فصلنامه ره آورد نور
سال سیزدهم شماره 47 (پیاپی 64، تابستان 1393)

سهولت تولید محتوا و در نتیجه، انبوهی اطلاعات در فضای رقمی، سبب شده سامان مند کردن محتوا، جایگاهی بسیار مهم در بازیابی اطلاعات داشته باشد. اطلاعات انبوه ساخت نیافته کاربران را در جستجوها با میزان گسترده از پاسخ های گاه نامرتبط مواجه می کند که از یک سو، طولانی شدن زمان تحقیق را سبب می شود و این خود، نقض غرض در رقمی سازی محتوا و پایگاه های کتابخانه ای است. از سوی دیگر، بسیاری از اطلاعات مفید که کاربران به آن نیاز دارند، به ایشان عرضه نمی شود. در این مقاله، به معرفی و توصیف نظام‏های سازمان دهی محتوا در پایگاه های اطلاعاتی برخط و برون خط کتابخانه های رقمی پرداخته خواهد شد.

سرقت علمی، یعنی نسبت دادن آثار و نوشته های دیگران به خود. اگر نویسنده در تهیه اثر خویش از منبع یا منابعی استفاده کند، اما از ارجاع و استناد به منابع خودداری، یا در آن کوتاهی نماید، مرتکب سرقت علمی شده است. در زبان انگلیسی، اصطلاح پلیجریزم (plagiarism) برای سرقت علمی به کار می رود و در زبان فارسی، اصطلاحاتی چون: انتحال، سخن ربایی و دست برد علمی، معرف این رفتار غیراخلاقی در پژوهش است. به خود بستن آثار دیگران، از گذشته های دور ناپسند شمرده می شده و امروزه با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، زمینه های ارتکاب آن و نیز ابزارهای تشخیص و پیش گیری از آن، گسترش یافته است. این مقاله، نخست تعریفی فراگیر از سرقت علمی ارایه می کند و به ترسیم چشم اندازی کوتاه از پیشینه آن می پردازد. سپس به موضوع سرقت علمی در فضای دیجیتال اشاره نموده و در ادامه، انواع سرقت علمی، انگیزه ها و دلایل ارتکاب آن را بر می شمارد و راه های تشخیص و پیش گیری از آن را نشان می دهد.

گمان اولیه غالب افراد، آن است که کتاب شناسی ها آن چنان که در کتابخانه های سنتی مرسوم است، باید همچون سایر منابع مرجع نظیر دایره المعارف ها، فرهنگ ها و اطلس ها، جزیی از محتوای کتابخانه دیجیتال قرار گیرد. این تصور، ناشی از عدم توجه به نقش های ویژه کتابخانه دیجیتال و تفاوت های اساسی آن با کتابخانه های سنتی در نوع و کیفیت ارایه خدمات است؛ تفاوت هایی که ما را ناگزیر می کند در خدمات کتابخانه دیجیتال نقش ویژه ای برای کتاب شناسی در نظر بگیریم و با بهره گیری از ابزارهایی که این نوع کتابخانه در اختیار ما قرار می دهد، کتاب شناسی را از بخش محتوا به زنجیره خدمات کتابخانه دیجیتال بیاوریم. توجه به نقش کتاب شناسی در کتابخانه های دیجیتال، موضوعی است که تاکنون به آن توجه شایسته و بایسته نشده است. غالب کتابخانه های دیجیتال موجود در کشور ما یا اصلا جایگاه خاصی برای کتاب شناسی در نظر نگرفته اند، یا اگر بدان توجه نموده اند، توجه آن ها بیشتر به همان ذکر مشخصات مرسوم در کتابخانه های سنتی معطوف بوده است؛ حال این که به دلایلی که در ادامه خواهد آمد، کتابخانه های دیجیتال به مراتب بیش از کتابخانه های سنتی نیازمند کتاب شناسی هستند.

دست برد فکری، از معضلات عمده در موسسه های علمی و محیط های دانشگاهی به شمار می رود. دست برد فکری، شکل های گوناگونی دارد و راه های مختلفی نیز برای تشخیص آن پیشنهاد شده است. راه حل های موجود، برای تشخیص این تخلفات در متون ساختاریافته مانند کد منابع، محدود به مقایسه های مشابهت متنی دو بخش از اثر است. در این نوشته، اسناد تالیف به مثابه وسیله ای برای تشخیص سرقت فکری بررسی شده و برخی از راه حل های دیگر نیز معرفی می شوند.

