ماهنامه معرفت
سال دوازدهم شماره 6 (پیاپی 69، شهریور 1382)

خداوند حکیم امکانات لازم را در دنیا به گونه ای در اختیار بشر قرار داده، که انسان قادر است جهان درون و برون خویش را به شایستگی بشناسد، و شرایط مساعد و مناسب برای زندگی و بقای خود را شناسایی و فراهم کند، و چنانچه در این کار تعلل ورزد و استعدادهای خود را کشف نکند، مسلما نمی تواند در جهت باروری آن برنامه ریزی کند؛ و در نتیجه، زندگی پر مشقت و رنج آوری خواهد داشت. مهم ترین و کاربردی ترین نوع شناخت و یادگیری در همه دوران زندگی، «سرمشق گیری و الگوپذیری» است. در این نوشتار، به اختصار به شیوه الگوسازی قرآن اشاره شده، و نکات مهم و کلیدی را که خداوند متعال ذیل الگوهای عبرت آموز متذکر گشته است، به اجمال ذکر شده اند.

مهم ترین نوع یادگیری انسان، یادگیری مشاهده ای است. بر همین اساس، یکی از روش های تربیت، تربیت به وسیله الگو است، که می توان آن را «روش الگویی» نامید. این روش در سرتاسر زندگی و ابعاد مختلف آن کاربرد دارد و از آن جا که محتوای تربیت را به صورت عینی و عملی ارئه می دهد، در انتقال مفاهیم و آموزش برنامه های تربیتی. بسیار مؤثر است. شاید به همین دلیل است که در منابع اسلامی، بر بهره گیری از الگو و پی روی از اسوه های حسنه تاکید شده است. تاثیرپذیری انسان از محیط و گرایش او به تقلید را می توان از مبانی اثرگذاری این روش نام برد.

هدف نویسنده در این مقاله آن است که تعالیم سنتی اسلام را به عنوان موضوعاتی که با علوم متفاوت در دنیای جدید از قبیل تعلیم و تربیت، دانش، فلسفه و مهندسی در تضاد است معرفی نماید. پس از این بررسی، می توان از ماهیت واقعی علوم مذکور و تنشی که در قواعد موضوعات مطرح شده در اسلام سنتی از یک سو و دنیای جدید از سوی دیگر وجود دارد، درک عمیقی به دست آورد. به هر حال، برای نشان دادن این تنش ها پیش از هر چیز می بایست برخی تعالیم سنتی اسلام را در هر یک از حوزه های تخصصی، یعنی حوزه هایی که همگان با ان سر و کا ندارند، معرفی نماییم. مواجه اسلام سنتی و دنیای نوین امری نیست که از دید کسی پنهان باشد. تا جایی که به تعلیم و تربیت اسلامی، همچنین علوم رایج امروز مربوط است، هر دو گستره وسیعی از فضای عقلانی و دوره تاریخی را پوشش می دهند و به آسانی نمی توان در رابطه با این دو قضاوتی تمام عیار کرد.

پژوهشگران در دانشگاه «بیرمنگام» انگلستان روشی برای آموزش دین به کودکان ابداع کرده اند که به عنوان «رویکرد هدیه به کودک» شناخته شده است.
تحقیق حاضر ویژگی های اصلی این روش را توصیف و آن را با شیوه های دیگری که امروزه در تربیت بدنی انگلستان به کار می روند مقایسه کرده، فواید آن را به بحث می گذارد. باید تاکید کرد که «رویکرد هدیه» ارائه کننده شیوه است، نه برنامه آموزشی، اما چون این شیوه می تواند با مطالب گزینش شده از ادیان گوناگون مورد استفاده قرار گیرد، به طور خاص برای استفاده در بافتی کثرت گرایانه اختصاص یافته است. علاوه بر این با آغاز انتقال مطالب از خاستگاه های خود به جامعه دینی، این شیوه بر نقش مربی به عنوان واسطه بین مذهب و کودک پافشاری می کند.