فهرست مطالب

علوم زمین - پیاپی 41-42 (پائیز و زمستان 1380)

نشریه علوم زمین
پیاپی 41-42 (پائیز و زمستان 1380)

  • 96 صفحه، بهای روی جلد: 3,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1380/08/15
  • تعداد عناوین: 9
|
  • صفحه 1
  • داریوش اسماعیلی، محمدولی ولی زاده ترجمه: دکتر جمشید حسن زاده، دکتر اروه بلون صفحه 2
    بخش اصلی توده گرانیتوئیدی شاه کوه (جنوب بیرجند) از دو واحد مونزوگرانیت کرانودیوریت و سینوگرانیتی تشکیل شده است که آنکالاوهای بزرگ میکروگرانیتی را در بر می گیرند. گرانیتهای گرایزنی به طور محدود در بخش خاوری توده رخنمون داشته و تعداد کمی از دایکهای داسیتی، آندزیتی و آپلیتی و همچنین رگه های کوارتز تورمالین کانه دار نسبتا فراوانی این توده گرانیتی را قطع کرده اند.
    وجود کانی های منیتیت، آلانیت ماگمایی، آمفیبول و عدم وجود مسکویت، سیلیکاتهای آلومین و رگه های پگماتیتی، نشان دهنده تشابه کانی شناسی و سنگ شناسی این توده نفوذی با گرانیتهای نوع I می باشد. تفاوت اصلی واحد مونزوگرانیت گرانودیوریتی با واحد سینو گرانیتی در عدم وجود آمفیبول مقدار XMg کمتر بیوتیتها و آنورتیت کمتر پلاژیوکلازها در سینوگرانیتها می باشد.
    تغییرشکلهای تحمیل شده بر روی این توده گرانیتی به چهار گروه ریز ساختهای ماگمایی، نیمه ماگمایی، غیر ماگمایی دمای بالا (که در حالت جامد ایجاد شده اند) و دمای پائین (میلونیتی) قابل تقسیم می باشند.
    فرآیندهای آلتراسیون در بخشهای مختلف این توده نفوذی به طور متفاوت عمل نموده و شامل پنج مرحله: تشکیل مگاکریست های K- فلدسپار، آلتراسیون بیوتیت به مسکویت (یا -k فلدسپار) +روتیل+ سولفیدها، تشکیل بیوتیت سبز رنگ پریده از بیوتیت قهوه ای، کلریتیزاسیون بیوتیت، تخریب کامل فلدسپارها و بیوتیت (مرحله گرایزنی شدن) می باشد.
    تعیین سن رادیومتری بر روی بیوتیت های جدا شده از 13 نمونه ازسنگهای اصلی منطقه مورد مطالعه به روش پتاسیم آرگون (k-Ar) نشان می دهد که گرانیت شاهکوه با سن متوسط 1/3 165 میلیون سال به باژوسین (ژوراسیک میانی) تعلق دارد. در میان نمونه های تعیین سن شده قدیمترین سنگها با میانگین سنی 17/3 ±3/168 ملیون سال متعلق به بیوتیت میکروارگانیتها می باشند. مونزوگرانیت گرانودیوریتها و سینوگرانیتها نیز به ترتیب با میانگین سنی 1/3± 2/165 و 5/2 ±6/161 میلیون سال واحدهای جوانتر این توده را تشکیل می دهند. به هر حال مجموعه سنگهای گرانیتی مورد مطالعه از لحاظ زمانی در یک محدوده بسیار باریک قرار می گیرند.
