نشریه مدیریت شهری
پیاپی 33 (زمستان 1392)

امروزه، سازمان های مدرن چنان وسیع و پیچیده شده اند که مدیریت آنها از عهده یک فرد به تنهایی بر نمی آید و مدیر مجبور است در تصمیم گیری ها و اداره امور سازمان از دیگران کمک بگیرد و با توجه به محدودیت عقلایی که هر انسان دچار آن است، شاید همکاری و تشریک مساعی گروهی تنها راه دستیابی به یک سیستم تصمیم گیری منطقی منظم و جامع باشد. در این مقاله ضمن بررسی مفهوم مشارکت و تصمیم گیری مشارکتی به راه های مشارکت و مزایای تصمیم گیری مشارکتی پرداخته شده و به صورت موردی مشارکت کارکنان در تصمیم گیری های سازمانی بر کارآیی آنان در شهرداری نکا استان مازندران مورد مطالعه میدانی قرار گرفته است. در پایان پیشنهادهایی برخواسته از تحقیق برای تصمیم گیری مشارکتی ارائه می شود. روش تحقیق در این پژوهش از نوع پیمایشی است. جامعه آماری تحقیق عبارت از تمامی کارکنان شاغل در شهرداری نکا است. در این تحقیق از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه بوده که بیشتر سوالات آن بسته و بصورت طیف می باشد. به منظور تجزیه وتحلیل داده های خام با استفاده از نرم افزار spss، ضریب قابلیت اعتماد گویه ها بدست آمد. اعتبار محتوای سوالات پرسشنامه از طریق مشاوره با اساتید فن بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری مختلفی مانند تحلیل واریانس، آزمون t، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شده است. نتایج تحقیق، تمامی فرضیات مبنی بر ارتباط معنادار بین مشارکت کارکنان در تصمیم گیری و تاثیر آن برکارائی را تائید کرد. همچنین طبق نتایج حاصله ارتباط تحقق اهداف و کارآیی با میزان مشارکت کارکنان تایید می گردد. همچنین مشارکت پاسخگویان بر اساس جنسیت و سن، تفاوت معناداری نداشته؛ در حالیکه از لحاظ میزان تحصیلات و همچنین سابقه کار آنها تفاوت معناداری وجود دارد.

وقتی یک سانحه طبیعی رخ می دهد، شهر به صورت یک مجموعه پیوسته از آن تاثیر می پذیرد، به عبارت دیگر عناصر شهری نه تنها خود از آن رخداد تاثیر می پذیرند، بلکه در عمل متقابل سیستمی، سایر عناصر شهر را نیز متاثر می سازند. هرچه میزان و نحوه تاثیرگذاری یک عنصر شهری و گستره تاثیر آن بیشتر باشد، بر تعداد و انواع بیشتری از سایر عناصر تاثیر خواهد گذاشت، این موضوع در ارزیابی میزان و نحوه آسیب و خسارات که به هر عنصر شهری و در کل به خود شهر وارد می آید بسیار اهمیت دارد. در ایران برای شهرهای کوچک (شهرهای با جمعیت تا 20000 نفر) که تعداد قریب به 800 تا900 شهر از 1200 شهر کشور را تشکیل می دهند، هیچ برنامه و قواعدی در خصوص مدیریت بحران برایشان تعریف نشده است. و این موضوع بعنوان یک خلاء در برنامه های مدیریت این گونه شهرها همچنان باقی مانده است و اصول و معیارهای نظام مندی در این راستا وجود ندارد. در این پژوهش ابتدا براساس مطالعات اسنادی وکتابخانه ای مروری بر تحقیقات انجام شده در زمینه معیارهای آسیب پذیری شهرهای کوچک در برابر سوانح طبیعی صورت گرفته است و بعد از تعیین معیارهای مرتبط با تهیه پرسشنامه در خصوص تایید و اولویت بندی معیارهای تهیه شده برای شهر گیلانغرب از متخصصین نظرسنجی صورت گرفته است. سپس با روش AHP و استفاده از نرم افزار EXPERTCHOICE نظرات متخصصین اعمال و با تحلیل های آماری، ضریب اهمیت معیارها و ضریب وزنی مناطق آسیب پذیر شهر گیلانغرب تعیین و درنهایت نقشه آسیب پذیری شهر تهیه شده است که می تواند مورد استفاده برنامه ریزی های صحیح شهری قرارگیرد.

