فصلنامه ره آورد نور
سال هفدهم شماره 62 (پیاپی 79، بهار 1397)

از جمله مسایلی که امروزه در جامعه ما بسیار مورد بحث و نظر است، موضوع استفاده از تلگرام است. تلگرام، یک پیام‌رسان خارجی است که از آن سوی مرزهای کشور، هدایت و سامان‌دهی می‌شود. بدیهی است، کنترل و نظارت کامل بر آن نیز از حیطه اختیار ما خارج است و در عمل، مشکلات خرد و کلان بسیاری را برای کشور ایران پدید آورده و به همین جهت، مسیولان و دلسوزان نظام جمهوری اسلامی، ناگریز از تصمیم‌گیری جدی در این باره شدند. بهترین تشبیهی که درباره این پیام‌رسان می‌توان بیان نمود، «گوساله سامری» است.

آیین رونمایی از پایگاه جامع الاحادیث با حضور علماء، اساتید، طلاب و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، برگزار شد. در این مراسم که با حضور آیت الله سید احمد خاتمی، آیت الله سعیدی و همچنین نمایندگان بیوت مراجع معظم تقلید برگزار شد، علاوه بر رونمایی از پایگاه ارزشمند جامع الاحادیث، از دو نرم افزار حدیثی معجم موضوعی بحار الانوار 2 و معجم موضوعی کتب اربعه نیز رونمایی شد. در ابتداء این مراسم، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین بهرامی، مدیر گروه علوم حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در معرفی پایگاه جامع الاحادیث اظهار داشت: از ویژگی های مهم پایگاه جامع الاحادیث، این است که فهرست غیرتکراری از میان احادیث، قابل دسترسی است و به راحتی گروه بندی شده است. در این باره بیش از 230 هزار حدیث غیرتکراری داریم.

«بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله والصلاه والسلام علی رسول الله نبینا محمد(ص) وعلی آله آل الله واللعن علی اعدایهم اعداء الله الی یوم لقاینا لله و مولانا ابی الحسن علی بن موسی الرضا(ع): «وان الناس لو عرفوا محاسن کلامنا لتبعونا.»
مجلس حاضر، بسیار فاخر است و در حقیقت، مجلس نخبگان حوزه علمیه است. تولیت معظم آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تولیت گرامی و بزرگ مسجد جمکران هم زینت بخش این مجلس اند. خصوصیت محفل علمایی، این است که همه اهل فضل اند و اطاله سخن در آن، خلاف بلاغت است. یک بار حضرت آیت الله العظمی مکارم به من می گفت: خطیب واقعی، آقای فلسفی است؛ چون می فهمد که در هر مجلسی، چه مقدار صحبت کند؛ برای مثال، مجلس فاتحه باید کوتاه صحبت کرد و جای صحبت یک ساعته نیست؛ به همین جهت، آقای فلسفی در چنین مراسمی، حدود بیست دقیقه صحبت می کرد و سخنانش را طول نمی داد.
با توجه به نکاتی که عرض کردم، در این مجلس فاخر، با اجازه اعاظم و حاضران، سیری در دوره های پژوهش در تاریخ تشیع دارم و هدفم این است که ارزش کار شما عزیزان در این مرکز طی سی سال، یعنی تقریبا از سال 1368 تاکنون که به ثمر رسیده، آشکار شود و تاکید کنم که کار بسیار باعظمت و بزرگی انجام شده است.

1. عصر معصومین(ع)

اولین دوره پژوهش، در عصر معصومین(علیهم السلام) است. عصر معصومین(علیهم السلام)، پژوهش به معنای گرفتن کلام معصومین(علیهم السلام) و ثبت و ضبط آنها بوده است. ازاین رو، در این دوره، اصول اربع مایه شکل گرفته است؛ اصولی که سرمایه حدیثی شیعه بوده و از بین کتب اربعه حدیثی شیعه درآمده است. اینکه این کتاب ها را به عنوان کتاب های اصلی می نامند، به این دلیل است که برگرفته از همین اصول اربع مایه است. این دوره، از زمان امام صادق(علیه السلام) شروع شده است؛ زیرا تا قبل از دوره امام صادق(علیه السلام)، در کلمات معصومین(علیهم السلام) این همه تبلیغ و تشویق و تاکید بر کتابت نداریم. شما اگر تفاوت دو کتاب عوالم و بحار را ملاحظه کنید، متوجه عرضم می شوید؛ با اینکه مرحوم میرزا عبدالله افندی، شاگرد مرحوم مجلسی بوده است، ولی این دو با هم فرق دارند. فرقش این است که کتاب عوالم کتاب ها را به ترتیب امامان می آورد؛ مثلا در باب کتابت حدیث، وقتی می آیید سراغ ترتیب، می بینید که بیشترین تاکید بر کتابت از امام باقر(علیه السلام) و امام صادق(علیه السلام) است...

