فصلنامه ره آورد نور
سال هفتم شماره 23 (پیاپی 40، تابستان 1387)

کتاب «ارزیابی وب‌گاه‌های دولتی » (جایزه وب گاه های دولتی ایران) که به قلم جمعی از نویسندگان و فارغ التحصیلان علوم ارتباطات دانشگاه تهران و به همت آقای سعیدرضا عاملی از سوی دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی در سال 1387 به زیور طبع آراسته شده،  مشتمل بر یک مقدمه و هفت فصل است. فصل نخست به ارزیابی وب‌گاه‌های جامع و فصل دوم و سوم به ارزیابی وب‌گاه‌ها در بخش محتوا و خدمات اختصاص دارد. در فصل چهارم و پنجم، به ارزیابی وب‌گاه‌های برتر در بخش تعاملی و کاربرپسندی پرداخته شده و ارزیابی وب‌گاه‌های حوزه طراحی و فناوری نیز در فصول پایانی این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
آنچه در این نوشتار می‌خوانید، مقدمه‌ای است که به قلم توانای فاضل محترم، دکتر حمید شهریاری،‌ دبیر شورای عالی اطلاع‌رسانی سامان یافته و زینت‌بخش این کتاب گردیده است. در این مقدمه ، به‌اختصار ویژگی‌های اصلی دولت الکترونیک به همراه نکات مهم دیگر تحلیل و تبیین شده است.

در جوامع امروزی، همگام با پیشرفت روزافزون فناوری‌های جدید، نیاز به اطلاعات و امکان استفاده از آن، از ضروریات اساسی است. با توجه به پیشرفت‌های قرن اخیر در زمینه علوم رایانه، فناوری اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ به‌ طوری که قرن حاضر را «عصر اطلاعات» نیز نامیده‌اند؛ قرنی که در آن، استفاده بهینه از اطلاعات عامل مهم توسعه و پیشرفت تلقی می‌گردد.
وابستگی رشد علم و دستیابی به اطلاعات، اهمیت فناوری اطلاعات را بیشتر نشان می‌دهد؛ چنان‌که یکی از عوامل مهم در ارزیابی پیشرفت کشورها، میزان دستیابی به اطلاعات و چگونگی استفاده از آن است. از سوی دیگر، گسترش امکان دسترسی به شبکه‌های متصل به هم، مسایل مهم اخلاقی، حقوقی و فرهنگی جدیدی را مطرح می‌سازد.
محرمانه بودن اطلاعات شخصی که در شبکه‌های عمومی قابل دسترسی است، از مهم‌ترین مسایلی است که باید مورد توجه دقیق قرار گیرد. راهزنی‌های الکترونیکی و سایر جرم‌های انفورماتیکی، عدم رعایت حق ناشر نیز از این مقوله بوده و باید مورد بررسی واقع شوند.

به‌تدریج که به ژرفای عصر اطلاعات و دانایی نزدیک می‌شویم و مشاغل سنتی از بین می‌روند، برای این‌که بتوانیم جای مناسبی در بازار کار بیابیم و در «اقتصادهای ابرانسانی» بهره‌ور باشیم، باید به سوی مهارت‌هایی برویم که قابل ماشینی‌شدن نباشند. در بسیاری از موارد، افراد به دنبال شغل‌های موجود نخواهند رفت؛ بلکه آن‌ها را با تعریف مساله‌هایی که با مهارت‌های ابرانسانی‌شان قابل حل باشد، ابداع خواهند کرد؛ مهارت‌هایی مانند اکتشاف، خلاقیت و تاثیرگذاری.
سه حوزه‌ کلیدی برای طراحی ابر‌شغل‌های آینده (HYPER JOBS) عبارت‌اند از: انرژی، دست‌کاری مواد و احیای انسان.
در حوزه انرژی، به‌ویژه ترویج اقتصاد بدون نفت و کسب‌وکار، انرژی‌های جایگزین می‌تواند دستمایه‌ طراحی ابرشغل‌ها باشد. به برکت پیشرفت علم و فناوری، هیچ‌یک از صنایع آینده از دست‌کاری مواد در امان نخواهند بود و این نیز به نوبه خود یعنی انبوهی از فرصت‌ها برای طراحی ابرشغل‌ها. گذشته از همه این ها، ما انسانیم و باید از کار و زندگی لذت ببریم و بنابراین، شادابی روانی یا بهبود آن نیز حوزه‌ وسیعی است که در آینده میزبان ابرشغل‌های جدید خواهد بود. این ابرشغل‌ها، افزایش شادابی روانی و حیات روحانی انسان‌ها را نشانه خواهند گرفت و به انسان‌ها کمک خواهند کرد تا توانمندی های ابرانسانی‌شان را تقویت کنند.
نوشتاری که پیش رو دارید، می‌کوشد با تبیین ویژگی‌های ابرشغل‌ها و حوزه‌های اصلی ظهور آن‌ها، چهار اصل کلیدی طراحی ابرشغل‌ها را نیز ارایه نماید.