با اجرای قانون هدف مندسازی یارانه ها، نهادهای عمومی همچون شهرداری های کشور با مسایل و چالش های جدیدی رو به رو شدند. به علاوه در اغلب بحث های مطرح شده توسط متخصصان و اندیش مندان، چالش ها و نتایج اجرای هدفمندسازی یارانه ها در مورد اقشار عمومی و مردم بررسی شده است و کمتر به این تاثیرات و نتایج در نهادهای عمومی پرداخته شده است. در این مقاله سعی شده است تا چالش های ناشی از اجرای هدفمندسازی یارانه ها بر یکی از نهادهای عمومی یعنی شهرداری ها بررسی شود. شهرداری های کشور نهادهایی هستند که خدمات بسیاری را به شهروندان ارایه می نمایند و هر گونه تغییر یا چالشی در این نهاد، اثرات خود را در ارایه خدمات و نهایتا رضایت شهروندان منعکس می کند. در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش گروه کانونی داده های لازم از شهرداری کرمان جمع آوری شد و سپس با استفاده از نرم افزار Atlas.Ti و با روش تحلیل مضمونی مورد پژوهش قرار گرفت. نهایتا الگوی مفهومی چالش های ایجاد شده برای شهرداری کرمان بر پایه داده های جمع آوری شده به دست آمد. در این الگوی مفهومی معلوم شد در نتیجه اجرای قانون هدف مندی یارانه ها، با توجه به مضمون های: تغییر پویایی میان عوامل موثر بر فعالیت شهرداری، تاثیرات اجرای قانون بر فعالیت شهرداری، و تاثیرات نهایی بر جامعه شهری، مخاطره و هزینه عملیات شهرداری افزایش و اطمینان شغلی کارکنان آن کاهش یافته که مآلا به کاهش خدمات دهی و رفاه شهروندان کرمانی منجر خواهد شد.

هدف اصلی این تحقیق تحلیل وضعیت عملکرد دهیاری ها در توسعه روستایی بود که به صورت توصیفی و پیمایشی انجام گرفت. جامعه آماری این تحقیق را سرپرستان خانوارهای ساکن در مناطق روستایی استان فارس (368960N=) تشکیل داده اند که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 290 نفر از آن ها به عنوان نمونه انتخاب شدند. نمونه گیری با روش تصادفی- طبقه بندی صورت گرفت. ابزار تحقیق پرسشنامه ای بود که روایی آن بر اساس نظر جمعی از اساتید و کارشناسان تایید گردید و برای تعیین میزان پایایی بخش های مختلف پرسشنامه، از آلفای کرونباخ استفاده شد (97 /0) که حاکی از مناسب بودن ابزار تحقیق بود. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل گردید. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که، در زمینه عملکرد دهیاری ها در بعد ارتباط با سازمان ها: مولفه ارتباط با شورا، در زمینه عملکرد دهیاری ها در بعد اقتصادی- اجتماعی: مولفه فرهنگی اجتماعی، در زمینه عملکرد دهیاری ها در بعد زیست محیطی و خدمات عمومی: مولفه بهداشتی و در زمینه عملکرد دهیاری ها در بعد عمرانی سازندگی: در مولفه طرح هادی و اصلاح و تعریض معابر دهیاران بهترین عملکرد را داشته اند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که دهیاران در مجموع عملکرد متوسط و کمتر از متوسطی داشته اند.

افزایش سطح رفاه و خوشبختی، یکی از اهداف دیرینه بشر بوده است. شهرها به عنوان سکونت گاه های انسانی برای رسیدن به این هدف، از ابتدای پیدایش خود انواع مختلفی از الگوهای برنامه ریزی شهری را تجربه کرده اند. راهبرد توسعه ی شهری، یکی از آخرین الگوهای برنامه ریزی مطرح شده برای شهرها است. این راهبرد به دنبال ایجاد شهرهایی پایدار با چهار رکن قابلیت زندگی، بانک پذیری، رقابت پذیری و حکمرانی خوب است. این مقاله دو هدف عمده را دنبال می کند:1) ارزشیابی سطح قابلیت زندگی شهر اصفهان با کسب نظرات شهروندان، 2) شناسایی قوی ترین و ضعیف ترین بعد قابلیت زندگی در شهر اصفهان و 3) مقایسه ی مناطق چهارده گانه ی شهر اصفهان از نظر سطح قابلیت زندگی.
گردآوری داده ها به روش میدانی و با استفاده از ابزار پرسش نامه بوده است. نمونه ی منتخب، شامل 471 نفر از شهروندان ساکن در مناطق چهارده گانه ی شهر اصفهان بوده است، که به روش تصادفی طبقه بندی شده، انتخاب شد. نتایج پژوهش حاکی از پایین تر بودن سطح قابلیت زندگی شهر اصفهان نسبت به متوسط طیف لیکرت و وجود تفاوت معنی دار بین مناطق مختلف شهر از نظر این شاخص بود.

مقوله محیط زیست شهری و برخورداری از اثرات مطلوب زیست محیطی عناصر طبیعی موجود در ساختار شهرها، از جمله محورهای کلیدی در برنامه ریزی محیط زیست شهری بشمار می رود که در این میان، مقوله روددره های طبیعی به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه پایدار شهری، می بایست مورد توجه برنامه ریزان و طراحان شهری در حوزه عمل قرار گیرند. در این مقاله که از روش توصیفی و تحلیلی و مطالعات پایشی و میدانی بهره برده است، ضمن اشاره به معیارهای پایداری زیست محیطی روددره ها و برخی از مفاهیم و مقولات در حوزه طراحی و برنامه ریزی منظر، به تحلیل روددره داراباد پرداخته شده و در نهایت با مقایسه نکات خاص، نتایج تحقیق با توجه به راه حلهای بومی به عنوان الگویی در جهت طراحی و برنامه ریزی الگوهای جدید در قالب سیاستها، راهبردها، راهکارها و برنامه های اقدام همراه با پروژه های عملی مورد اشاره قرار می گیرد.

