فهرست مطالب

ماهنامه معرفت
سال بیست و پنجم شماره 8 (پیاپی 227، آبان 1395)

  • تاریخ
  • تاریخ انتشار: 1395/08/14
  • تعداد عناوین: 10
|
  • آیت الله علامه محمدتقی مصباح صفحه 5
    این مقاله شرحی است بر کلام امیرمومنان علی علی هالسلام در باب اوصاف شیعیان واقعی در باب شوق دیدار معبود. آن حضرت می‏فرمایند: اگر خداوند برای شیعیان اجل تعیین نکرده بود، پیش از آنکه مرگشان فرا رسد، از شوق دیدار خدا و پاداش و ترس از کیفر، روح آنان لحظه‏ای در بدنشان قرار نمی‏گرفت.
    این حالات ناشی از شدت شوق دیدار معبود و کسب رضوان الهی است. هرچند معتقدیم که بهترین و لذت‏بخش‏ترین نعمت‏های خداوند در بهشت وجود دارد که قرآن آنها را وعده داده است، اما چون با آنها مانوس نیستیم، لذت زودگذر و نقد حیات دنیا را با رضوان نسیه الهی عوض می‏کنیم.
    باید با خدا و نعمت‏های الهی و اهل‏بیت محبوب ایشان مانوس بود تا شوق دیدار آنها در ما ایجاد شود.
    کلیدواژگان: شوق دیدار، بهشت، عذاب مادی و معنوی
  • ویژه تاریخ
  • سیدقاسم میرخلیلی*، علی خلجی صفحه 13
    مطالعه راهبردهای امیرمومنان علی علی هالسلام در جنگ صفین، علاوه بر اینکه از منظر علمی به تبیین بعد سیاسی از ابعاد وجودی امیرمومنان می‏انجامد، از منظر کاربردی نیز ارائه راهبردهای مشخص و معین بر اساس سیاست علوی برای حل چالش‏های سیاسی و نظامی در دنیای معاصر را در پی دارد. مهم‏ترین راهبردهای امام علی علی هالسلام در جنگ صفین عبارتند از: 1. ارشاد و خیرخواهی و آگاهی‏بخشی به دشمن؛ 2. پرهیز از شروع جنگ؛ 3. جمع آوری اطلاعات؛ 4. استفاده از عملیات روانی؛ 5. آموزش و آرایش سپاه؛ 6. منع از دشنام به دشمن؛ 7. رعایت مردانگی در جنگ؛ 8. مصونیت سیاسی فرستادگان؛ 9. به کار بردن حیله جنگی؛ 10. زیرکی در برابر دشمن؛ 11. مقاومت در برابر دشمن و پرهیز از فرار؛ 12. رعایت حقوق بازماندگان؛ 13. پرهیز از شکنجه.
    این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین استراتژی امیرمومنان علی هالسلام در برخورد با مخالفان تدوین یافته است.
    کلیدواژگان: استراتژی، امیرمومنان علی علیه السلام، جنگ صفین، مخالف
  • محمد کریمی درچه* صفحه 29
    یکی از جلوه های تجلی روح قرآنی امام حسین علی هالسلام در لمحات قرآنی ایشان در نهضت عاشوراست که نشان می‏دهد قیام او برگرفته از منطق قرآن است و به نظر می‏رسد این لمحات و استنادات قرآنی امام حسین علی هالسلام دارای پیام‏های گران‏بهایی است که درس‏های جاودانه آن برای انسان‏ها مفید است. بنابراین، این مقاله، به روش توصیفی تحلیلی درصدد است این پیام‏ها را تبیین و تحلیل نماید و درس‏هایی را که به انسان‏ها می‏دهد روشن نماید. از مهم‏ترین نتایج پژوهش حاضر این است که استناد امام حسین علی هالسلام به آیات خاصی از قرآن در موقعیت‏های خاصی از نهضت عاشورا نشان‏دهنده پیام‏ها و درس‏هایی خاص در جهت تبیین، تداوم و ماندگاری قیام ایشان است که این ماندگاری قیام ایشان، موجبات پایداری دین برای همیشه را پی‏ریزی می‏کند.