نرم‌افزار حکمت اسلامی، مجموعه غنی و گران‌سنگی از مهم‌ترین منابع حکمت و فلسفه است که غالب آثار فلسفی و منطقی تا زمان حکیم سبزواری را در بردارد. در این نرم‌افزار که با امکانات پژوهشی گسترده از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به جامعه پژوهشگر کشور تقدیم شده است، سعی گردیده تا به نیازهای محققان در زمینه فلسفه و منطق پاسخ داده شود.
در ذیل به نام برخی از مولفان این کتاب‌ها همراه با رویکرد فکری آن ها اشاره می‌کنیم:1. فلاسفه یونان مانند افلاطون و ارسطو؛
2. فلاسفه اسکندریه مانند افلوطین؛
3. حکمیون مانند زکریای رازی؛
4. فلاسفه اسلامی مشاء نظیر: کندی، فارابی، ابن سینا، ابن باجه، ابن رشد، فخر رازی، محقق طوسی، قطب الدین رازی و میر داماد؛
5. فلاسفه اشراق همچون: شیخ اشراق، قطب الدین شیرازی و محقق دوانی؛
6. صدر المتالهین، موسس حکمت متعالیه و شارحان مکتب وی.
آنچه نرم‌افزار حکمت اسلامی را از سایر نرم‌افزارهای مشابه متمایز می‌سازد، وجود کتابخانه فلسفه به زبان انگلیسی در ضمن کتابخانه فلسفه که به زبان عربی یا فارسی است، می باشد. این کتابخانه شامل موارد ذیل است: کتب فلاسفه یونان همچون: ارسطو و افلاطون، فلاسفه نو افلاطونی نظیر: افلوطین و فلاسفه غرب نظیر: کانت، دکارت، برکلی، هیوم، میل، نیچه، اسمیت، هابز، بیکن و آگوستین. همچنین آثاری در مورد فلسفه کنفوسیوس و بودا در این نرم‌افزار ارایه شده است تا محققان خاصه دین‌پژوهان گرامی به شکل شایسته‌تری از این برنامه استفاده نمایند.
گفتنی است که مجموعه کتاب‌های کتابخانه حکمت را در یک نگاه می‌توان به پنج دسته تقسیم کرد:1. کتاب‌های اصلی که توسط حکمای بزرگ نوشته شده است؛
2. شرح و حاشیه‌هایی که بر این کتاب‌ها نگاشته شده است؛
3. کتاب‌هایی که درباره یکی از این حکما یا اندیشه‌های آنها‌ به‌نگارش درآمده است؛
4. اصطلاح‌نامه‌هایی که به شرح و توضیح اصطلاحات فلسفی می‌پردازند؛
5. کتابخانه انگلیسی.‏