در دنیای رقابتی عصر حاضر، سازمانها برای رشد و پایداری خود باید به شدت تلاش نموده و از استراتژی مناسب جهت پیشرفت و حفظ بقای خود بهره گیری نمایند. محیط پیرامون سازمان ها به سرعت در حال تغییر است که از جمله این تغییرات تنوع تقاضا و نیازهای مشتریان است. محدودیت مهم دیگری که سازمان ها را در تنگنا قرار داده است کمیابی و محدودیت منابع و امکانات می باشد. بنابراین سازمان ها برای اینکه بتوانند بر همه این مشکلات غلبه نموده و پیوسته پیروز بمانند باید توانمندی های خود را گسترش داده و از انعطاف پذیری کافی برخوردار گردند. همچنین محیط پیرامون سازمان ها پیوسته در حال تغییر است و این تغییرات سبب ایجاد تنوع انتظارات در کارکنان و مشتریان و همچنین تامین کنندگان سازمان می گردد. لازمه پاسخگویی سریع و موثر به این نیاز ها تدوین یک برنامه ریزی طولانی مدت و ایجاد اثربخشی در منابع سازمان می باشد. لذا سازمان ها باید بتوانند خود را با محیط پیرامون خود وفق داده و از انعطاف پذیری زیادی برخوردار باشند. طبق تعریف و توصیف پژوهشگران این ویژگی ها در چابکی سازمانی خلاصه می شود. با توجه به اینکه مهمترین منبع هر سازمان نیروی انسانی آن است، ضروری است سازمانها بستر برنامه های جاری خود را، باساز و کارهایی برای بررسی و ارزیابی محیط و کشف فرصت های استراتژیک در راستای توانمندی و توسعه نیروی انسانی کامل کنند. این اولین گام در انجام یک حرکت استراتژیک است. حرکت های استراتژیک در بستر محیط کسب و کار شکل می گیرد و این امر پیوند جداناپذیری را بین اثربخشی استراتژی و شرایط محیط کسب و کار برقرار می سازد. با توجه به اینکه در سازمانها، عامل مهم در بالا بردن اثربخشی، نیروی انسانی است و بخشی است که در مصدر هدایت سازمان قرار دارد برآن شدیم تا در این تحقیق با بررسی تاثیر برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی در اثربخشی سازمان اهمیت این حوزه را در بقا و پایداری و رشد سازمانها بیش از پیش نشان دهیم. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر ابعاد مختلف برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی بر اثربخشی سازمان بوده است. جهت ارزیابی اثربخشی سازمان چهار بعد متغیر کیفیت محصولات و خدمات، استحکام فرهنگ سازمانی، بازدهی منابع انسانی و نقل و انتقالات منابع انسانی توسط گویه های مناسب مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق حاضر 111 نفر از مدیران اداری شهرداری های استان تهران می باشند که هرکدام یک پرسشنامه قابل استفاده شامل گویه های ابعاد مختلف اثربخشی سازمانی و گویه های سنجش برنامه ریزی استراتژیک را تکمیل نمودند. لازم به توضیح است که این پژوهش توسط نویسنده به طور موازی در شرکت صاایران نیز انجام شده است که نتایجی مشابه این پژوهش در بر داشته است. تحلیل داده های جمع آوری شده با استفاده از تکنیک معادلات ساختاری و نرم افزار لیزرل و آزمون T انجام گرفته است. به کمک تکنیک معادلات ساختاری مدل روابط بین دو حوزه طراحی گردید. در این مدل برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی یک متغیر برون گرا با چهار گویه و متغیر اثربخشی با چهار بعد به صورت درونگرا طراحی گردید. نتایج بدست آمده از تحلیل مدل معادلات ساختاری نشان دهنده پذیرش هر چهار فرضیه پژوهش بوده و اثربخش بودن برنامه ریزی استراتژیک منابع انسانی را در سازمان تایید کرده است. بر اساس نتایج این پژوهش برنامه ریزی منابع انسانی بیشترین تاثیر را بر استحکام فرهنگ سازمانی(CHR) دارد. همچنین بازدهی منابع انسانی سازمان نیز بسیار از این برنامه ریزی متاثر می باشد. با توجه به نتایج این پژوهش در راستای تحقق اهداف سازمان برنامه ریزی منابع انسانی از ملزومات می باشد.

