ماهنامه معرفت
سال هفدهم شماره 8 (پیاپی 131، آبان 1387)

از جمله اوصاف بندگان شایسته خدای متعالی، عدم وابستگی به شهوات و لذایذ مادی زودگذر دنیایی است. هرچند مؤمنان نیز همچون سایر انسان ها برای ادامه حیات و زنده ماندن، نیازمند بهره گیری از خواست ها و لذایذ دنیوی هستند، اما هیچ گاه ایشان، دلبستگی به مقام دنیا نداشته، آن را مقدمه و وسیله قرب خویش به رضوان الهی می دانند.
آنچه در آموزه های دینی نکوهیده شده است نه اصل بهره گیری از شهوات و لذایذ مادی، بلکه دوستی، وابستگی و هدف قرار گرفتن آنهاست. اصل بهره گیری از شهوات و لذات مادی و دنیوی و... توسط مؤمنان و آن را مقدمه سعادت، کمال و تعالی خویش قرار دادن، امری شایسته و پسندیده است. این مقال، به تفصیل به این موضوع می پردازد.

سپهر عام رسانه های جمعی مدرن به عنوان برجسته ترین دستاوردهای جهان صنعتی و فناوری های فرهنگی و ارتباطی پرنفوذ، همه پدیده ها و عناصر فرهنگی از جمله دین را به گونه های مختلفی پوشش داده است. کم و کیف این ارتباط و آثار و نتایج حاصل از آن، به ویژه در حوزه تعامل دین و رسانه های تصویری، سؤالات و مباحث مهمی را به میان کشیده و دین پژوهان و رسانه پژوهان را به عرصه های مطالعاتی جدیدی سوق داده است. این نوشتار درصدد است تا به اجمال بخشی از نقطه تلاقی های این دو حوزه را مورد بررسی قرار داده و تصویری هرچند کلی از فضای حاکم بر این تعامل به دست دهد. گونه های مختلف تعامل دین و رسانه، تاثیر و تاثر هر یک بر، و از دیگری، عوامل مؤثر در تشدید یا تضعیف این ارتباط و روند جاری این تعامل عمده ترین مباحثی است که تصریحا و تلویحا از آن سخن رفته است.

در این نوشتار با بهره گیری از چارچوب نظری «هویت، فضا»، فرایند تعامل ساحت های عقلانی و احساسی انسان در فضا و بازتولید آن، که حاکی از تبلور متفاوت ابعاد عقلانی و احساسی آدمی نسبت به گونه های متفاوت فضایی است، برخی از ابعاد دین داری در دو فضای «تقید به تماشای برنامه های مذهبی تلویزیون» و «تقید به رفتن به مسجد» با روش پیمایشی و فن پرسش نامه مورد بررسی قرار گرفته و تبیین گردیده که در شرایط تقید به مسجد زمینه مناسب تری برای تبلیغ دینی فراهم است؛ چراکه در فضای تماشای تلویزیون، ماهیت سرگرم کنندگی آن مجال کمتری برای تجلی ابعاد دین مدارانه انسان فراهم می کند. هدف از این پژوهش این است که ظرفیت مکان ها و فضاهای سنتی تبلیغ را با فضاهای مجازی نوین بررسی و میزان تاثیرگذاری، تفاوت و ظرفیت های هر یک را با هم مقایسه نماید.