کمتر کسی است که با فهرست‌های کتب و ارزش آن‌ها آشنا نباشد. در سال‌های اخیر فهرست‌نگاری توسعه و اهمیت ویژه‌ای یافته است و تنوع فهرست‌ها و حجم قابل توجهی که به آن‌ها اختصاص داده می‌شود، حاکی از توجه و عنایت روزافزون جوامع پژوهشی به جایگاه آن‌ها در روند پژوهش‌ها و جستجوها است. با اطمینان می‌توان گفت برای بازیابی مطالب مورد نظر، استفاده از فهرست‌ها بسیار تسهیل‌کننده وکارگشا است و کتب فاقد فهرست همیشه برای پژوهشگری که در جستجوی مطلبی برمی‌آید، ملال‌آور بوده و او را دچار سردرگمی و خستگی می‌نماید. ناگفته نماند که فهرست‌های رایج شامل تمام مطالب متن نمی‌باشند؛ بلکه مطالب مهم و اصلی را در بر می‌گیرند و نقشی که ایفا می‌کنند، در همین حد و اندازه است.
اگر شما بخواهید مطلبی را در کتابی بیابید، فهرست کتاب را باز کرده و  با حدس زدن جایگاه بحث بر اساس عناوین کلی فهرست، به مطالعه فهرست ریز پرداخته و به وسیله آن نشانی مطلب مورد نظر را می‌جویید. اگر کتاب حجیم نباشد، مطالعه فهرست کار دشواری نیست؛ اما فرض کنید که می‌خواهید فهارس  یک  کتاب 50 جلدی را مطالعه کنید و بر اساس آن مطلبی  را بیابید؛ در این حالت، تصدیق می‌کنید که امر پژوهش دشوار خواهد شد. ضمن این‌که علاوه بر این که عناوین و سر فصل‌های این فهارس محدود و کلی می‌باشند و بسیاری از مطالب موجود در کتاب را منعکس نمی‌کنند.
از سوی دیگر، پژوهشگران هنگام مطالعه و تحقیقات  به مطالب ارزشمندی برخورد می‌کنند که اگر چه در آن لحظه مقصود و مطلوب آنان نیست، اما برای حفظ و نگهداری آن‌ها جهت مراجعه بعدی، از طریق فیش‌نگاری و یادداشت‌برداری هدف خویش را تامین می‌کنند. این فیش‌ها نیز زمانی که به حجم انبوهی می‌رسد، همانند فهرست‌ها دچار مشکل  بازیابی  مطالب  مورد نظر می‌گردد. حتی اگر ما بخواهیم مدخل‌هایی برای این عناوین یادداشت‌برداری شده قرار دهیم،  ضمن محدودیت‌هایی که در تعداد این مداخل داریم، مشکلاتی از نظر هماهنگ‌سازی و چینش منظم آن‌ها بر سر راه ما خودنمایی می‌کند.
در این مرحله، با توجه به نقش رایانه در پردازش دقیق و سریع اطلاعات، می‌توان نرم‌افزاهایی را برای رفع کاستی‌های موجود و افزایش کارآمدی قابلیت‌های حاصل از طریق کار دستی طراحی نمود. با توجه به آنچه ذکر شد و محدودیت آشکاری که در کارهای فردی و شخصی وجود دارد، نیاز به استفاده از تحقیقات جمعی و محصولات تولیدی دیگران به‌خوبی احساس می‌شود. توانایی‌های یک شخص هر اندازه که کوشا و پرتلاش هم باشد به اندازه‌ای نیست که بتواند حجم روزافزون متون و منابع را پوشش دهد. این رسالت مهمی است که بر دوش مراکز تحقیقاتی و پژوهشی سنگینی می‌کند و به‌ویژه با امکاناتی که همگام با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات در اختیار آن‌ها است، اهل پژوهش  چشم به راه محصولات و فرآورده‌های این موسسات‌اند.
آنچه در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به نام موضوع‌برداری شهرت یافته است و برنامه‌های تولید شده از رهگذر آن به نام معجم‌های موضوعی شناخته می شوند، در واقع چیزی جز فهرست‌نویسی بسیار ریز برای متون منتخب و فیش‌برداری آن‌ها نیست و تفاوت شکلی و محتوایی آن با فهرست‌های متداول کتب و فیش‌ها در سه نقطه است.

انسان در تلاطم و گردبادهای جان‌فرسای زندگی به‌خصوص در این عصر که مدعیان دروغین اصلاحات در جهان هر کدام برای خود راه و روشی را معین کرده و راه‌های دیگر را بیراه می‌دانند، شناختن راه حق از باطل نیاز به هدایت مردان الهی دارد. از این‌رو، لطف الهی شامل بندگان شد و راهبرانی پاک را جانشین خود در زمین قرار داد تا راهنمای انسان به سوی سعادت و تکامل باشند. آنان عترت و اهل بیت آخرین پیامبر الهی(ع) هستند؛ همان کسانی که منزلگاهشان محل آیند و روند فرشتگان و مهبط وحی الهی است.(1) ایشان گنجینه علوم الهی و حاملان کتاب ربوبی و دارندگان عقل کامل‌اند و بی‌شک، تمسک و پیروی از آنان ضامن نجات و رهایی از گمراهی است.
موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان برای پاسخگویی به این نیاز، لوح فشرده «عترت» را که دایره المعارف چهارده معصوم‌(ع) است، تولید و به بازار عرضه کرده است. در نوشتار حاضر، ضمن معرفی این نرم‌افزار به برخی کاستی‌ها و بایسته‌های آن نیز اشاره می‌شود.