شیخ ابو جعفر محمد بن علی، معروف به شیخ صدوق و ابن بابویه، از جمله محدثان بزرگ و فقهای گران قدر امامیه و مولف کتاب «من لا یحضره الفقیه»، از کتب اربعه حدیثی شیعه می‏باشد. بخش درخور توجه آثار ارزشمند ایشان که نقش بسزایی در پیشبرد علوم و معارف اسلامی داشته و دارد، کتاب های حدیثی او است. سنت و احادیث پیامبر اکرم (ص) و ایمه معصومین (ع)، به عنوان منبع معرفت دینی از اهمیت خاصی برخوردار است و راهیابی احادیث نادرست و مجعول به مجموعه احادیث گردآوری شده، بررسی اسناد و راویان این احادیث را غیرقابل اجتناب می کند. بدین منظور، علم رجال با شناسایی شخص راویان حدیث، اعتبار یا عدم اعتبار و میزان اعتبار آنان را تحلیل می نماید. نرم افزار اسناد شیخ صدوق، برنامه ای است که می کوشد به خوبی اسناد روایات نقل شده از جناب شیخ صدوق را بررسی کند. بدیهی است که این برنامه، نقش بالایی در پیشبرد تحقیقات اسلامی داشته و خاصه برای پژوهشگران علم درایه و رجال، بسیار کارگشا است. در این نوشتار، بر آنیم تا شما را با محتوای علمی و قابلیت های فنی و پژوهشی این نرم افزار حدیثی - رجالی آشنا کنیم. گفتنی است، در تنظیم این مقاله، از اطلاعات و مطالب موجود در بخش راهنمای نرم افزار نیز استفاده شده است.

کسب معرفت، همواره یکی از نیازهای روحی انسان بوده و می باشد. بدون شناخت، بیابان جهل سرمنزل آدمی خواهد بود و گودال نیستی سرانجامش. در این مجال، نگارنده سعی نموده تا با بیانی روان و ساده، به معرفی نرم افزار مجموعه آثار شهید دستغیب (ره) تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پرداخته، خواننده را با این کتابخانه دیجیتالی آشنا سازد. شایان توجه می باشد، در ابتداء این مقاله، به اختصار، شخصیت این بزرگ انسان، در حیطه های علمی، اجتماعی و سیاسی معرفی گردیده است. در ادامه نیز قسمت های مختلف این نرم افزار را معرفی نموده، به بیان محتوا، قابلیت ها و امکانات قابل دسترسی در این برنامه، می پردازیم. امید است، این نوشتار بتواند به معرفی این کتابخانه ارزشمند کمک نماید.

افزون بر دو دهه، از فعالیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در حوزه داده پردازی علوم اسلامی می گذرد و در عمل، به انباشت اطلاعات علمی و پژوهشی مفیدی در این مرکز انجامیده است. یکی از تولیدات جدیدی که به استفاده بهینه و کارآمد از این اطلاعات و تجارب ارزشمند کمک شایانی می نماید، راه اندازی پایگاه اینترنتی سمیم نور (سامانه مشابهت یاب متون نور) به نشانی www.samimnoor.com است. این سامانه که افزون بر اهداف پژوهشی، می تواند تامین کننده اهداف آموزشی نیز باشد، نقش بسزایی در تولید علم سالم و کارآمد در سطح کشور دارد. به منظور آشنایی بهتر خوانندگان و علاقه مندان عزیز با اهمیت، ویژگی ها و قابلیت های این پایگاه کاربردی، گفت وگویی را با معاون محترم دفتر تهران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، آقای دکتر مهدی بهنیافر انجام دادیم که امید است مورد استفاده پژوهشگران، اساتید و تمامی دست اندرکاران عرصه تحقیق، دانش و فناوری قرار گیرد.