بافت های فرسوده بخشی از شهرها هستند که کارایی آنها به دلیل فرسودگی، تنزل پیدا کرده و با مجموعه ای از مشکلات و مسائل روبرو می باشند. پروژه های نوسازی بافت فرسوده برنامه های پیچیده و چند بخشی می باشند که از ذی نفعان فراوان و منابع گسترده تشکیل شده-اند و با ریسک ها و عدم قطعیت های زیادی مواجه می باشند. با توجه به حساسیت پروژه های نوسازی بافت های فرسوده به لحاظ امنیت و حفظ جان ساکنان آن، تسریع در اجرا و همچنین ابعاد وسیع و هزینه های بسیار بالای این پروژه ها، لزوم مطالعات ریسک جهت موفقیت پروژه های مذکور حیاتی است. در این راستا، این تحقیق به شناسایی و تحلیل ریسک های معمول در پروژه های نوسازی بافت های فرسوده شهری، با تمرکز بر شهر تهران، می پردازد. بر مبنای روش تحقیق به کار گرفته شده، پس از مطالعه ادبیات موضوع، پروژه های نوسازی بافت های فرسوده شهر تهران و مشخصات آنها مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. سپس، از طریق مصاحبه با خبرگان و کارشناسان، چهل و پنج ریسک تهدید کننده شناسایی گردیدند. این ریسک ها در مرحله بعد توسط خبرگان و کارشناسان زیربط از طریق پرسشنامه، مورد ارزیابی کیفی قرار گرفتند. بر این اساس ده ریسک اصلی در این پروژه ها شامل: تغییرات مدیریتی و کاهش ماندگاری تصمیمات و برنامه ها، عدم اجرا یا تاخیر در اجرای پروژه های زیرساخت، عدم امکان تملک و یا طولانی شدن مدت زمان تملک برای پروژه های نیازمند تملک، ناهماهنگی بین دستگاه های مختلف (تعاملات برون سازمانی)، عدم مشارکت دستگاه های متولی (ذینفعان اصلی) در انجام تعهدات، تاخیر در تصویب اسناد و قوانین مرتبط با نوسازی بافت فرسوده، تاخیر در تامین بودجه از سوی دولت و مدیریت شهری، بروز مشکلات قانونی و حقوقی به دلیل نوع مالکیت زمین های پروژه، عدم مشارکت مردم در فرآیند نوسازی محله و عدم اجرا یا تاخیر در اجرای پروژه های ارزش افزا (پروژه های محرک توسعه) می باشند. بر اساس نتایج تحلیل ریسک ها، بزرگترین ریسک ها در محیط خارجی پروژه و در محدوده ذی-نفعان خارجی قرار دارند. در پایان پیشنهاد می نماید در اجرای پروژه های نوسازی بافت فرسوده، مطالعات ریسک مورد توجه قرار گیرد. همچنین، به منظور موفقیت در مدیریت ریسک پروژه، به موضوع مدیریت ذینفعان پرداخته شود.

هدف از این مقاله تحلیل روش شناسی حاکم در تغییرات طرح های توسعه شهری از طریق فرایند تفسیر و تاویل درخواست ها در کمیسیون های ماده 5 و کارگروه معماری و شهرسازی و کمیته های کار مربوطه است. این کمیسیونها در فرآیند بررسی تغییرات در طرح های توسعه شهری از روش تفسیر و تاویل پدیده ها استفاده می نمایند که در شکل کار دارای شباهت هایی با نمونه سایر کشورها دارد. اما در فرایند کار به دلیل خلاهای روش شناسانه، فرایندی، و فردی اقدامات این کمیسیون ها به فرایندی دولتی و دیوان سالارانه در تغییر طرح های توسعه شهری تبدیل میگردد. روش شناسی این مقاله مبتنی بر روش مشاهده ساختارمند و تحلیل محتوا استوار بوده که بدین اعتبار در مراحل متفاوت فرایندی، داده ها مورد تحلیل قرار می گیرند. یافته های این تحقیق بیانگر این هستند که مباحثی همچون نوع درخواست، دایره ارجاع دهنده، فضای حاکم بر درخواست در نوع تاویلگری و نوع تصمیم سازی تاثیرگذار بوده و فرایندی از پیش فهم و خود فهمی در جریان تفسیر درخواست ها با توجه به تخصص اعضا صورت می پذیرد که رسیدن به اصل موضوع تحول را مبهم می سازد. نتایج این تحقیق روشنگر این است که این گونه از کمیسیون ها، در ساختار دولت های رفاه، بر مبنای پذیرش تغییرات جزیی و بطئی در ساختار برنامه ریزی دولت های سرمایه مدار و به منظور پرهیز از تحولات بنیادین در ساختار فضایی شهرها تشکیل شده اند اما در ایران به دلیل ذات دولتی بودن این کمیسیون ها، جریانات تغییرات شهری به سمت رویکردهای دولتی و بورکراتیک سوق داده می شوند. به همین دلیل، توافقات اجماع گرایانه این کمیسیون ها بر پایه اغنایی- اقتدارگرایانه است و اساسا با اجماع مبتنی بر آزادی های گفتگو و مذاکره، و توافق در عین تفاوت،و سازش در عین اختلاف متفاوت است.

