فصلنامه ره آورد نور
سال سوم شماره 9 (پیاپی 26، زمستان 1383)

جهش فناوری اطلاعات و ارتباطات موجب شده که سطح زندگانی جوامع ارتقاء یابد و فاصله ها از بین برود و منابع خبری به یکدیگر نزدیک شده، از اطلاعات درون گروهی طرف مقابل با خبر شوند و به گوش و چشم نامحرمان و غریبه ها تبدیل شود. از این رو، نزدیکی به آن بدون تدبیر و ملاحظه مسایل امنیتی، امری غیر معقول و نابخردانه است. چنین بستری برای بخش انسانی حوزه دین اعم از بزرگان، فرهیختگان، مدیران و طلاب علوم دینی با توجه به جدیت مخالفان آن، تهدید و خطر بیشتری را به دنبال دارد.
این مقاله به بررسی وضعیت امنیت اطلاعات در عصر فناوری و لزوم توجه نهادهای اسلامی خاصه حوزه های علمیه به این مقوله امنیت اطلاعات اختصاص دارد.

ما در عصری زندگی می کنیم که فناوری ارتباطی با توسعه و گسترش خود بر روابط اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی انسان ها، گروه ها، سازمان ها و جوامع سیطره دارند. آنچه که ماهیت و عنصر اساسی این ارتباطات را تشکیل می دهد، اطلاعاتی است که از طرق آنها انتقال داده می شود. اطلاعات به عنوان یک عنصر کلیدی در ارتباطات، دیدگاه ها، گرایشات، جهان بینی ها، عقاید و معرفت آدمیان را تحت تاثیر خود قرار می دهد و ممکن است باعث شکل گیری، تغییر و یا تقویت و تثبیت آنها گردد. از این جهت می توان گفت که اطلاعات امروزه از منابع اصلی قدرت، کنترل و نفوذ به شمار می آید و هر اندازه که اطلاعات وسیع تر، عمیق تر و با شگردهای اثربخش تر عرضه گردد، قدرت و اقتدار بیشتری برای صاحبان اطلاعات به ارمغان می آورد.
مسلمانان و کشورهای اسلامی در این عصر، با مجموعه گسترده ای از اطلاعات و یافته ها در زمینه های مختلف مواجه اند که تاثیر آنها در نگرش و نوع رفتار و سلوک آنها جای بسی تامل، بررسی و کنکاش دارد. بدیهی است آن طرفی که اطلاعات را تولید و توزیع می کند از قدرت تاثیرگذاری بیشتری برخوردار است و به بیانی هدایت کننده و مدیر امور است و آن کسی که این اطلاعات را مصرف می کند، تابع و پیرو خواهد بود.

این نوشتار، نقش فناوری اطلاعات را بر توسعه بررسی نموده، چهار رویکرد: تکامل گرایی، کارکرد گرایی، جامعه شناختی و نیومارکسیستی مورد بحث قرار داده است. در بخش دوم این مقاله با تعریفی از فناوری و نیز آثار گوناگون آن بر توسعه آشنا می شوید.
واژگان کلیدی:

در جهان رو به رشد اطلاعات و فناوری، شناخت جدیدترین دستاوردهای مراکز و موسسات نقش بسزایی در توسعه دانش و فرهنگ دارد؛ که از آن جمله اطلاع از تازه ترین نرم افزارهای اسلامی است.
بدیهی است که معرفی کامل چنین محصولاتی، خود مجالی گسترده می طلبد و ارایه همه آنها در این مختصر نمی گنجد. از این رو، طی این نوشتار نگاهی خواهیم داشت به برخی از نرم افزارهایی که در سال 1383 در حوزه علوم، فرهنگ و معارف اسلامی تولید شده اند. این مقاله، شما را با محتوا و قابلیت های مهم این برنامه آشنا می سازد.

امام حسین (ع) در میان فرقه های اسلامی و غیر اسلامی جایگاهی ویژه و مقامی بس بلند دارد و بسیار روشن به نظر می رسد که تولید و عرضه نرم افزارها می تواند در ایجاد مناسبات نسلی و انتقال فرهنگ و اعتقادات نسل گذشته به آینده، نقش به سزایی را عهده دار شود و این امام همام(ع) را به همگان معرفی نماید. اما آنچه تا به حال تولید شده بیشتر در جهت احیاء فرهنگ عمومی حسینی بوده است، و حضوری از بخش های علمی آن حضرت، در نرم افزارهای اسلامی مشاهده نمی شود.
نگارنده در این نوشتار برای بیان وضعیت موجود، به معرفی برخی از نرم افزارهای اسلامی در این باره پرداخته و به بررسی محتوا و قابلیت های هر یک همت گمارده است.