امروزه دیجیتالی کردن متون و اطلاعات به منظور استفاده آسان و زودهنگام از مطالب مورد نظر، دغدغه بسیاری از تولید کنندگان و صاحبان آثار مختلف به شمار می‌رود. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به منظور پاسخگویی به این نیاز کاربران و پژوهشگران و عرضه دستاوردهای مراکز، نهادها و موسسات دینی، علمی و فرهنگی و نیز ناشران و نویسندگان محترم، اقدام به تهیه قالبی مهیا و آماده جهت تبدل آسان متون به نرم‌افزاری برخوردار از قابلیت‌های متنوع و کارامد نموده است. این قالب پیش‌ساخته که «کتابخانه دیجیتالی نور» نام دارد، از امکانات متعدد تحقیقاتی و فنی بهره می‌برد تا مسیر استفاده از متون را برای علاقه‌مندان هموار ‌نماید.
تاکنون نرم افزارهای کتابخانه ای عدیده ای از سوی این مرکز تولید و عرضه شده است که از آن جمله می توان به:جامع فقه اهل البیت(ع)2/1 ،اصول فقه،عرفان2،گنجینه روایات نور،کتابخانه حکمت اسلامی،مجموعه آثار آیت الله میانجی (ره)، کتابخانه ابوالفتوح رازی(ره) و فاضلین نراقی(ره) اشاره کرد.
جهت آشنایی با این برنامه مفید و ارزنده که به همت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تهیه شده است، به حضور جناب حجت الاسلام و المسلمین محمدباقر خوانساری، مدیر بخش خدمات فرهنگی این مرکز رسیدیم تا از روند تولید این برنامه و قابلیت‌های گوناگون آن اطلاعات بیشتری پیدا کنیم.

امروزه هنوز استفاده صحیح و بهینه از فناوری اطلاعات و ابزارهای آن به‌خوبی جایگاه خود را پیدا نکرده است و بسیاری از اقشار جامعه در استفاده مفید و کارآمد و مدیریت هدفمند آن، با مشکلات و موانعی مواجه‌اند.
در عصر الکترونیک و رایانه بیشتر اقشار مردم به شکل‌های مختلف با این فناوری ارتباط دارند. این فناوری جدید تمام دنیا را به هم متصل کرده و امکان نزدیک شدن انسان به اطلاعات روز جهانی را میسر ساخته و باعث تغییرات قابل توجهی در جهان شده است. این شبکه جهانی بستری است مناسب جهت ارایه اخبار، اطلاعات، نظرات و موارد بسیار متنوع برای همه اقشار.
امروزه اینترنت و رایانه معمولا به نگاه تفریح و چت از طرف کاربران دیده می شود و استفاده از آن بیشتر در جهات مذکور است. کمتر کسی از اینترنت و فناوری اطلاعات برای کسب دانش و علوم مختلف ‌روز و همین‌طور انجام تحقیقات علمی استفاده می‌کند. و یا این که نمی‌دانند از اینترنت در راستای چه هدفی استفاده کنند.
مرکز آمار اینترنت جهان در فوریه 2005 تعداد کاربران اینترنتی در ایران را چهار میلیون و هشتصد هزار نفر اعلام نمود که 47% این رقم را بانوان ایرانی تشکیل می دهند.62% دختران ایرانی به‌طور متوسط 11ساعت در هفته چت کرده و حداقل 30% آنان20 ساعت در هفته مشغول چت کردن هستند. طی تحقیقی که از تعدادی از کاربران زن شهر شیراز انجام شده است، از میان 238 پاسخگو در فاصله سنی 16تا48 سال که اکثرا مجرد(88%) و دانشجو(78%) بودند. 68%  آن‌ها بین 30 تا 10 ساعت در هفته آن لاین بوده‌اند و 62% آنان هر روز چت می‌کرده‌اند.
بیشترین میزان استفاده کاربران از اینترنت به ترتیب چنین است: چت72%، پست الکترونیکی 62%، پایگاه‌‌هایغیرمفید و بعضا خلاف اخلاق 32%، یافتن اطلاعات علمی 50%  و بازی رایانه‌ای 6%. (1)
این آمار و ارقام نشان دهنده نداشتن اطلاعات کافی کاربران به ویژه زنان نسبت به مزایای اینترنت است.
با توجه به نقش روزافزون اینترنت در اطلاع‌رسانی، دانش‌افزایی و به روز رسانی اطلاعات، بررسی میزان استفاده دبیران به عنوان عاملان اصلی آموزش هم ضروری به نظر می رسد. طبق تحقیقی که از زنان فرهنگی شهر بیرجند به عمل آمده 5/43% از زنان فرهنگی تاکنون اصلا از اینترنت استفاده ننموده‌اند و 9/32% در حد کم، 5/17% در حد متوسط و تنها 5% در حد بیشتر از متوسط از اینترنت استفاده کرده‌اند. 7/24% افراد علت عدم استفاده از اینترنت را عدم آشنایی گزارش نموده‌اند.
بیشترین میزان استفاده 8/18% از پایگاه‌های علمی - تخصصی بوده و 5/22% از کاربران فرهنگی به منظور کسب اطلاعات علمی از اینترنت استفاده نموده‌اند.
5/43% نیز اظهار داشته‌اند که هیچ‌گونه آشنایی با پایگاه‌های کارآمد ندارند و 9/85% تا کنون هرگز به پایگاه‌های مربوط به زنان مراجعه نکرده‌اند.(2)
هر چند این آمار را نمی‌توان آمار واقعی جامعه در نظر گرفت و آن را به کل جامعه تعمیم داد، ولی آن را می‌توان به عنوان هشدار و همین‌طور گوشه‌ای از واقعیت تلقی کرد.
طبق این آمار و ارقام ضرورت ایجاب می‌کند که با فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی، بانوان کشورمان را با مطالب و پایگاه‌های مخصوص خودشان آشنا کنیم و توان علمی این قشر را برای ارتقای کشور بالا برده و زمینه را برای رونق بخشیدن به فرهنگ تحقیق و جستجو در میان آنان فراهم سازیم.
 در این نوشتار قصد داریم به عنوان نمونه چند پایگاه اسلامی بانوان و قابلیت‌ها، ویژگی‌ها و بخش‌های مختلف آن ها را برای آشنایی بیشتر معرفی کنیم.