پدیده ای که امروزه در کنار پژوهش، از آن سخن به میان می آید، بحث سرقت ادبی است. شرایط خاص فضای وب، به این موضوع سرعت بخشیده و تشخیص آن را آسان نموده است. این پدیده، صاحبان امر را به فکر مقابله با این عمل ضداخلاقی وادار کرده و رفته رفته راهکارهای گوناگونی برای آن در نظر گرفته اند. البته ابزارهایی نیز برای مقابله با سرقت ادبی طراحی گردیده که در اثر گذر زمان، نقص های اولیه اش کاسته شده و در حال تکمیل شدن می باشد. این قبیل نرم افزارها، از بانک های اطلاعاتی بزرگی در سراسر دنیا برای شناسایی دقیق موارد سرقت شده بهره می گیرند. این نوشتار، به معرفی برخی از نرم افزارها و پایگاه هایی که برای مقابله با این امر طراحی شده اند، اختصاص دارد.

پایگاه جامع الاحادیث، در تیرماه 1393 و با هدف عرضه فعالیت های حدیثی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در فضای وب راه اندازی گردیده است. جامع الاحادیث، بزرگ ترین وبگاه حدیثی شیعه است که جهت آسان سازی فعالیت های پژوهشی علاقه مندان و متخصصان حدیث، فعالیت می کند. در حال حاضر، نزدیک به 415000 حدیث از 278 جلد کتاب حدیثی شیعه، در آن ارایه شده است. جستجو در احادیث، امکان مشاهده روایات مشابه، امکان مقایسه روایات با یکدیگر، امکان دسته بندی روایات و امکان ایجاد پروژه های پژوهشی شخصی، از مهم ترین ویژگی های این پایگاه است. این نوشتار، ویژگی های برجسته پژوهشی این پایگاه را مشخص می کند.

در عصر حاضر، میزان فعالیت علمی کشورها، موسسات و افراد، بر اساس تولیدات و یافته های علمی منتشرشده در نشریات معتبر، به ویژه نشریاتی که زیر پوشش پایگاه های اطلاعاتی معتبر نظیر ISI یا ISC هستند، سنجیده می شود. این مقاله، بررسی می کند که با وجود اهمیت موضوع، پژوهش های اندکی در سطح بین المللی، در باره شیعه انجام شده است؛ علاوه بر این که سهم کشورهای اسلامی و کارشناسان دینی در تولید این مقالات، بسیار کم است.

عناوین مطالب بخش تازه های فناوری اطلاعات اسلامی47:

• انتشار نرم افزر اندرویدی «ام الکتاب»

• کتابخانه کاربردی حج راه اندازی شد

• پایگاه کتابخانه دیجیتال آثار آیت الله روحانی راه اندازی شد

• نرم افزار «مجموعه آثار علامه حسن زاده آملی» عرضه شد

• انتشار مجموعه آثار دیجیتال آیت الله صافی گلپایگانی در فضای مجازی

• انتشار ویژه نامه دولت اسلامی در فضای مجازی

• تولید بازی «نیما» با محوریت کسب روزی حلال

• نرم افزار «حدیث فطرت» تولید شد

• انتشار نسخه دیجیتال کتاب «مخزن الادویه»

• ثبت نام 700 مبلغ در سامانه سجام قم

• راه اندازی مرکز تخصصی «توسعه نرم افزار» در جهاد دانشگاهی

• نسخه موبایلی شبکه اجتماعی تبیان رونمایی شد

• نرم افزار چند رسانه ای دانشنامه حج «لبیک 1» رونمایی شد

• نرم افزار «زیارت» منتشر شد

• نرم افزار تربیتی - اخلاقی «خلق» تولید شد

عناوین مطالب بخش دانستنی های فناوری47:

• ورود ادوبی به دنیای سخت افزار

• رونمایی از نخستین پایگاه با دامنه کاملا فارسی در جهان

• گوگل مرکز انبار داده های ابری خود را با نام Mesa راه اندازی کرد

• اولین تراشه 8 هسته ای اینتل برای رایانه های رومیزی

• USB تایپ C، استانداردی برای تمامی دستگاه ها

عناوین مطالب بخش آموزش47:

• گشت وگذار امن در اینترنت

• چند گیگابایت فضای بیشتر

• نشانه گذاری زمان در جی میل

• ابزارهای پنهان اپرا

• عیب یابی در ویندوز 8.1

• آخرین ها در آفیس

• استفاده از رایانه به عنوان نقطه داغ بی سیم

• سیستم مدیریتی مخفی در کروم

• خاموشی بدون تایید در اوبونتو

• جستجوی همزمان در ویندوز

عناوین پرسش های بخش پرسش و پاسخ47:

• چرا پلی استور گوگل از هوآوی وای 300 پشتیبانی نمی کند؟

هنگام نصب برنامه ها از پلی استور، خطای this app could not be downloaded due to an error 403 نمایش داده می شود.