    کلیدواژگان: امام حسین علیه السلام، روح قرآنی، قرآن، نهضت عاشورا
  • روح الله شیرزاد* صفحه 43
    از اصول مشترک در سیره امامان معصوم علیهم‏السلام، تامین منابع مالی در رفع احتیاجات خود و نیز شیعیان بوده است. ایشان روش‏هایی را برای کسب درآمد برگزیده‏اند که علاوه بر اهتمام خود بر آنها، شیعیان را نیز در عمل به آن توصیه کرده‏اند. صناعات و حرفه هایی از قبیل کشاورزی، تجارت و بازرگانی و منابع اجتماعی مانند خمس و موقوفات و نیز منابع عمومی (شامل هدایا و نذورات و کمک‏های مالی) نمونه هایی از منابع مالی و درآمدی معصومان علیهم‏السلام بوده است. نوشتار حاضر با رویکرد تحلیلی توصیفی و با تکیه بر منابع تاریخی و حدیثی، کوشیده است تا با بیان روش‏های تولید منابع در سیره ائمه اطهار علیهم‏السلام، الگوی مناسبی برای معرفی راه‏کارهای تولید در جهت بهبود وضعیت مالی شیعیان و ترسیم سبک زندگی دینی، ارائه نماید.
    کلیدواژگان: اقتصاد اسلامی، منابع مالی امامان معصوم علیهم السلام، سبک زندگی، سیره اقتصادی
  • محمد جواد یاوری سرتختی* صفحه 55
    تحقیق حاضر درباره تاریخ اجتماعی اقوام و جوامع گذشته، رویکردی جدید در تاریخ‏نگاری است که برخلاف سبک سنتی تاریخ‏نگاری، عهده‏دار کشف لایه های پنهان، بررسی سبک زندگی، ارتباطات و نوع تفکر انسان‏های پیشین است. بنابراین، فهم زندگی اجتماعی مردم مبتنی به بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی آن دوره است. ازاین‏رو، با توجه به تحولات تاریخی قرن هفتم، این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی به وضعیت اجتماعی و سبک زندگی عوامل موثر و مولفه های تاریخ اجتماعی شیعیان ایران و عراق در نیمه اول قرن هفتم هجری می‏پردازد. در این دوره، در پی اتفاقات و تحولات سیاسی و اجتماعی، زندگی اجتماعی شیعیان تحت تاثیر این شرایط قرار گرفته و شیعیان برای استمرار حیات اجتماعی خود از نهادهای اجتماعی همچون نقابت، مرجعیت و آموزش و پرورش بهره بردند.
    کلیدواژگان: تاریخ اجتماعی، سبک زندگی، شیعه، مولفه ها، آداب و رسوم
  • حسن احمدیان دلاویز* صفحه 67
    پژوهش حاضر، عهده‏دار تبیین جایگاه، ویژگی ها و نحوه زندگی اهل صفه و پاسخ به برخی از شبهات، با در نظرگرفتن آیات قرآن و گزاره های تاریخی است. برای رسیدن به این مهم، از روش گردآوری اطلاعات و شیوه اسنادی استفاده شده است.
    اصحاب صفه گروهی از مسلمانان صدر اسلام بودند که در کنار مسجد پیامبر در مدینه سکونت داشتند. کار عمده آنها عبادت بود و بیشترشان از نظر مالی جزو تهیدستان به‏شمار می‏آمدند. این گروه به واسطه تعلق خاص به انجام عبادات، ترک دنیا کرده بودند. تعداد ایشان، بر حسب مهاجرت، ازدواج و صاحب مسکن شدن متغیر بود. درباره فضیلت ایشان، روایاتی از پیامبر اکرم صلی‏ الله ‏علیه‏و‏آله صادر شده است. جمعی از مفسران، آیه 273 سوره «بقره» را درباره این گروه می‏دانند. ایشان اهل جبهه و جهاد بودند و در بیشتر جنگ‏ها رسول خدا را همراهی می‏کردند.