    کلیدواژگان: گرانیتوئید، تنوع سنگ شناختی، سن رادیومتری، پتاسیم - آرگون، شاهکوه، جنوب بیرجند، ایران
  • ابراهیم راستاد، احمد شریعتمدار صفحه 20
    کانسار فلئوریت (باریت، روی و سرب) شش رودبار یک از مجموعه کانسارهای جینه کران چینه سان (Stratabound- stratiform) تریاس میانی در البرز مرکزی می باشد. قدیمی ترین واحدهای سنگی منطقه مورد مطالعه، بخش فوقانی سازند الیکا به سن تریاس میانی می باشد، که روی آن را سازند پالند (غیر رسمی) و پس از آن سازندهای شمشک و لازمی پوشاند، در شش رودبار بخش فوقانی سازند الیکا در بر گیرنده عدسی ها و تجمعات فلئوریت، گالن و باریت بوده و در حدود 207 متر ضخامت دارد، واحدهای سنگی آن شامل آهک، آهک دولومیتی و دولومیت غنی از سیلیس و در برخی موارد مقدادیر زیادی ژیپس و طبقات تبخیری می باشد. این سازند در بعضی نقاط توسط سازند پالند پوشیده می شود، ولی در محدوده معدن معمولا با شمشک همبری گسله دارد. فلئوریت دربخش فوقانی سازند الیکار از پایین به بالا در 4 افق (2 افق فرعی و 2 افق اصلی) مورد شناسایی قرار گرفت. ژئومتری ماده معدنی در کلیه افق های مذکور، همخوان با لایه بندی بوده و بطور عمده به شکل های لایه ای و عدسی دیده می شوند. بافت ماده معدنی در دو افق فرعی زیرین شامل دانه پراکنده، نواری، توده ای، بافت های خاص جانشینی (جزیره ای) و سیمان بین برش ها می باشد.
    مطالعات بافتی و تجزیه رخساره ای گویای آنست که محیط رسوبی تشکیل کلیه رخساره های سازند الیکا محیطی کم ژرفا شامل سوپراتایدال، اینترتایدال تا سابتایدال کم عمق و در مواردی کولابی یا تبخیری بوده است.
    با توجه به بافتها و رخساره های مطالعه شده می توان محیط تشکیل کلیه رخساره ها را به دو دسته کلی محیط کم و بیش آرام و محیط فعال با تاکید بر میزان فعالیت نسبی تکتونیسم درون حوضه ای و همزمان با رسوبگذارری تقسیم نمود. بر این اساس مهمترین عامل کنترل تشکیل و تمرکز فلئوریت را باید میزان تراوش و اگزالاسیون های یونهای فلئور دانست. گرچه ویژگی های رسوبی مناسب برای تهنشست و تشکیل فلئوریت را در محیط رخساره های خاص (تبخیری، جزر و مدی) نیز نباید نادیده گرفت.
    ویژگی های شاخص فعالیت در محیط تشکیل فلئوریت در حوضه شش رودبار، را می توان در حضور توف، قطعات پیروکلاستیک، برشهای درون حوضه ای، افزایش ناگهانی سیلیس که منشا ولکانیکی دارد و تغییرات ناگهانی رخساره ها بصورت جانبی خلاصه کرد.