مشکلات و چالش های مراکز علمی - فرهنگی می تواند آثار سویی را به دنبال داشته باشد و در بلند مدت، فقر اطلاعاتی و رکود جنبش نرم افزاری، و در کوتاه مدت، رکود علمی و فرهنگی عموم جامعه و بحران های اقتصادی و سیاسی بر علیه دین را به ارمغان آورد.
 بی توجهی به فرهنگ فناوری اطلاعات و ارتباطات، کندی و یا توقف در توسعه ICT را به بار می آورد و با توجه به نوع جدید رویارویی در عرصه بین المللی، رشد سریع کمی و کیفی تبادل اطلاعات و نیز حضور قوی و چشمگیر معاندان مکتب اهل بیت (علیهم السلام) و انقلاب اسلامی در عرصه ICT باعث می شود که زبان ما غیر قابل فهم و غیر قابل پذیرش تر شود.
در این مقاله، تلاش شده است که چالش های مراکز علمی و فرهنگی مورد بررسی قرار گیرد و راهکارهای عملی آن، پیش روی مسیولان امر قرار داده شود تا قبل از طرد شدن از دنیای اطلاعات، اقدامی شایسته در جهت رفع این چالش ها صورت پذیرد.

بدون تردید، شما نیز تاکنون بارها آگهی های تبلیغاتی نرم افزار «سلیم» را از رسانه های گروهی دیده و شنیده اید و عنوان تبلیغی آن، یعنی نرم افزار جامع قرآن کریم تعجب شما را نیز بر انگیخته است. شاید هم این سوال را برای شما مطرح کرده باشد که آیا واقعا این نرم افزار زیبنده عنوان «جامع» است؟ آیا با تهیه یک لوح فشرده سلیم از سایر نرم افزارهای قرآنی بی نیاز می شویم؟ آیا جنبه های مختلف مباحث قرآنی همچون: تفسیر، قرایت، حفظ، تجوید و علوم قرآن در این برنامه گنجانده شده است؟ شاید ارایه گزارشی کوتاه از محتوای و امکانات این نرم افزار تا حدودی بتواند پاسخگوی سوالات خوانندگان محترم در این زمینه باشد.

دستیابی به انبوه اطلاعات ارایه شده در شاهراه ارتباطی و اطلاعاتی اینترنت، جز از طریق موتورهای جستجو میسر نیست. هم اکنون موتورهای جستجوی گوناگونی با گرایش های عمومی و تخصصی در اینترنت فعالیت می کنند. ضرورت طراحی جستجوگر تخصصی پایگاه های دینی شیعیان به منظور راهنمایی کاربران این گونه پایگاه ها موجب شد تا به تدریج بزرگ ترین جستجوگر تخصصی پایگاه های شیعی بنام  SearchShia در اینترنت راه اندازی شود و امکان جستجوی موضوعی همراه با خدمات متنوع را فراهم آورد.
شما با مراجعه به این پایگاه به بانک کاملی از اطلاعات درباره مکتب تشیع که توسط پایگاه های شیعی بر اینترنت نشر داده شده است دسترسی پیدا می کنید. حجم اطلاعات این بانک که به چهار زبان فارسی، عربی، انگلیسی و اردو می باشد روز به روز افزوده می شود و تا پایان سال 1383 بیش از 1500 پایگاه به آن پیوند (Link) شده و از این طریق 27827 کتاب، 21473 مقاله، 66689 صوت و فیلم و 7766 قطعه عکس به کاربران ارایه شده است.
در این گفتگو که به صورت مکاتبه ای با حجه الاسلام درایتی مدیر این پایگاه انجام شده است، به بررسی اهداف، کارکردها و کاستی های پایگاه  Shia Searchمی پردازیم.

این مقاله ضمن بررسی و طبقه بندی پایگاه های اسلامی اینترنت و نیز بیان چگونگی عملکرد و ارایه اطلاعات دینی توسط آنان، جایگاه مسئله تبلیغ را با توجه به اصول و ارکان آن در بین این پایگاه ها بررسی می کند و در نهایت، شیوه های مناسب و مفید تبلیغ اینترنتی را پیشنهاد می دهد.