    کلیدواژگان: اهل صفه، اصحاب صفه، پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، مدینه، مسجدالنبی، مهاجران، سوره بقره
  • علیرضا جوادزاده*، موسی نجفی صفحه 77
    عبدالرحمن‏بن خلدون (به‏عنوان نماینده فکری یک دوره اندیشه‏ورزی در مغرب اسلامی) در ابتدای کتاب تاریخ «العبر»، با تاسیس علمی جدید، در مقام کشف قوانین حاکم بر اجتماعات انسانی برآمده است. در مقابل، استاد مرتضی مطهری (به عنوان نماینده فکری یک دوره اندیشه‏ورزی در شرق اسلامی) در کتاب «فلسفه تاریخ» و برخی دیگر از آثار خویش، به صیرورت و تحول کل تاریخ انسان نظر داشته، درباره عامل، جهت، هدف، ماهیت و معیار حرکت تاریخ، به بحث پرداخته است. در کنار تفاوت این دو اندیشمند در: فاصله یا پیوند نسبت به فلسفه اسلامی، بررسی تاریخ انسانی از منظری کلی یا قوانین اجتماعی به صورت جزئی، دوری یا تکاملی دیدن تاریخ، پیروی از مذهب تسنن یا تشیع، و برخی امور دیگر؛ اما، در هر دو، این زمینه و ماهیت مشترک وجود دارد که عقلانیت مطرح شده، از سطح عقلانیت حوزه تفکر غربی، فراتر رفته، می‏خواهند خود را در چشم‏انداز شریعت ببینند و یا اینکه دست‏کم شریعت را در چشم‏انداز خود داشته باشند؛ از این زاویه است که می‏توان در هر دو متفکر، به موضوع «فلسفه تاریخ اسلامی» رسید؛ منتها در اولی با گذشتن از «فلسفه ابن‏رشد» و در دومی با تکامل و سیر در «فلسفه صدرایی».
    کلیدواژگان: فلسفه تاریخ، فلسفه نظری تاریخ، قوانین (اجتماعی و تاریخی)، حرکت تاریخ، انحطاط، تکامل
  • مریم سعیدیان جزی* صفحه 93
    این تحقیق در پی فهم ارتباط میان تشیع و اعتراض در نزد شرق‏شناسان است. برای انجام این تحقیق، آراء یکی از مستشرقان پرارجاع یعنی مادلونگ مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به اینکه تاکنون در این زمینه پژوهش‏های چندانی صورت نگرفته است، پژوهش اسنادی حاضر از نوع شناختی و توصیفی تحلیلی، و روش گردآوری داده در این تحقیق، فیش‏برداری بوده است. نتایج حاصل‏شده از این تحقیق حاکی از آن است که مادلونگ اگرچه مانند برخی دیگر از مستشرقان در تاکید بر نقش امام حاضر بر رویکردهای اعتراضی جامعه شیعی همسوست؛ ولی با مقدماتی متفاوت به نتیجه مذکور دست یافته است. در نظر مادلونگ، تشیع امامی حداقل از زمان امام جعفر صادق علی هالسلام دارای تاریخی پیوسته و صاحب هویت است و فقه امامی، مفاهیم پای های این مذهب مانند امامت را به خوبی مشخص نموده است. مادلونگ بر مبنای فقه شیعی و برخلاف نظر دیگر مستشرقان، بر این باور است که امام معصوم مسیر جامعه را در همه امور از جمله اعتراض تعیین می‏نموده و قرار گرفتن آنان حول محور امامت به واسطه این امر بوده است.
    کلیدواژگان: تشیع، اعتراض، شرق شناسان، مادلونگ
  • شهلا منصوری قوام آبادی* صفحه 109
    سیاست‏های ابوالفضل‏بن عمید به عنوان وزیر، در عرصه های سیاسی، نظامی، فرهنگی و مذهبی، سبب ایجاد تحولاتی عظیم در گستره ساختار آل‏بویه گردید. ابن‏عمید با توجه به دارا بودن نقش مهم وزارت و صاحب دیوان، تاثیر زیادی بر تحولات این دوره گذاشت و به نوبه خود، با اقدامات مهم و کلیدی در عرصه های گوناگون، بر توسعه و تقویت جایگاه وزارت در حکومت آل‏بویه نیز افزود. هدف از انجام این پژوهش نشان دادن نقش و جایگاه ابن‏عمید در ساختار قدرت سیاسی آل‏بویه است. روش و چگونگی انجام این پژوهش اسنادی و با استفاده از منابع خاص آن دوره است، و ازآنجاکه این حکومت همزمان با دولت‏هایی همچون سامانیان، زیاریان و غزیویان بوده، بنابراین، منابع این دوران نیز کمک شایانی به این پژوهش کرده است.
    کلیدواژگان: آل بویه، نهاد وزارت، قدرت سیاسی، ابوالفضل بن عمید
  • الملخص
    ترجمه: اسعد کعبی صفحه 121