ماهنامه معرفت
سال چهاردهم شماره 3 (پیاپی 90، خرداد 1384)

نظام الحکم فی الاسلام نام کتابی است که چندی پیش به عنوان خلاصه کتاب در اسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیه منتشر شد. این کتاب که به همت دفتر مؤلف در اسات فی ولایة الفقیه به چاپ رسیده است، هرچند در مقدمه، هدف اصلی از این تلخیص را - با توجه به زیادی حجم و گستردگی مباحث کتاب مزبور دست رسی آسان و سریع، به آراء و مبانی مؤلف برشمرده ولی در این میان، آنچه بیش از این هدف، مهم به نظر می رسد و تلخیص را تحت الشعاع قرار می دهد، افزایش تعلیقاتی است که در حاشیه مطالب خلاصه و به صورت پاورقی ارائه شده...

امروزه لیبرال - دموکراسی به خاطر برخورداری از ابزارهای سلطه، توانسته است خود را با عنوان «بهترین نظام سیاسی» بر جهانیان تحمیل کند، به گونه ای که تنها کسانی که دارای دو خصیصه «شجاعت» و «آگاهی» هستند، می توانند خود را از سلطه آن برهانند، معایب آنرا ببینند و از ابزار دیدگاهشان باکی به خود راه ندهند. البته کم نیستند کسانی که به خوبی به معایب آن واقفند، ولی به خاطر همان سلطه، سکوت را بر این سخن ترجیح می دهند.

افلاطون از جمله اندیشمندانی است که آرای او تاثیر بسیاری بر آراء و اندیشه های سایر متفکران داشته است و حتی بسیاری از فلاسفه بزرگ مسلمان نیز از اندیشه های او تاثیر پذیرفته اند. اندیشه های افلاطون در باب سیاست در دو اثر مهم جمهور و قوانین نقش بسته است. در این تحقیق علت ایجاد جامعه سیاسی و نیز آسیب های متوجه نظام سیاسی را در آرای افلاطون پی می گیریم. ضرورت حکومت فیلسوف، که از مهمترین ایده های افلاطون برای تحقق این آرمان، از دیگر مباحثی است که در کتاب جمهور مطرح شده...

«جهانی شدن» (Globalization) اصطلاحی ناظر به یک واقعیت عینی و خارجی است که در آن حیثیت فاعلی و ارزشی، مذ نظر نیست. به دیگر سخن، بحث پیرامون پدیده یا وضعیتی است که آدمیان اینک و در دهه های اخیر، با آن مواجه بوده و ن را در حال تحقق می بینند. در مقابل «جهانی سازی» (Globalizing) اصطلاحی ناظر به حیثیت فاعلی و ارزشی پدیده یا وضعیت جهانی شدن است و به تعبیر روشن تر، حاکی از یک ایدئولوژی و یک برنامه هدفمند برای جهانشمول کردن پاره ای از امور...

نظریه نظام جهانی در اوایل دهه 1970 توسط امانوئل والرستین با هدف تبیین خاستگاه های سرمایه داری، انقلاب صنعتی و ارتباط پیچیده، مبهم و متقابل جهان اول، دوم و سوم ارائه شد. این نظریه در زمره نظریات چرخه استیلا به شمار می رود و نسبت به رویدادهای جهان دیدگاهی کلان نگر دارد. زمانی که نظریه وابستگی در دهه 1970 با تاکید بیش از حد بر تاثیر عوامل خارجی در عقب ماندگی و توسعه نیافتگی کشورهای جهان سوم ارائه شد و در همان حال از سوی اندیشمندانی که، به عکس، بر عوامل داخلی تاکید بیشتری داشتند مورد نقد قرار گرفت، در نهایت این نظریه در محافل علمی مورد تردید واقع شد.

یکی از تحولات بنیادین در زندگی سیاسی و اجتماعی بشر، سلطه فراگیر «فناوری ارتباطات» است که در دهه های پایانی قرن بیستم بسان موجی سهمگین تمام جهان را درنوردید و سومین انقلاب مهم و حیاتی را در تاریخ بشر به یادگار گذاشت. هست و حیات «انقلاب اطلاعاتی» را داده های نرم افزاری تشکیل می دهد. آنچنان که ادعا می شود در اثر این تحول شگرف و این انقلاب عظیم، جهان روز به روز کوچک تر می شود، انسان ها به هم نزدیک تر می گردند، روابط افراد و جوامع دقیق تر و عمیق تر و بسیار گسترده تر از پیش می باشند تا حدی که گفته می شود، جهان به یک دهکده تبدیل گردیده و در این جهان، همه کس و همه چیز جهانی شده است، مرزها در هم شکسته، داد و ستدها آزاد و جا به جایی ها بدون محدودیت، به راحتی صورت می گیرند...

