگارنده در این مقاله ضمن ارج نهادن به زحمات ارزشمند جناب آقای ابوالحسنی پیرامون حوادث عصر مشروطه و زدودن غبارهای اتهام و تردید، تلاش می کند با امید به پویایی و ارتقای کمی و کیفی کارهایی از این دست، نقاط ضعف و قوت این تالیفات را بررسی نماید.
    کلیدواژگان: مشروطه غربی، مشروطه اسلامی، مشروطه خواهان غرب گرا، مشروطه خواهان دین باور، مشروعه خواهان
  • نهضت اسلامی جنگل؛ عوامل شکست و عبرت ها
    محمدرضا جواهری صفحه 167
    چکیدهنهضت اسلامی جنگل، یکی از نهضت های ضداستبدادی و ضداستعماری تاریخ معاصر است که در سال 1293 ش (1333 ق / 1915م) آغاز و به مدت هفت سال ادامه یافت. رهبر، کارگردان، و شخص اول نهضت جنگل، شهید میرزا کوچک خان جنگلی است که یک روحانی روشن فکر، آگاه، مبارز و فداکار بود. نویسنده معتقد است که میرزا کوچک خان، فرزند حوزه علمیه شیعه بوده و در این پایگاه دینی تربیت شده است. همین عنصر مهم، نقشی حیاتی در «اسلامی بودن نهضت او»، «تقید به فرایض دینی و اخلاق اسلامی»، «دوری از فساد روشن فکرنمایان»، «مبارزه با انگلیس و شوروی کمونیستی»، «صداقت سیاسی»، «ستیز با کفار»، «همراهی با قرآن»، «توکل بر خدا»، «تکیه بر شعارهای قرآنی»، «استبداد و استعمارستیزی» و «زهد و قناعت» سردار جنگل داشته است.
    کلیدواژگان: نهضت جنگل، بلشویک ها، کمونیست ها، فرصت طلبان، استبداد داخلی، استعمار خارجی
  • المحتویات / Abstracts
    صفحه 186