مقاله حاضر ضمن مروری بر چند پایگاه شیعی، مطالب این پایگاه ها را از زاویه چگونگی تعامل آنها با اهل سنت و اعتقادات آنان مورد بحث و بررسی قرار می دهد و در نهایت، نتیجه گیری می کند که شیعیان به پیروی از رهبران دینی خود در اینترنت از طریق مشی صحیح و همراه با متانت وارد شده اند و مباحث اعتقادی و مورد اختلاف را با شیوه علمی و مستدل به منظور روشن شدن مطلب طرح نموده، مورد نقد و بررسی قرار داده اند.

هنگامی که پدیده «وبلاگ» در جامعه رواج یافت، کمتر کسی تصور می کرد که کارکرد آن فراتر از یک دفترچه خاطرات یا روزنوشت عادی رود. اینک بیش از پنجاه هزار وبلاگ فعال فارسی در آمار عنوان می شود و هر روز این پدیده جلوه خاصی از جهات مختلف سیاسی، فرهنگی، علمی و مذهبی به خود می گیرد.
انجمن ها و تشکلات گوناگونی که با محوریت وبلاگ نویسی تشکیل شده اند، در حال حاضر به یک دغدغه جدی برای مسیولان کشور تبدیل شده است که نه می توان با آنها برخورد جدی کرد و نه می توان به آسانی از کنار آن گذشت. در نوشتار پیش رو، زاویه ای از حضور طلاب در این »همهمه مدرن» را بررسی می کنیم و به برخی از آسیب های وبلاگ نویسی طلاب اشاره خواهیم کرد.

بشر در طی چند سال گذشته قدم در دنیای جدیدی گذاشته که بدون شک یکی از مهم ترین دستاوردهای آن، تحول و دگرگونی اساسی در ارتباط با چگونگی نشر اطلاعات است. به کارگیری توانمندی های وب در نشر دانش و اطلاعات ضمن غلبه بر محدودیت های زمانی و مکانی حق انتخاب مخاطب را ارج نهاده و بستری مناسب برای تعاملات اطلاعاتی دوسویه فراهم نموده است. در این میان، وبلاگ (Weblog) یا بلاگ (Blog) یکی از جذاب ترین ابزارهایی است که به افراد امکان می دهد تا نظرات، افکار و اندیشه هایشان و هر آنچه در دل دارند را به جهانیان ارایه دهند. امکان انتشار اندیشه ها و عقاید در گذشته تنها برای بخش خاصی از جامعه همچون نویسندگان، اندیشمندان، دولت مردان و ادیبان فراهم بوده است؛ اما امروزه وبلاگ این امکان را برای اقشار مختلف اعم از زن، مرد، پیر و جوان ایجاد کرده است. فرض کنید ابزاری ارزان قیمت برای انتشار مطالب در اختیار هر صاحب قلمی باشد که بتواند با استفاده از آن اخبار، گزارشات، عقاید، دیدگاه ها و نقطه نظرات خود را درباره موضوعات مورد علاقه، بدون محدودیت های مرسوم بیان کند و مهم تر از آن از نظریات مخاطبان نسبت به مطالب منتشر شده نیز آگاه شود. آیا شما علاقه مند به استفاده از چنین ابزاری نخواهید بود؟ آیا به داشتن یک رسانه شخصی تمایل ندارید تا در بتوانید موضوعات مورد علاقه خود را بیان نمایید؟ وبلاگ یک رسانه شخصی برای اعضای جامعه جهانی اینترنت است که حق ارایه نظر را برای آنان بدون هیچ هزینه و امکاناتی فراهم می کند. همچنین در دسترس ترین ابزار اطلاع رسانی است که توان فنی خاصی را نمی طلبد، راه اندازی و اداره آن تقریبا هیچ هزینه ای ندارد و هیچ قید و محدودیت زمانی و مکانی را بر نمی تابد. برای راه اندازی یک وبلاگ که ناب ترین کارکردهای رسانه ای را در خود دارد، تنها به اراده و پشتکار نیاز است و بس!