تحقیق حاضر به منظور دستیابی به اهداف ارتقاء دلبستگی ساکنین به مقیاسهای مکانی (خانه، محله و شهر) بین محلات تاریخی و جدید شهری و کاهش جابجایی مکان های مسکونی، افزایش هویت ساکنین و پایداری محلات، در پی پاسخگویی به مجموعه سوالات زیر می باشد: 1- میزان و شدت دلبستگی ساکنین به سه مقیاس مکانی در محلات تاریخی و مدرن چگونه است؟ چه عواملی تاثیرگذار هستند؟؛ 2- هر یک از عوامل دلبستگی مکان با مقیاس های مکانی مختلف چه ارتباطی دارند؟ 3- ارتباط بین عوامل فردی و دلبستگی به مکان در مقیاس های مکانی مختلف چگونه هست؟ روش تحقیق، به دو روش کیفی (مصاحبه) و کمی (پرسشنامه) به صورت تطبیقی در سه مقیاس خانه، محله و شهر به تعداد 210 نمونه پرسشنامه به صورت خوشه ایدر میان ساکنین محله تاریخی (سرخاب) و مدرن (رشدیه ویلایی و آپارتمانی) شهر تبریز انجام گرفت. نتایج یافته های تحقیق نشان داد که ارتباط بین میزان دلبستگی و مقیاس مکان در شهر به زمان و مکان محلات آن وابسته است، ارتباط بین مقیاس مکان و بعد عاطفی دلبستگی به مکان در محلات تاریخی به شکل منحنی(U) (میزان دلبستگی در مقیاس محله پایین ترین) و در محلات مدرن به شکل (U) معکوس (میزان دلبستگی در مقیاس محله بالاترین) می باشد. همچنین یافته ها آشکار کرد که عوامل اجتماعی، عوامل موثر بر ارتقاء دلبستگی به محله و شهر در محله مدرن و عوامل کالبدی، عوامل موثر بر کاهش دلبستگی به محله در محله تاریخی می باشد. بنابراین برنامه ریزان و طراحان شهری برای ارتقاء دلبستگی ساکنین به محلات تاریخی به عنوان مسئله اساسی، باید به عوامل کالبدی شامل سیمای محله، فضای سبز و نگهداری از محوطه و پاکیزگی محله توجه و تاکید بیشتری داشته باشند. از میان عوامل فردی نیز تاثیر گروه های سنی، مالکیت و مدت سکونت بر دلبستگی در محله تاریخی (مثبت) برعکس محله مدرن (منفی) می باشد. عوامل فردی دیگر نیز از جمله جنسیت، وضعیت تاهل و تحصیلات نیز ارتباط معنی داری با دلبستگی به مکان در محلات دارند. در کل این یافته ها نشان داد که برای ارتقاء دلبستگی باید به شکل متفاوت به ویژگی های جمعیتی- اجتماعی ساکنین و طراحی ویژگی های کالبدی محلات تاریخی و مدرن شهری اهمیت داده شود.

در بافتهای فرسوده شهری به دلیل عدم توجه و از بین رفتن حس تعلق، زمینه لازم برای بروز آسیب های اجتماعی فراهم می باشد. یکی از مهمترین اهداف نوسازی بافت های فرسوده شهری ارتقای ایمنی و آرامش در محلات است که از طریق گسترش امنیت کالبدی حاصل می شود. بر این اساس طراحی و برنامه ریزی شهری باید بستر را جهت افزایش رضایتمندی شهروندی و شکل گیری سرمایه اجتماعی در ساختار شهری فراهم سازد، بدین منظور باید علاوه بر سنجش میزان واقعی امنیت، به ارزیابی احساس امنیت از دید شهروندان نیز توجه داشت. رویکرد جلوگیری از جرایم شهری با تکیه بر طراحی محیطی نیز زمینه لازم جهت کاهش جرایم را فراهم آورده است. محله شالبافان و جولا ن شهر همدان، از محلا ت قدیمی و اصیل این شهر متشکل از محلا ت جولا ن، نظربیک و شالبافان می باشد که در آن طرح بهسازی و نوسازی بافت فرسوده تهیه و انجام شده است. در این پژوهش با استفاده از نتایج حاصل از پرسشنامه که توسط ساکنین تکمیل گردیده، سعی بر این است تا ضمن بررسی تاثیرات طرح انجام شده بر احساس امنیت از دید شهروندان در مقایسه مقوله احساس امنیت بین ساکنان بافتهای فرسوده شهری و بافتهای نوسازی شده، راهکارهایی جهت ارتقای آن نیز ارائه شود.

مشارکت شهروندی و عاملیت انسانی از مهم ترین شاخص های توسعه در یک جامعه است. شاید شناخته شده ترین شیوه عملی مشارکت شهروندی، انواع مختلف رای گیری است اما شیوه های فعالانه تری نیز وجود دارد. در این پژوهش، نخست به روشی تحلیلی، توصیفی به تعریف واژه مشارکت از دیدگاه دانشمندان مختلف می پردازیم و با جمع بندی آن ها تعریف خود را ارائه خواهیم کرد. سپس اهداف مشارکت شهروندی را در نظریات جامعه شناسان پی گیری می کنیم و چهار هدف اصلی که در برگیرنده نظریات آن هاست، برمی گزینیم. در گام بعد شیوه های عملی موجود برای مشارکت فعال و منفعل بررسی می کنیم و با معرفی تکنیک های تئاتر فروم و تجربیات آگوستو بوآل در تصویب قوانین متعدد در کشور برزیل، تئاتر قانونگذار را به عنوان یک تکنیک عملی موثر و مطابق با اهداف مشارکت مردمی، پیشنهاد می کنیم.