انقلاب اسلامی ایران، انقلابی است که برای بشر معاصر از جهات متفاوتی سوال آفریده است. این انقلاب از یک سو، کاخ نظام 2500 ساله شاهنشاهی در ایران را فرو ریخته، و از سوی دیگر نظریه های علوم اجتماعی، به ویژه نظریه های مربوط به انقلاب ها را به چالش کشیده است. و از جانبی دیگر، بر خط سکولاریسم و عرفی گرایی، که بیش از دو قرن تلاش شده بود تا در ساحت اندیشه غرب ترسیم شود، خط بطلان کشیده است.

پیروزی انقلاب اسلامی در دو دهه پایانی قرن بیستم میلادی، ضمن ایجاد دگرگونی عمده و اساسی داخلی، تحولات مهم و بعضا سرنوشت سازی در جامعه جهانی به وجود آورد. و از آن رو که این انقلاب نه فقط انقلاب تن ها، که انقلاب فکرها و اندیشه ها نیز بود، علاوه بر بازتاب ها و تاثیرات عینی و عملی متعددی که بر جامعه جهانی و روند تحولات آن بر جای گذاشت، در بعد فکری و نظری نیز آن را به دگرگونی عمیقی واداشت. سقوط ناگهانی رژیم شاه و آغاز نهضت انقلابی ایران بین سالهای 1977 تا 1979، برای ناظران خارجی، اعم از دوستان شاه، روزنامه نگاران و دانشمندان علوم سیاسی و اجتماعی، پدیده ای کاملا خلاف قاعده و طبیعت به شمار می آمد...

سال 1384 از سوی رهبر فرزانه انقلاب به نام سال «همبستگی ملی و مشارکت عمومی» نام گذاری گردید. کالبد شکافی این دو مقوله و بیان شاخص ها، محورها، ملاک ها، آثار و پیامدهای آن، منظومه فکری هدف مندی را، که از سوی رهبری انقلاب در هر سال بیان می گردد، آشکار خواهد نمود. دو مقوله همبستگی ملی و مشارکت عمومی (Public Partipation) از جمله مفاهیم کلیدی و برجسته در مطالعات اجتماعی و جامعه شناختی است. علاوه بر این، این دو مقوله کاربرد اساسی در مباحث مربوط به توسعه سیاسی و اقتصادی هر کشوری ایفا می کند، به گونه ای که مشارکت مردمی در شکل گیری سامانه نظام سیاسی و اداره آن امری مسلم و اجتناب ناپذیر است...

مفهوم نوین حزب که مولد پارلمانتاریسم است، رهاورد مدرنیته است و حداکثر پیشینه آن به دو سده اخیر بر می گردد و با حزب و قبیله که در گذشته مطرح بوده است تمایز اساسی دارد. با بسط سکولاریسم در غرب، حزب مقوله ای بود که هدف از آن پرکردن خلاء دین و کلیسا در جامعه غربی بود. با گسترش فرهنگ غرب در سایر کشورها بسیاری از مفاهیم و از جمله حزب، که ناشی از مؤلفه های فرهنگ غرب بود، در سایر کشورها رواج یافتند. در ایران همزمان با نهضت مشروطه، احزاب شکل گرفتند و با پیروزی انقلاب اسلامی، مناقشه درباره مقوله های فرهنگی غرب و از جمله حزب که آیا با ارزش ها و آموزه های دینی سازوار است یا نه؟ موافقان و مخالفانی را به خود جلب کرد...

آنچه پیش رو دارید نگاهی است کوتاه به حیات علمی و کشیشی کاردینال یوزف راتسینگر که در 19 آوریل 2005 پس از گذشت سه بار رای گیری از طرف مجمع کاردینال های واتیکان به عنوان دویست و شصت و پنجمین پاپ برگزیده شد و طبق سنت کلیسایی نام خود را بندیکت شانزدهم گذاشت. در این نوشتار سعی شده با بیان برخی از عملکردهای راتسینگر، دیدگاه وی را در میان دیدگاه های موجود در کلیسای کاتولیک شناسایی کرده و نشان دهیم که ایشان یک شخصیت محافظه کاری است که در طول سال های مسئولیت در واتیکان تمام تلاش خود را صرف کرده تا کلیسا را در مسیر ارتدوکسی نگه دارد.