فضای مجازی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

بنده معتقد هستم که فضای مجازی در ایران، بیمارگونه متولد شده است و الآن هم بیمار زندگی می کند و این بیماری را به کسی که با او سروکار دارد، سرایت می دهد. این، وضعیت موجود فضای مجازی در ایران است. چه از جهت تعریف فضای مجازی، چه از جهت نگاه به این فضا و آسیب ها و راهکارهای آن، چه از جهت مسایل موضوعات دینی مورد ابتلای جامعه، چه از جهت تکلیف افراد حزب الهی در این فضا و نیز چه از جهت شیوه مقابله ما با آسیب های این فضا، فضای مجازی، یک فضای غبارآلود و ناشناخته و بیمار است.
 

تعریف شما از فضای مجازی چیست؟

تعریفی که ما از فضای مجازی داریم، قدری با بقیه تعاریف تفاوت دارد. بنده وقتی مشغول نگارش کتابم بودم و می خواستم تعریفی ارایه بدهم، دیدم تعاریف دیگر، آن قدر ناقص است که آنها را نقل نکردم و نوشتم به دلیل اختلاف زیاد بین تعاریف از فضای مجازی، از نقل آنها صرف نظر می کنم و آنها را قبول هم ندارم. تعریفی که ارایه کردیم، این بود که کلمه فضا را به کار نبردیم؛ گفتیم محیطی است که در آن برقراری ارتباطات و رویت ارتباطات در ساختار و قالب هایی به عنوان خدمات به انسان ها طراحی و کنترل می شود و در به کارگیری یکایک این کلمات، تعمد و دلیل داشتم. اینکه در تعریف فضای مجازی گفتیم «محیط»، به این دلیل است که فضا، یک جای لایتناهی است؛ اما محیط، محدودیت دارد. همه می گویند: فضای مجازی، نامحدود است؛ اما بنده معتقدم این فضا محدودیت دارد و لااقل حاکمان و آنهایی که این محیط را تولید کرده و آن را کنترل می کنند، از حدود و ثغور آن مطلع اند...

هم زمان با برگزاری سی ویکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، آیین رونمایی از نرم افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری نسخه جدید (نسخه جدید) با حضور دکتر علی مطهری، نایب رییس مجلس شورای اسلامی و فرزند ارشد شهید مطهری، در غرفه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، برگزار شد. در ابتدای این مراسم، حجت الاسلام و المسلمین خوانساری، معاون بازرگانی و خدمات فرهنگی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ضمن خوشامدگویی به دکتر علی مطهری و میهمانان حاضر در مراسم، افزودند: با توجه به نقش بالایی که آثار شهید مرتضی مطهری(رحمه الله) در شکل گیری و تدوام انقلاب اسلامی داشته است، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، خدمت به آثار این شهید بزرگوار را بر خود واجب می دانست که با همکاری های صورت گرفته بین این مرکز و موسسه صدرا، طی ده سال، دو نسخه نرم افزار از آثار شهید مطهری تولید شده است. وی در ادامه به معرفی نرم افزار مجموعه آثار شهید مطهری پرداخت و افزود: نسخه اول این برنامه، حدود 8 سال پیش تولید و عرضه شد و نسخه دوم که هم اکنون رونمایی می شود، هم از جهت فنی و پژوهشی و هم از جهت محتوایی تغییراتی داشته که می توان به مواردی همچون: ارایه متن 30 جلد از آثار شهید مرتضی مطهری در موضوعات مختلف اسلامی، ارایه متن کامل یادداشت های استاد شهید مطهری در 15 جلد، امکان دسته بندی موضوعی مجموعه آثار، جست وجوی پیشرفته، یادداشت برداری، ذخیره سازی، ویرایش و چاپ متن اشاره نمود...