یافته های عملی نشان می دهد که اصلی ترین مانع بر سر منافع استعمارگران در جوامع اسلامی، اسلام و باورهای دینی مردم و روحانیت اصیل است. از این رو، آنان حمله به اسلام و روحانیت را با دو هدف تعقیب کردند: اول تخفیف، استهزا کاهش شان و منزلت روحانیت نزد مردم، به گونه ای که هرگونه حمایت مردمی را از آنان سلب نمایند. دوم آنکه، به خود روحانیان بباورانند که دین، از سیاست و امور اجتماعی جداست و بدین سان انگیزه آنان را برای حرکت و اصلاح امور اجتماعی سلب کنند. این هدف با ترویج اندیشه جدایی دین از سیاست (سکولاریسم) دنبال شد. هرچند دشمنان تبلیغ می کنند که دین و شریعت از سیاست و اداره امور جامعه جداست، ولی با این حال، در همه مقاطع، نقش علما و روحانیان نقشی مهم و تاثیرگذار بوده است.
در این تحقیق، تلاش شده است تا روشن شود که آیا دخالت در سیاست و جامعه از روحانیت مورد انتظار است یا روحانیت باید به امور فردی و روابط بین انسان و خالق بپردازد؟ حضرت امام قدس سره به پیوند عمیق سیاست و دیانت معتقد بودند و با اندیشه جدایی دین از سیاست به شدت مخالفت می کردند. این موضوع با استفاده از دیدگاه ها و اندیشه های ایشان، مورد بررسی و بحث قرار گرفته است.

گذری به تاریخ جوامع بشری نشان می دهد که امنیت ملی همیشه دارای اهمیت ویژه ای بوده؛ اما در هر دوره ای بر اساس شرایط، حدود و ابزارهای حفظ امنیت، اختلاف برداشت وجود داشته، تا جایی که مقوله «امنیت» از موضوعات مورد بحث اندیشمندان از آغاز دوره شکوفایی یونان باستان تا عصر حاضر بوده و هر یک به گونه ای استقرار امنیت و تضمین آن از سوی حکومت ها را برای تحقق عدالت و اجرای قوانین ضروری دانسته اند. سؤالی که مطرح است این است که آیا بین مشارکت سیاسی مردم و مسئله امنیت ملی رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ آیا بین متغیرهای مشارکت و امنیت ملی همبستگی برقرار است؟ آیا جنس، مذهب و قومیت بر میزان مشارکت و امنیت ملی تاثیرگذار است یا خیر؟ نتایج تحقیق نشان می دهد که بین امنیت ملی و مشارکت سیاسی همبستگی وجود دارد و به هر میزان امنیت ملی به طور جدی مورد تهدید و خطر قرار گیرد، به همان مقدار، مشارکت سیاسی مردم در جامعه افزایش می یابد.
این مقاله نتایج یک تحقیق پیمایشی را با هدف تبیین رابطه میان میزان مشارکت سیاسی و نقش آن در امنیت ملی از منظر دانشجویان جویا شده است.

خانواده را می توان یکی از مهم ترین حوزه های حیات اجتماعی دانست که در زندگی انسان ها، بخصوص زنان، تاثیر زیادی دارد. از این رو، اندیشمندان با وجود تفاوت فرهنگ ها، نهاد خانواده را مورد توجه و نظریه پردازی قرار داده اند. جریان فمینیسم نیز، که با داعیه دفاع از حقوق زنان وارد عرصه های مختلف علمی شده است، حوزه خانواده و کارکردهای آن را نیز با همین دید مورد نقد و بررسی قرار داده است. این مقاله از دیدگاه جامعه شناسی پنج کارکرد مهم برای خانواده از منظر فمینیسم برشمرده است. رویکرد و روش اسنادی و نظری به مسئله و نیز تبیین منظر فمینیسم ها به خانواده از جمله اهداف نویسنده در این مقاله می باشد.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قانونی برگرفته شده از شرع مبین، دارای اصولی است که اجرای آنها می تواند جامعه ای آرمانی را ساماندهی و زمینه رشد و تعالی همه جانبه برای شهروندان را فراهم آورد. از جمله این اصول، اصل هشتم قانون اساسی با موضوع «امر به معروف و نهی از منکر» است که دقیقا برگرفته از قرآن و سنت و منطبق بر هدف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران می باشد. اما همواره در مقام اجرای قوانین و احکام دینی، موانعی وجود دارد که بخشی از آنها، مربوط به اجرا و بخشی مربوط به مقاومت برخی افراد و برخی نیز ناشی از دشواری خود عمل است. در مورد این اصل هم موانعی وجود دارد که مسئولان امر بایستی آنها را با شیوه مناسب خودش برطرف سازند تا بستر مناسب برای تحقق آنها مهیا گردد. آسیب های عمده عدم اجرای اصل هشتم عبارتند از: آسیب های معرفتی، روانی، آسیب های قانونی و قضایی.
این مقاله با رویکرد نظری، ضمن تبیین جایگاه امر به معروف و نهی از منکر از منظر دینی و جامعه شناسی، به برخی از مهم ترین موانع و آسیب های عدم اجرای این اصل، با هدف بسترسازی برای احیای این اصل قانون اساسی و در نتیجه، زمینه سازی برای رشد و تعالی جامعه می پردازد.