انقلاب فناورانه ای که بنا بر تقدیر فناوری و انکشاف گشتلی وجود در عرف مارتین هیدگر در حوزه فناوری اطلاعات روی داده است، کم و بیش تاثیر خود را در تمامی جنبه های زندگی از مرزهای سیاست و اقتصاد گرفته تا قلمرو فرهنگ و علوم و حتی سبک زندگی و خلقیات انسان ها بر جای گذاشته است.(1)
پیش روی ما جهانی خواهد بود با قواعد و ویژگی های جدید، اما از سنخ همان دنیای فنی که تنفس در آن، نگاهی جدید به عالم را می طلبد. این نگاه به طور قطع می تواند خطرات احتمالی بسط فناوری ارتباطات و اطلاعات را تعدیل کند و در نهایت، جامعه را در مسیر مناسب قرار دهد.
 اکنون اقتصادهای سراسر عالم در هم تنیده شده اند، مدیریت ها انعطاف پذیرتر و تمرکززدایی شده، روابط داخلی و خارجی شرکت ها شبکه ای گردیده، روابط کاری متنوع تر گشته و سمت و سویی فرد گرایانه پیدا کرده اند، زنان بیش از هر موقع وارد بازارکار گشته اند و پر قوت تر از همیشه خواهان حقوقی برابر با مردان یا عدم تبعیض گشته اند، محیط زیست و دغدغه نگهداری آن بیش از هر زمان دیگر چالش برانگیز شده و آرایش نیروهای سیاسی جدیدی را به میدان آورده است.
در این میانه پر آشوب، فرهنگ مجازی(2) واقعی که از نظام رسانه ای فراگیر، به هم پیوسته و متنوع به وجود آمده، دست به دگرگونی در بنیان های مادی زندگی، فضا و مکان زده است. در جهانی با این همه تلاطم که این گونه دستخوش تغییرات و تحولات مهار نشدنی گشته، مردم از نو حول محور هویت های بنیادین از قبیل هویت های دینی، قومی ملی گردهم آمده اند.
اما اینک در حال ورود به جامعه ای جدید هستیم؛ جامعه ای شبکه ای با محتوا و ساختاری کاملا متفاوت از آنچه تاکنون در آن می زیسته ایم؛ جامعه هایی که به نحو روزافزونی پیرامون تقابل دو قطبی میان شبکه و خویش شکل می گیرد. این گونه است که جهان در یکی از مقاطع نادر تاریخی خود قرار گرفته است؛ مقطعی که به تعبیر کاستلز وجه مشخصه آن دگرگونی فرهنگ مادی ما توسط آثار یک نمونه فناوری جدید است که بر محور فناوری های اطلاعاتی سازمان یافته است. نگاهی دقیق و منتقدانه به ابعاد و زوایای تاریک و پوشیده این دنیای جدید، نه یک کنجکاوی ذهنی و تصنعی بلکه یک دغدغه همیشگی است که در جهان نو، ما، فرهنگ و جامعه در کجا قرار خواهد گرفت.

جستار زیر، گزارشی از سخنرانی دکتر «ابرشت هوفهنیز» است که در مرکز فرهنگی آلمان واقع در قاهره درباره حضور اسلام و پایگاه های اسلامی در اینترنت صورت گرفته است و توسط آقای «تارک قانم» گزارش شده است. این سخنرانی در برخی از پایگاه های اینترنتی از جمله پایگاه خبرگزاری مهر و پایگاه اندیشه منعکس شده است.
با توجه به نکات ارزشمندی که در این نوشتار پیرامون پایگاه های اسلامی ذکر شده مجله ره آورد نور به انعکاس و ارزیابی آن پرداخته است که امید است توجه خوانندگان محترم قرار گیرد.

اگر اندکی به اطرافمان با دقت نگاه کنیم، بی درنگ در می یابیم همانگونه که بنا به اعلام دانشمندان یخهای قطبی زمین به آرامی آب می شوند به مدد فناوری، فاصله میان انسان ها نیز آب می رود و کوتاه می شود.
 از آیفون های تصویری و دوربین های مدار بسته کنترل شهرها تا تلفن های تصویری همراه و دوربین های پخش مستقیم رسانه ها، از تجارت الکترونیک تا آموزش مجازی، از انفجار اطلاعات تا دهکده جهانی، از دهکده جهانی تا دنیای شیشه ای و از دنیای شیشه ای تا... همه و همه واقعیت های تلخ یا شیرین دنیای کنونی و آینده ماست است که به اندازه تعداد نفس هایمان حق استفاده از هوای آن را داریم؛ هوایی که مملو از امواج است؛ موج های نامریی، ویرانگر یا سازنده!
 هزاران فرکانس نامریی که هر روز نیز هزاران فرکانس جدید بر آن افزوده می شود و معلوم نیست با هر نفسی که در ریه هایمان فرو می رود، چه مقدار از این امواج را می بلعیم و آیا واقعا ماییم که امواج را می بلعیم یا امواج اند که ما را بلعیده اند؟!