فضای مجازی، پدیده‌‎ای مهم و تاثیرگذار در عصر جدید است که در کنار تهدیدهایی که دارد، فرصت‌های مناسبی را برای رشد و پیشرفت انسان در ابعاد مختلف زندگی‏اش فراهم کرده است. یکی از این فرصت‌ها، زمینه‎های مرتبط با فعالیت‌های اقتصادی است. در این مقاله، ضمن اشاره به حیثیت‌های مختلف فضای مجازی از حیث سخت‌افزار، نرم‌افزار، محتوا و ویژگی‌های فراهم‌آمده در آن، نقش و جایگاه هریک از این حیثیت‌ها در ارتباط با تولید ملی و حمایت از کالای ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، راهکارهایی برای تحقق موضوع حمایت از کالای ایرانی و تولید ملی ارایه شده است.

به گزارش پایگاه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نورسافت)، به همت این مرکز، نرم افزار مربوط به آثار تولیدشده در همایش بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی تولید و عرضه گردید. بر اساس این گزارش، این نرم افزار که با همکاری دبیرخانه کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی تولید شده، ارایه دهنده متن کتاب های منتشرشده توسط این همایش بین المللی، به زبان فارسی، عربی، انگلیسی و اردو در محور شیعه و علوم اسلامی، می باشد. تفسیر و علوم قرآنی، عقاید و کلام، اصحاب، اهل بیت(علیهم السلام)، علوم حدیث، اخلاق، منطق و فلسفه، فرهنگ و تمدن، اصول فقه، فقه اسلامی، فقه مقارن، اخلاق، تاریخ، طب و پزشکی، جغرافیا، نجوم، علوم ادبی، علمای اسلامی، بانوان دانشمند شیعی، علوم مدیریت و اقتصاد و سیاست، از جمله موضوعات ارایه شده در نرم افزار کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی است که در هر موضوع، مقالات ارزنده ای ارایه شده است. شایان ذکر است که جست وجو به روش های گوناگون در الفاظ و عبارات متن و فهرست کتاب های برنامه، قابلیت مقایسه بین متون، امکان محدود کردن دامنه نمایش و جست وجو، دسترسی به متن قرآن کریم، ارتباط واژگان متون برنامه با چند دوره لغت نامه و نیز امکان یادداشت برداری، از جمله قابلیت های پژوهشی این نرم افزار به شمار می رود...

میراث گرانبهای نسخه‌های خطی اسلامی به عنوان یکی از نمونه‌های اثبات‌کننده مرجعیت علمی اهل بیت (علیهم‌السلام) در جهان اسلام و دلیلی بر تبیین نقش اساسی اهل‌بیت و پیروان آنها، به‌خصوص دانشمندان و علمای شیعه در پیدایش و گسترش علوم و شکوفایی تمدن اسلامی است و با توجه به ضرورت اطلاع‌رسانی در عرصه جهانی به عنوان یکی از منابع مهم دانش برای استفاده پژوهشگران علوم اسلامی است که بنا به تشخیص مرجعیت شیعه و هم‌زمان با برگزاری همایش بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی و با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، اقدام به راه‌اندازی پایگاه نسخ خطی آن نمود. در ادامه، به گزارشی توصیفی از این پایگاه خواهیم پرداخت.

مدرنیته‌ای که ارمغان نگاه مادی صرف به انسان و جهان است، بشر امروز، به‌ویژه غربیان را با بحران‌‌‌‌های روانی گوناگون مواجه کرده است. نگاه نقدی دانشمندان غربی به فناوری‌زدگی و ماشینی‌شدن زندگی، و نیز ایجاد کلینیک‌‌‌‌های معنادرمانی برای رفع معضلات ناشی از زندگی مادی‌انگارانه صرف در میان غربیان، روی‌آوردن مردم به ادیان شرق مانند ذن و بودیسم، را‌‌‌ه‎اندازی مکاتب عرفانی و معنویت‌‌‌‌های ساختگی، همگی از نشانه‌‌‌‌های بحرانی است که دامن‌گیر انسان غربی است. در چنین وضعیتی، معرفی اسلام به مثابه دین آسمانی که برای سعادت انسان برنامه‌ای مدون دارد، پذیرش بیشتری خواهد داشت. فضای مجازی با توجه به سرعت انتقال اطلاعات، و محدود نبودن به مکان و زمان و قابلیت‏های گوناگون دیگر، ابزاری مناسب در معرفی اسلام خواهد بود. در این مقاله، نقش فضای مجازی در معرفی اسلام به جوامع غرب بررسی خواهد شد.