به نظر می رسد که با توجه به رشد و توسعه شهرگرایی و شهرنشینی، مشارکت شهروندان در اداره شهرها ضرورتی انکارناپذیر است. به ویژه در کشورهای در حال توسعه که شهرنشینان با انبوهی از مشکلات و مسائل پیچیده مربوط به برنامه ریزی و اجرای طرح ها روبرو هستند مشارکت شهروندان می تواند تا حدود زیادی راهگشای موانع موجود باشد. مشارکت و یا ضعف مشارکت شهروندان، دارای ابعاد مختلفی است که با در نظر گرفتن ویژگی های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی و تاریخی شهرها و کشورهای مختلف، پیچیدگی های آن عیان تر می شود. هدف از این نوشتار، بررسی و ارائه راه حل برای تمامی موانع پیش روی مشارکت شهروندان در ایران نیست؛ بلکه در نظر دارد با تاکید بر مفهوم و کارکرد تالار شهر، به عنوان یک عنصر کالبدی- اجتماعی ویژه و ارتباط آن با موضوعاتی نظیر مشارکت شهروندی و فضای عمومی، بستری فیزیکی را معرفی کند که در آن رویدادهای مهم اجتماعی و فرهنگی شهر با حضور شهروندان معنا می یابد. برای این منظور، با بررسی مفاهیم ذکر شده و معرفی دو نمونه از تالار شهرهای موجود در جهان و همچنین اشاره مختصری به شرایط این فضاها در تهران معاصر و ارتباط بین شهروندان و مدیران شهری در تهران امروز، راهکارهایی برای خلق چنین فضاهایی می تواند مناسب و ضروری تشخیص داده شود.

آشفتگی و نابسامانی جداره خیابان های شهری، به صورت خودآگاه و ناخودآگاه تاثیر نامطلوبی را بر حوزه ادراک روانی شهروندان بر جای می گذارد. امروزه مدیران، متخصصان و شهروندان همگی بر این موضوع، که نمای جداره خیابان ها نیازمند بهسازی هستند، اتفاق نظر دارند. اما مسئله اصلی چگونگی برخورد با این موضوع و ابزار و روش های مورد توافق و کارامد است. روش و بینشی که با شناخت نیازهای استفاده کنندگان فضاهای شهری، اقداماتی موثر را در زمینه ارتقاء کیفیت فضایی- کالبدی سیمای شهرها سبب شود و زمینه ارتباط تاثیرگذار و دو سویه مردم- به عنوان صاحبان شهر- و کالبد شهر را فراهم آورد. به همین منظور مطالعه ای جهت بررسی تاثیر روحی و روانی بدنه های شهری بر شهروندان انجام شده است. در این پژوهش سعی شده که با ایجاد ارتباط بین فضای ساخته شده و ابعاد روانی انسان و پیدا کردن مسیرهای پیوند بین محیط بصری و توقعات روحی ناظران هماهنگی بیشتری برقرار گردد تا محیط کالبدی برای ناظر خود خوشایند به نظر آید. بدین منظور پژوهشی پیرامون این موضوع با تاکید بر سوالاتی همچون: 1-آشفتگی جداره های شهری، چه تاثیراتی بر احساس و روح و روان شهروندان گذاشته است؟؛ 2- چه اجزای از نماهای شهری تاثیرات مثبت و چه اجزایی تاثیرات منفی بر شهروندان می گذارد؟ مدنظر قرار گرفت. بر این اساس مصاحبه ای با استفاده کنندگان از خیابان میرداماد جهت شناسایی تاثیرات کالبدی نمای این خیابان بر آنان انجام شد. نتیجه این مصاحبه ها حاکی از نارضایتی مردم از جداره-ها و وجود تاثیرات منفی مانند اضطراب، استرس، ترس، عدم امنیت و عدم نشاط در افراد می باشد. دلایل کالبدی به وجود آورنده این تاثیرات منفی نیز شناسایی و تحلیل شده است. ذکر این نکته لازم است که پژوهش حاضر از روش های تحقیق، توصیفی- تحلیلی و میدانی؛ و ابزار تحقیق، مرور متون و منابع، اسناد تصویری، مشاهده، مصاحبه، عکس برداری برای پیش برد پروژه بهره برده است.

نرخ بالای رشد جمعیت شهرنشین در ایران و کمبود زیرساخت های شهری از یک سو و از بین رفتن اراضی با ارزش زیست محیطی در شهرها از سوی دیگر، لزوم بررسی روند تغییرات و پیش بینی گسترش شهرها را در سال های آتی بیش از پیش آشکار می نماید. این تحقیق با هدف درک پویایی مکانی و الگوهای توسعه شهر هشتپر طی دوره 1379- 1368 و امکان مدلسازی گسترش شهر در سال 1386 انجام گرفت. بدین منظور از نقشه تغییرات شهری طی این دوره به کمک مدل رگرسیونی لجستیک جهت بررسی نحوه تاثیر متغیرهای بیوفیزیکی و اقتصادی- اجتماعی در توسعه این شهر استفاده شد. پس از نرمال سازی و بررسی کوواریانس میان داده ها، متغیرهای دارای میزان همبستگی بیش از 50% از مدل حذف شدند. براساس نتایج مدل متغیرهای فاصله از شهر، شبکه حمل و نقل، شبکه هیدروگرافی، جنگل ها، مراتع و شیب با احتمال توسعه سلول های شهری رابطه معکوس و متغیرهای فاصله از زمین های کشاورزی و اراضی بایر رابطه مستقیم دارند. تحلیل نتایج مدلسازی توسعه شهر با شاخص عامل نسبی (0.75) و Psedu R2 (0.40) نشان دهنده توافق نسبی گستره شبیه سازی شده با نقشه حاصل از طبقه بندی تصویر است. براساس حساسیت سنجی مدل به حذف متغیرهای مستقل با استفاده از منحنی ROC و مقایسه نتایج آن با مدل کامل، میزان تاثیر 7 متغیر مختلف بر توسعه شهر هشتپر مشخص گردید. در میان متغیرهای مورد بررسی، کاربری های فعلی شهری (هسته مرکزی) و شیب موثرترین داده ها برای توسعه شهری هشتپر در مقایسه با متغیرهای دیگر بودند. این نتایج می تواند به عنوان ابزاری کارآمد مورد استفاده مدیران شهری قرار گیرد.