مدتی است که رهبر معظم انقلاب، بر ضرورت نوآوری به جهت «اجتناب‌ناپذیر بودن تحولات در جوامع بشری» تاکید دارند. و در نتیجه، «مدیریت تحولات در کشور» را یک بایسته دانسته و فرمودند: «با توقف در گذشته و نفی نوآوری، نمی‌توان به جایی رسید... بنابراین، تنها راه صحیح، باز گذاشتن راه نوآوری، آزادفکری و آزاداندیشی و مدیریت این راه تحول‌آفرین است» ایشان با نام‌گذاری امسال به سال نو آوری و شکوفایی، بر ضرورت این مساله در این برهه از ایران معاصر صحه گذاشتند.
مسجد، به عنوان یکی از اساسی‌ترین ارکان انقلاب خمینی کبیر (ره)، باید در دایره نوآوری، جایگاه خود را مشخص نماید و از این قافله عقب نماند. به  فرموده رهبر فرزانه انقلاب (ره): «تحول راز ماندگاری و تعالی بشر است». بنابراین می‌توان اذعان داشت که مساجد و امور مربوط به آن در صورت «کناره گیری از تحول موجب از بین رفتن و یا منزوی شدن خواهد شد.»
این مقاله با استناد به واقعیت‌های دینی و اجتماعی، برای بهبود وضعیت موجود مساجد و خروج از رخوت، جذب انبوه جوانان، بهره‌گیری از رقبای فرهنگی مسجد، در راستای مسجد، یعنی قرار دادن ابزارهای نوین فناوری در طول مسجد نه در عرض آن (رفیق مسجد نه رقیب)، پاسخ به نیاز معنوی انسان مدرن، ضرورت هم‌گرایی و مدیریت تحولات جهانی و پرهیز از قرار گرفتن در انزوا، رساندن پیام انقلاب به جهان و دستیابی به جایگاه مورد نظر در سند چشم انداز، یک راهکار کاربردی را پیشنهاد می نماید.
این نوشتار همچنین با بررسی فرصت‌ها و تهدید‌ها در عرصه جهانی به‌ ویژه خاورمیانه – به جهت محوریت سند چشم‌انداز بر خاورمیانه - ضرورت راه اندازی «مسجد مجازی» را گوشزد می نماید.
یکی از ویژگی‌های اماکن مجازی این است  که بشر در آن بر مکان و زمان فایق می آید و می تواند از هر جایی از کره خاکی در هر زمان به مقصودش دست یابد. این در حالی است که مکان‌های مذهبی واقعی، فاقد چنین ویژگی می باشند و استفاده از آن نیازمند برنامه زمانی و مکانی خاص است. از این رو، مسجد مجازی می تواند پاسخگوی نیاز‌های افراد در هر زمانی و مکانی، آن هم به انتخاب مخاطب و نه خطیب، باشد.
مراد از مسجد مجازی در این مقاله عبارت است از وجود همه ساز و کارهای (ارکان) یک مسجد واقعی (فیزیکی) در فضای مجازی اعم از اینترنت و بازی‌های رایانه‌ای.