لطفا خودتان را برای خوانندگان معرفی بفرمایید.

بسم الله الرحمن الرحیم. بنده سید مصطفی طباطبایی هستم و نزدیک بیست سال است که در حوزه علمیه مشغول به تحصیلم. نه سال است که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی کار می کنم و تقریبا از اوایل ورودم به مرکز، در بخش تحقیق و توسعه در فضای دیجیتال و بعدا برای کتابخانه های دیجیتال کار کردم و الآن هم مدیر گروه کتابخانه های دیجیتال مرکز نور هستم.
 

پایگاه کتابخانه دیجیتال نور، چه پیشینه ای را پشت سر گذاشته است؟

اولین تولیدات مرکز در کتاب، به محصولات داسی مربوط می شود که فقط یک کتاب را پشتیبانی می کرد. بعدا اقدام به تولید کتابخانه هایی نمود که دسکتاپی بود؛ مثل جامع الاحادیث، جامع التفاسیر و نور الانوار. به مروز زمان نیز به هرکدام قابلیت هایی هم اضافه می گردید. اولین محصول تحت وبی که مرکز برای کتابخانه تولید کرد، پایگاه مجلات بود که تحت عنوان نورمگز از آن یاد می شود.
بعد از آن، تصمیم بر این شد که حجم انبوهی از کتاب هایی را که در طول این سال ها مرکز کار کرده، روی محیط وب عرضه شود و نتیجه این تصمیم، راه اندازی پایگاه نورلیب (noorlib) بود. نرم افزار اولیه سایت، نسخه ای بود که برای استفاده موسسات مختلف ایجاد شد و بعد به سایت اختصاصی مرکز تبدیل شد؛ یعنی به یک سی ام اس و قالبی که این امکان را داشته باشد که بتوانیم آن را به هر موسسه که می خواهد کتابخانه دیجیتال بزند، عرضه شود. سایت نورلیب در یک برهه ای، در همین قالب سی ام اس کار می کرد که البته برخی قابلیت ها در آن وجود نداشت. مدتی بعد، نسخه فعلی پایگاه ایجاد شد و به مرور زمان، تغییراتی در آن به وجود آمد و قابلیت هایی به آن اضافه گردید...

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از مراکز پیشتار در عرصه خدمت‌رسانی و ارایه امکانات لازم در حوزه پژوهش فناورانه است؛ از جمله این خدمات، بانک‌های اطلاعات حوزوی و طرح ویژه همراهان نور است که به همت اداره کل عرضه معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی مرکز نور سامان یافته است. در ذیل، به معرفی این دو خدمت که نقش تعیین‌کننده در جهت بهبودی و توسعه امر تحقیق دارد، می‌پردازیم.

در این مقاله، برخی مسایل پیرامون علم اطلاعات (IS) یا کتابداری و علم اطلاع‌رسانی (LIS)، به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. هدف اصلی این است که تعدادی از ابعاد یا سطوح به‌هم‌وابسته را بررسی کنیم. شاید این مباحث، بدیهی به نظر برسند؛ ولی ما درصدد هستیم این مباحث را مطرح کنیم تا ضرورتشان را برای ملاحظات سیستماتیک مورد بحث قرار بدهیم. هر سطحی از بحث، در یک بخش جداگانه بررسی می‌شود:1. آیاLIS یک رشته دانشگاهی است؟
2. نام‌های مختلفی که به این رشته اطلاق شده، چه چیزهایی هستند و چگونه آنها مفاهیم اساسی رشته را منعکس می‌کنند؟
3. هدف LIS چیست؟ ما در تلاش هستیم به چه چیزی برسیم؟
4. مفاهیم هسته و کلیدی IS چه هستند؟
5. مهم‌ترین فرانظریه‌ها و سنت‌های پژوهشی LIS چه چیزهایی هستند؟
این مقاله، سطوح و ابعادی از تمام این مباحث به‌هم‌وابسته را به چالش می‌کشد و از سر ناسازگاری بررسی می‌نماید. بیشترین توجه، به نام‌های مختلف این رشته شده؛ زیرا تاکنون در مقاله‌ای مشابه، این مبحث به صورت سیستماتیک بررسی نشده است. سوالی که مربوط به پارادایم است، تعدادی از آثار را که توسط تعداد زیادی از مولفان کنونی تالیف شده‌اند، در نظر گرفته که نیاز به بحث و بررسی بیشتری دارد.