    کلیدواژگان: فلئوریت، تریاس میانی، بافت و ساخت، محیط تشکیل، پهنه جز رو مدی، شش رودبار، ایران
  • حبیبه عطاپور، علیجان آفتابی صفحه 38
    استفاده از تورمالین و یا تورمالینیت به عنوان یک کلید اکتشافی جدید در کانسارهای مختلف دنیا، اهمیت خاصی یافته است. در این مقاله، کاربرد ویژگی های ژئوشیمیایی تورمالین در 6 توده گرانیتوییدی بررسی شده است که سه توده از نوع کانسار ساز و بقیه فاقد کانسار می باشند. مطالعات زمین شناختی سنگ نگاری نشان می دهد که تورمالینیت در این نواحی به صورت رگه ای، رگچه ای و شعاعی در مجاورت بلافصل توده های گرانیتوییدی تشکیل شده است. 20 نمونه از تورمالینیت های توده های گرانیتوییدی کانسار ساز و بدون کانسار مورد بررسی های ژئوشیمیایی قرار گرفت. نتایج حاصل از مطالعه نشان می دهد که میانگین مس (91 گرم در تن) و سرب (100 گرم درتن) در توده های پورفیری کانسار ساز سه برابر آنواع بدون کانی سازی است. عیار بالا و بی هنجار قلع (40 گرم در تن)، تنگستن (20 گرم در تن) و مولیبدن (11 گرم در تن)، در تعداد کمی از نمونه های توده های کانسار سازی نشده مشاهده شده است. ارتباط ژئوشیمیایی عناصر مس و سرب در توده های نفوذی مربوط به کانسارهای پورفیری مس دار مطلوب، ولی در انواع بدون کانسار، تنها قلع، تنگستن و مولیبدن ارتباط مشترک بهتری را نشان می دهند. بر اساس نتایج این پژوهش، از عناصر مس و سرب موجود در تورمالینیت ها می توان برای پی جویی و اکتشاف کانسارهای پورفیری مس استفاده کرد. از سویی عناصر قلع، تنگستن و مولیبدن نیز می توانند در توده های گرانیتوییدی دارای عناصر گرانوفیل (خالص سنگ های گرانیتی) کاربرد داشته باشند. از محاسن ژئوشیمیایی تورمالین و تورمالینیت جدایش آسان آنها نسبت به کانی های دیگر (بیوتیت) از سنگهای گرانیتوییدی است.
    کلیدواژگان: ژئشیمی تورمالین، کانسارهای پورفیری، سنگهای گرانیتوئیدی، کرمان، ایران
  • بهروز درویش زاده صفحه 60
    در این نوشتار ویژگی های سنگ شناسی، چینه شناسی و جغرافیای دیرینه بخش 5 سازند چالوس مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته است. این بخش که بر مبنای موقعیت چینه شناسی، سنی در حدود سنومانین میانی بالایی دارد شامل کنگلومرا و سنگ های آذرین قلیایی است که ضخامتی حدود 500 متر از سازند چالوس را دربر می گیرد.
    در زمان سنومانین در منطقه چالوس رسوبگذاری دریای ژرف با چندمین مرحله فاز آتشفشانی همراه بوده است که باعث بالا آمدن زمین ها و ایجاد یک خشکی موقت در منطقه شده و مجددا با پیشروی دریا این خشکی به زیر آب فرو رفته و پس از چندی منطقه را دریای ژرفی فرا گرفته است. این رویدادها بر روی زمین بصورت لایه هایی از کنگلومرا و برش و روانه های آذرین به ثبت رسیده است. همه این توالی ها بین دو ردیف از سنگ های آهکی حاوی میکروفسیل های سنومانین قرار گرفته اند.
    کلیدواژگان: چینه شناسی، جغرافیای دیرینه، سازند چالوس، ایران
  • شایسته مهرابیان، گودرز حمیدی صفحه 66
    در این بررسی کاتالوگ زمینلرزه های منطقه قائنات خراسان واقع در خاور ایران با بکارگیری منابع مختلفی که در ارتباط با داده های زمینلرزه های ایران وجود دارد، تهیه گردید، سپس با اعمال مراحل حذف پسلرزه های، اصول انتخاب منطقه، حد بالا و پائین بزرگی و صحت کاتالوگ های گذشته، بر طبق مشخصات لرزه خیزی برای محدوده های معینی با استفاده از داده های زمینلرزه های سالهای (1998 - 1974) برای بزرگی های مساوی 3 و بالاتر و همچنین زمینلرزه های مربوط به سالهای (1998- 1900) برای بزرگی های بالا، منحنی های رابطه گوتنبرگ ریشتر تعیین گردید. بر پایه نتایج بدست آمده، میران وقوع سالیانه رویدادهای باهر بزرگی را می توان از رابطه G-R برآورد نمود و نتایج دو مرحله کم و بیش مشابه به نظر می رسد. بنابراین جهت تخمین زمان وقوع مجدد زمینلرزه های با بزرگی بالا، می توان از روابط بدست آمده در مرحله اول استفاده نمود، مشروط به اینکه انتخاب منطقه با دقت و رعایت اصول سیستم لرزه خیزی انجام گرفته و مدت زمان بکار برده شده به اندازه کافی طولانی می باشد.