• ویندوز 8 را روی هر رایانه ای که نصب کردم، هنگام اتصال به اینترنت از ترافیک اینترنت استفاده می کند. برای رفع این مشکل چه باید کرد؟

• کدام آنتی ویروس برای حفاظت از رایانه های خانگی از هر جهت مناسب است؟ سوال دوم این که با نصب دو سیستم عامل مختلف اکس پی و 8 روی یک رایانه و در دو درایو مجزا، آیا از کارایی و سرعت رایانه کم می شود؟

• در واحد انفورماتیک دانشگاه کار دانشجویی می کنم. روی چند سیستم را باید ویندوز 7 نصب کنم. یک سیستم را کاملا ویندوز نصب کردم و از آن یک ایمیج تهیه کردم و روی سیستم های دیگر ایمیج را برگرداندم. همه سیستم ها بدون نقص کار کردند، جز سه سیستم که هنگام بالا آمدن، در جایی که لوگوی ویندوز نمایش داده می شود، رایانه ری استارت می شود. آیا این مشکل به علت یکسان نبودن سخت افزار است؟

سوال دوم: برگرداندن با سیستم ایمیج باعث می شود همه درایورها نصب بوده و نیازی به نصب درایورها نباشد. علت چیست؟

• سیستم بنده هنگام نصب ویندوز 7 به ویروس تروجان و یکسری ویروس های دیگر آلوده شد؛ به طوری که در تمام درایورها تکثیر شده است. وقتی آنتی ویروس مکافی سیستم را اسکن می کند، ویروس تروجان به صورت غیرفعال شناسایی می شود و ویروس دیگر هم به صورت ناقص حذف می گردد. آیا نرم افزاری وجود دارد که این ویروس ها را از سیستم پاک سازی کند؟

• وقتی سیستم را ارتقا دادم، هارد ساتای آن را نگه داشتم. می خواستم بدانم آیا می توانم از آن به عنوان هارد اکسترنال استفاده کنم؟

• فایل های بسیاری روی هارد رایانه دارم که در اسامی آن ها از حرف «ی» فارسی و «ی» عربی (ی نقطه دار) استفاده شده است. وقتی برای جستجوی یک فایل از نرم افزار instant file find استفاده می کنم، نتایج جستجو با جستجوی «ی» فارسی و عربی متفاوت است. لطفا راهنمایی کنید که چگونه می توانم با یک بار جستجو تمام فایل های همراه با «ی» فارسی و عربی را مشاهده کنم؟

• درایو ویندوز من پر یا نزدیک به پر بودن را نشان می دهد و پیوسته این حجم در حال نوسان است. من درایو را با چند نرم افزار اسکن کردم؛ اما تاثیر چندانی نداشت. آیا مشکل سیستم من از ویروس است یا می تواند اثر ویندوز قدیمی روی این درایو باشد؟ در ضمن چراغ Lan پشت کیس چشمک می زند و هرچند ویندوز ارتباط Lan را شناخته، اما ارتباط من با اینترنت از طریق کابل برقرار نمی شود.

• از روزی که فن سی پی یو رایانه ام را عوض کردم، سرعتش خیلی کم شده است؛ مثلا وقتی پیش از عوض کردن فن وارد بازی 13PES می شدم، بازی اجرای روانی داشت؛ اما پس از تعویض فن، در ابتدای بازی سرعت خوب است و بعد از چند دقیقه بازی، کند می شود. آیا مشکل سیستم من ربطی به فن دارد؟

• هر بار که در ویندوز 1/8 قصد دارم پوشه ای را در هاردم باز کنم، با پیغام خطا مواجه می شوم. لطفا مرا راهنمایی کنید.

• مدتی است پس از وصل شدن به اینترنت، پردازش سی پی یو به 100 درصد می رسد و فن رایانه ام پیوسته روشن است. به محض قطع ارتباط با اینترنت، مشکل رفع می شود. دلیل آن چیست؟

• من چند اکانت از شرکت های ارایه کننده درایوهای ابری دارم. آیا نرم افزاری برای مدیریت این اکانت ها به صورت یک جا وجود دارد؟