مطالعات اجتماعی دین، علی رغم اهمیت فراوان آن در ایران، مورد اهتمام کافی قرار نگرفته است. اغلب مطالعات در این زمینه از دو نقیصه بزرگ رنج می برند. اولا، به وجه تمایز و مختصات امر دینی توجه نمی شود و اغلب آن را از سنخ سایر پدیده های اجتماعی قلمداد می کنند. ثانیا، روش شناسی به کار رفته در این مطالعات اغلب ماهیت تجربه گرایانه دارد؛ زیرا پارادایم اصلی حاکم بر مطالعات دینی در ایران هنوز پارادایم پوزیتویستی واقعیت اجتماعی دورکیم است. این در حالی است که اغلب پدیده های دینی، به ویژه دین ورزی از نوع توحیدی آن، از ویژگی های منحصر به فردی برخوردار است که آن را با سایر پدیده های اجتماعی غیر قابل قیاس می کند. این نوشتار به بررسی آرای میرچا الیاده می پردازد. مطالعات پدیدارشناختی وی تا حدودی از این امتیاز برخوردار است که با تاکید بر استقلال امر دینی، از پارادایم پوزیتویستی مطالعات دینی فاصله می گیرد و همین امر می تواند الهام بخش ما در جهت تلاش برای دست یابی به روش شناسی متناسب با ویژگی ها و مختصات پدیده های دینی باشد.
نویسنده با رویکرد نظری به مسئله، تبیین مطالعات دینی از منظر غیرپوزیتویستی در آرای میرچا الیاده را هدف اصلی خویش قرار داده است.

دیدگاه های بسیاری در حل چالش بین سنت و مدرنیته ارائه شده که از جمله می توان به پاسخ سنت گرایان اشاره نمود که امروزه سیدحسین نصر معروف ترین نماینده این جریان فکری است و آثار بسیاری در این زمینه تالیف کرده که تاملاتی در اندیشه وی با توجه به برخی از این آثار صورت پذیرفته است.
تاکید نصر بر سنت در نقد مدرنیته و تلاش او در نیفتادن در دام بنیادگرایی و نیز اعتقاد به توانمندی اسلام سنتی در پاسخ گویی به مسائل گوناگون، جهت گیری درستی است. اما اسلام سنتی و به طور کلی سنت گرایی که نصر بر آن اصرار می ورزد با اسلام فقاهتی که معیار صحیح فهم معارف دینی است، در مسائل گوناگونی با هم چالش دارند. گرایش های پلورالیستی نصر برای تقریب ادیان در جوامع اروپایی و آمریکایی تاثیر خوبی داشته ولی پذیرش پلورالیسم در باب حقانیت و دست کشیدن از دین ناب با اندیشه اسلام فقاهتی و آیات صریح قرآنی در تعارض است و همچنین حضور پررنگ تصوف به آثار و اندیشه های او رنگ و بوی صوفیانه داده که جای تامل دارد، البته بر خلاف اندیشه های صوفیه، نصر شریعت گریز نیست و حتی قلمرو شریعت را همه ابعاد فردی و اجتماعی می داند و به همین دلیل، با جریان سکولار در تقابل جدی است، منتها در ساختار سیاسی، سلطنت را به عنوان شکلی از حکومت که کم ترین نقص را در عصر غیبت دارد می پذیرد که با ولایت فقیه به عنوان نقطه محوری اسلام فقاهتی در تعارض است.