ارزیابی توان تفرجی به معنای تعیین قابلیت سرزمین برای کاربری اکوتوریسم و تفرج است. در این مطالعه ابتدا با استفاده از مدل مرسوم کاربری توریسم و 5 پارامتر اکولوژیکی (شیب، جهت، ارتفاع از سطح دریا، پوشش گیاهی و خاک)، مناطق مناسب برای استفاده تفرجی به دو شکل متمرکز و گسترده در پارک جنگلی سرخه حصار شناسایی شد. نتایج نشان داد که 223 /297 هکتار از سطح پارک توان تفرج گسترده طبقه 1، 465 /86 هکتار توان تفرج گسترده طبقه 2، 126 /1 هکتار توان تفرج متمرکز طبقه 1 و 417 /137 هکتار توان تفرج متمرکز طبقه 2 را داشته و 212 /16 هکتار از سطح پارک حفاظتی است. با بررسی های مختلف مشخص شد که یکی از مشکلاتی که سبب افزایش ناهنجاری در طبیعت پارک می شود، عدم توجه به کلیه عوامل اساسی موثر در تعیین قابلیت تفرجی پارک (امکانات تفریحی و منابع آبی) می باشد. به همین منظور برای ارزیابی استفاده مناسب گردشگران از مکان های تفرجی از مصاحبه حضوری با پرسشنامه استفاده شد. همزمان با این ارزیابی، کلیه نقاط مربوط به منابع آبی و امکانات پارک شناسایی شده و به منظور تهیه نقشه منابع آبی و امکانات پارک با GPS ثبت شد. همچنین موقعیت کلیه نقاط داخل طبقات تفرجی، که در آنها پرسشنامه توزیع شده بود نیز ثبت گردید. نتایج نشان داد استفاده مردم از پارک مطابق طبقه بندی صورت گرفته نبوده و تفرج با امکانات، جاذبه ها و منابع آبی پارک ارتباط مستقیم دارد. لذا این فاکتورها به عنوان لایه های اطلاعاتی مثبت با نقشه توان تفرجی بدست آمده رویهم گذاری شده و نقشه نهایی توان تفرجی پارک بر اساس این عوامل بدست آمد. نتایج نهایی نشان داد که روش متداول با وجود کارآیی بسیار، بدلیل در نظر نگرفتن کلیه عوامل موثر در تفرج، نیاز به وارد کردن لایه های اطلاعاتی دیگری علاوه بر عوامل اکولوژیکی دارد.

محدودیت منابع انرژی و افزایش مشکلات زیست محیطی، توجه به راه حل های امکان پذیر برای کاهش مصرف انرژی را چه به طور مستقیم و چه غیر مستقیم از اهمیت فراوان برخوردار می سازد. امروزه در علم روانشناسی محیط، تاثیر محیط بر انسان و رفتارهای او، بر هیچ متخصص و طراحی پوشیده نیست. از طرفی قابل پیش بینی است که این رفتارها به نوبه خود، مصرف انر‍‍‍‍‍‍‍ی را تحت شعاع قرار می دهند. برای شناخت بیشتر این موضوع لازم است از تمام علوم و حرف مرتبط با مسائل انسانی- محیطی کمک گرفته شود. این شناخت به معماران و شهرسازان این امکان را خواهد داد تا بر اساس استنباطات منطقی پیشنهادات و تصمیمات لازم برای ارائه طرح های شایسته را اتخاذ نمایند. در این مقاله تلاش گردید، ابعاد و نوع تاثیرات محیط کالبدی (مانند نور، رنگ، نظم، تبلیغات، فرم) بر انسان و رفتار او بررسی گردد. پژوهش از نوع کاربردی می باشد که به روش پیمایشی با تهیه پرسشنامه مولفه های محیط کالبدی که بر رفتار انسانی در راستای بهینه سازی مصرف انرژی تاثیر گذار خواهند بود، در شش دسته کلی: مولفه های شکلی-کالبدی، اقلیمی، انسانی-جمعی، کیفیت محیطی، منفی، القایی، شناسایی و دسته بندی شده اند. در انتها نیز این دسته بندی در هفده ریزمولفه، در نمونه موردی مورد ارزیابی قرار گرفته و پیشنهاداتی ارایه شده است تا با کنترل عوامل افزاینده و تشویق عوامل کاهنده، بنا به موقعیت، بتوان به کاهش مصرف انرژی در ساختمان دست یافت و ابعاد اقتصادی آن را بهینه کرد.