    کلیدواژگان: مطالعات لرزه خیزی، کاتالوگ زمینلرزه ها، برآورد میزان وقوع مجدد رویدادها
  • سیامک باقریان، دکتراحمد خاکزاد صفحه 80
    منطقه ملاطالب در شمال الیگودرز و در محل بلافصل راندگی زاگرس قرار گرفته است. عملکرد گسل های ژرف منجر به بیرونزدگی همتافت دگرگونی پرکامبرین فوقانی کامبرین زیرین تریاس و ژوراسیک شده است. در این سنگها تاثیر فازهای مختلف دگرگونی مربوط به زمانهای مختلف مشاهده می شود. به دنبال فاز کوهزائی لارامید، توده نفوذی گرانیتوئیدی، سنگهای دگرگونی منطقه را مورد تهاجم قرار داده است. ترکیب سنگ شناسی آن به طور عمده گرانیتی، گرانودیوریتی و مونزو گرانیتی می باشد. با توجه به مطالعات کانی شناسی، سنگ شناسی، ژئوشیمیایی و ویژگی های زمین شناسی منطقه مورد مطالعه، توده گرانیتوئییدی ملاطالب از جمهل گرانیتوئیدهای نوع S، یا گرانیتوئیدهای با خاستگاه پالینژنتیکی (Palingenetic) می باشد. دیاگرام های تعیین محیط تکتونیکی نشان می دهند که توده گرانیتوئیدی مزبور از نوع بعد از کوهزایی است و با توجه به قرابت های ژئوشیمیایی با سایر گرانیتوئیدهای مناطق مجاور (بروجرد، همدان، بوئین میاندشت و...) پس از فاز کوه زایی لارامید تزریق شده است.
    کلیدواژگان: همتافت دگرگونی، پرکامبرین، کامبرین زیرین، لارامید، گرانیتوئیدی، پالینژنتیکی، الیگودرز، ایران
  • حجت الله رنجبر، جی. اس. رونوال، کی. وی داونیدران صفحات 84-95
    منطقه پاریز به عنوان یک منطقه آزمایشی انتخاب شده تا داده های دورسنجی در چنین منطقه ای جهت اکتشاف ارزیابی گردد. حدود هشت نقطه کانی سازی شده در منطقه انتخاب شدند که بطور عمده دارای کانی سازی از نوع پورفیری هستند. از تصاویر چند طیفی ماهواره Spot جهت مطالعه زمین شناسی و دگرسانی گرمابی در منطقه استفاده شده است. این منطقه دارای پوشش خاک و رستنی می است. روش های پردازش تصویر مختلفی مانند نسبت باندها، آنالیز مولفه های اصلی (Principal components Analysis) تبدیل (Intensity, Saturation, Hue) I-S-H فیلترهای رقمی و تکریب های هیبریدی نسبت باندها، استفاده شده تا سیماهای تشخیصی که با سنگ شناسی و دگرسانی گرمابی همراه می باشند را واضح تر کند. ترکیبهای رنگی مولفه های اصلی تبدیل I-S-H و نسبت باندهای 2 به 1 روش های پردازش تصویر بسیار خوبی جهت مطالعات زمین شناسی در چنین مناطقی می باشند. آنالیز خط وارهای نشان دادهاست که مناطق دارای کانی سازی و مناطق دگرسان شده با مقادیر زیاد خط واره های عکس در ارتباط نزدیک هستند و همچنین همبستگی خوبی بین داده های دورسنجی و ژئوفیزیک هوایی در منطقه وجود دارد.
    کلیدواژگان: داده های دورسنجی، پورفیری، اسپات، دگرسانی گرمایی، مولفه های اصلی، تبدیل I-S-H، ترکیب های هیبریدی نسبت باندها