رود دره ها مهمترین عناصر طبیعی شهر به شمار می رود و به مثابه اندامهای شهری، پیوند دهنده انسان، شهر و طبیعت بوده، در ارتقاء کیفیت محیط شهری نقش ارزنده ای را ایفا می کنند. گسترش بی رویه شهرها این ثروت را مورد هجوم قرارداده و در یک سیر قهقرایی موجب ناشناخته ماندن ارزش آن در طرحهای شهری شده است. بعضا بستر رود- دره ها به جای آنکه به عنوان یک فضای شهری دلپذیر مورد استفاده قرار گیرد به عنوان یک فضای زاید، غیر قابل استفاده، خطرناک، نا امن، متروکه و بازمانده شهری به حساب می آید؛ به طوریکه با تبدیل شدن آنها به کانال بتنی، باعث افول چشم اندازها و ارزشهای بصری و ایجاد منظره شهری هولناک شده است. رود- دره واقع در ورودی شهر کرج نیز از این آسیب دور نمانده است و علیرغم وجود آب در چند ماه از سال و موقعیت خاص قرارگیری خود - واقع شدن در ورودی شهر و نزدیکی به مسیر جاده چالوس قابلیت تبدیل به فضایی مطلوب و مکانی دلنشین برای گردشگری و گذراندن اوقات فراغت را دارد. ساماندهی و تجهیز رود دره ها به عنوان یکی از کانون های اصلی تفریح و تفرج و ورزش شهروندان و ساماندهی ورودی شهرو برجسته ساختن نقش حیاتی رود-دره برای ایجاد رشته طویل سراسری فضای پیوسته سبز از اهداف اصلی این تحقیق می باشد. از این روی در این تحقیق به مطالعه وضع موجود و تجزیه و تحلیل رود فصلی کرج پرداخته و بر اساس پتانسیل ها و محدودیت ها، فرصت ها و تهدیدها به ساماندهی آن و تاثیرش بر ورودی شهر کرج می پردازیم.

ساختار فضایی از کلیدی ترین مفاهیم رایج در عرصه برنامه ریزی و طراحی شهری است، چرا که با تمام عناصر و مولفه های ساختاری شهر درگیر بوده و مبین چگونگی استقرار و عملکرد این عناصر در سطح شهر است. برای تشخیص و سنجش کارایی و کیفیت عملکردی عناصر ساختار فضایی شهر و خصوصیات هر یک، معیارهای گوناگونی می توان اختیار کرد که با توجه به اهمیت وافر و روزافزون مفهوم توسعه و متعاقب آن توسعه شهری که از اهداف اصلی هزاره سوم به شمار می رود، معیارهای برنامه ریزی از مهمترین آن ها در تبیین مفهوم و طراحی ساختار فضایی شهر هستند و در صورت رعایت این معیارها، دستیابی به محیط شهری مطلوب زندگی با کیفیت های زیستی بالا، که شهروندان به راحتی در آن به حقوق گمشده شهروندی خود برسند، امکان پذیر به نظر می رسد. در این مقاله سعی شده است نقش آراء کمیسیون ماده صد شهرداری منطقه یک تهران در بازدارندگی و کنترل تخلفات ساختمانی بررسی شود. مدل ارائه شده در این پژوهش با توجه به توابع ریاضی به کار گرفته شده معرفی می گردد. با توجه به تقریب خوبی که توابع ریاضی حاصل بر روی پارامترهای موجود دارند، می توان از آنها برای پیش بینی ها و انجام بررسی های دیگر استفاده نمود. یافته های پژوهش با بررسی تخلفات ساختمانی در دوره زمانی ده ساله (85-75) که در کمیسیون ماده صد شهرداری مطرح شده است نشان می دهد که تخلفات ساختمانی هرسال بیش از سال قبل رخ داده است.

معماری و جامعه ارتباط نزدیک و تنگاتنگی باهم دارند؛ چنانکه تغییر انسان و جامعه به معنای تغییر ارزشها و هنجارهای اجتماعی است که رفتار و گرایشهای جامعه را تغییر می دهد. این تغییر باعث تحول دائمی معماری می شود، به طوری که دیده می شود که ارزشهای معماری دیروز تبدیل به ضد ارزشهای امروز می شوند. بر این اساس، در نظرگیری جایگاه اندیشه اجتماعی در شکلدهی به معماری و شهرسازی معاصر خاصه در عصر جهانی شدن، از الزامات حوزه اندیشیدگی فرهنگی و حتی روش شناختی معماری می باشد. این پژوهش از روش تحقیق، «توصیفی- تحلیلی» و «تطبیقی» است که از «روش تحلیل استدلال منطقی» بنا به ماهیت تحقیق که دارای «رویکرد بنیادی» است، بهره برده است. اطلاعات در رابطه با تئوری های اجتماعی، فرهنگ و هویت جامعه معاصر از منابع کتابخانه ای و اسنادی با «روش استخراج و استنتاج مستقیم و بی واسطه» حاصل شده است. در پایان باید گفت که، جامعه شناسی شناخت در حوزه معماری و شهرسازی باید راهکارها و وجوهی را مشخص کند که از طریق آنها میتوان بر اساس انتخاب معیارهای درست انسانی در جامعه، هدایت پدیده های اجتماعی مانند معماری و شهرسازی میسر گرداند؛ لذا درنظرگیری ابعاد فرهنگی و انسان شناختی شکل گیری فضاهای شهری و سکونتگاه های انسانی امری ضروری است که بیانگر تغییر پارادایم های رایج و التفات به جایگاه اصیل فرهنگ و اجتماع و گونه گونی و تمایزها و افتراق های مفهومی و ماهیتی آنها با هم در حوزه قلمروپژوهی (بستر و زمینه، محتوا و ماهیت و روش شناسی) خاصه در مقوله طراحی معماری و شهر باشد.