نشریه مطالعات کتابداری و سازماندهی اطلاعات
سال سیزدهم شماره 3 (پیاپی 51، پائیز1381)

دستیابی به نظام ماشینی و حرکت به سمت منابع رقمی مستلزم اندیشیدن تمهیدات مختلفی در زمینه های زیر بنای فرهنگی, تامین سخت افزار و نیز نرم افزار مناسب است. یکی از مهم ترین ارکان این مسئله, شناسایی منابع اطلاعاتی یهینه اعم از کتاب, مجله و پایگاه اطلاعاتی الکترونیکی در کتابخانه های دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور است گرچه تعداد مجلات و منابع اطلاعاتی موجود در کشور به نسبت تعداد پژوهشگران بسیار اندک است, اما وفور اعتبارات ارزی در سالهای گذشته, عدم شناخت صحیح از منابع اطلاعاتی و مهم تر از همه فقدان نظام مدیریتی کارآمد سبب شده است تا همین تعداد معدود منابع نیز به صورت غیر بهینه در اختیار پژوهشگران قرار گیرد از این رو در طی این مقاله با بررسی پیشینه توزیع و اطلاعاتی در کشور مسئله سیاست گذاری نادرست تامین, توزیع و استفاده از اطلاعات مورد توجه قرار می گیرد و سپس با در نظر گرفتن دو شاخص عمده اعتبار علمی منابع و میزان کاربرد هر یک از آنها, خطوط اصلی بهینه سازی منابع اطلاعاتی ترسیم می شود نتایج حاصل از اجرای طرح تعیین منابع اطلاعاتی هسته در بخش عمده ای از اطلاعات و منابع وارد شده به کشور, مورد بررسی و تدقیق قرار می گیرد.

کتابشناسی موثرترین محمل برای اطلاع رسانی به محققان و پژوهشگران در زمینه تازه ترین اطلاعات آثار منتشر شده است این مقاله با هدف بررسی چگونگی نشر کتابهای فارسی در موضوع موسیقی طی سال های 1375 تا 1379 نگارش یافته است. با توجه به پرسش های مطرح شده و براساس آمارهای به دست آمده از اطلاعات گردآوری شده نتایجی حاصل شده است از نکات مورد توجه در این مقاله, بررسی تعداد کتابهای منتشر شده در موضوع موسقی در این دوره؛ بررسی تعداد کتابهای تالیف و یا ترجمه شده؛ تعداد پدید آورندگان زن و مرد و بررسی وضعیت نشر ناشران مختلف است با توجه به معرفی 949 اثر منتشر شده در زمینه موسیقی, مستخرج از بانک اطلاعاتی هنر (خانه کتاب ایران) در دوره مورد بررسی, پراکندگی موضوع های مختلف موسیقی, تراکم تالیف و نیز موضوع هایی که کمترمورد توجه بوده اند مشخص می شود. با توجه به افزایش منابع اطلاعاتی و مطالعات پراکنده در این زمینه, تحقیق حاضر موضوع هایی را که نیاز به تحقیق و پژوهش بیشتری دارند, مطرح می کند در این تحقیق موضوع کتابهایی که مربوط به سازهای مختلف موسیقی است بالاترین رقم را در بردارد (362 عنوان 2/38 درصد) در موضوع موسیقی ایرانی 99 عنوان و موسیقدانان ایرانی 89 عنوان کتاب منتشر شده است رابطه میان موسیقی و هنرهای دیگر کمترین آمار را دارد.

این پژوهش به بررسی الگوی رفتار علمی مولفان نشریه فصلنامه کتاب در مورد چگونگی استفاده از منابع علمی پرداخته است روش انجام پژوهش تحلیل استنادی است در این بررسی کوشش شده با تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده میانگین تعداد استنادها نوع منابع مورد استفاده زبان و نیم عمر انواع منابع تعیین شود قانون برادفورد برای شناسایی مجلات هسته استفاده شد و پراستفاده ترین عناوین و پراکندگی موضوعی استنادها مشخص شد. نتایج این تحقیق نشان می دهدکه در 198 عنوان مقاله 1730 بار استناد شده است تعدادمتوسط استناد در هر مقاله برگرفته از پایان نامه 17/10 استناد است. بالاترین میزان استناد (61/ 48 درصد) مربوط به کتاب ها است. 50 درصد از استنادها به منابع انگلیسی زبان است, کتابها با 7 سال و 11 ماه بالاترین و منابع الکترونیکی با 3 ماه پایین ترین میانگین نیم عمر را دارند پراکندگی موضوعی استنادها نشان می دهد که موضوع مواد و منابع با 14/15 درصد بیشترین استفاده را داشته است.

تحقیق حاضر از سه بخش اصلی تشکیل شده است. در بخش اول, مسائل نظری و بنیادهای مفهومی تجارت الکترونیکی مطرح می شود و نکاتی درباره اجزای مختلف تجارت الکترونیکی و همچنین نقش اینترنت در آن بیان می شود. ضرورت ها, ملزومات و فرآیند تجاری در تجارت الکترونیکی از دیگر مسائل قابل طرح در این بخش است بخش دوم تحقیق به مطالعه وضعیت کنونی 52 مرکز اطلاع رسانی تخصصی ایران که به اینترنت دسترسی دارند, می پردازند. در بخش سوم تحقیق نیز تلاش می شود تا برای بهبود فرآیند فعالیت های این مراکز و همچنین ارائه خدمات بهینه به کاربران, راهکارهایی برای به کارگیری خدمات تجارت الکترونیکی در این مراکز ارائه شود.

با این پیش فرض که انتقال درست پیام ها از زبان مبدا به زبان مقصد از لوازم اصلی انتقال, مصرف و تولید اطلاعات است پژوهش حاضر به تحلیل محتوای 40 مقاله ترجمه شده که به تحریریه فصلنامه کتاب رسیده بود پرداخت. با توجه به متداول نبودن روش های کمی در این نوع مطالعات به متغیر قابل اندازه گیری تعیین شد که در سه پاراگراف از مقاله ها بررسی شدند. نتایج نشان می دهد که مقالات از جهات نه گانه مورد بررسی در سطح بسیار پایین و غیرقابل قبولی قرار دارند و مترجمان و دانش آموختگان این رشته عموما از حداقل دانش و مهارت در زبان و درک مطلب بی بهره اند و این نتایج می تواند هشداری جدی برای مسؤلان آگاه و دلسور این رشته و حرفه درایران باشد.

روستاها نیز همچون شهرها نیازمند و شایسته دریافت محصولات فرهنگی و اطلاعاتی از طریق نهادهای اطلاع رسانی هستند. کتابخانه ای روستایی به عنوان نهادی آموزشی, فرهنگی و اجتماعی نقش بارزی در بهبود شرایط زندگی روستاییان ایفا می کنند از این نقطه نظر, آنچه در این پژوهش, بررسی شده است جست و جو و امکانات و تسهیلات از جمله نیروی انسانی تجهیزات, شیوه های اشاعه اطلاعات, تعداد منابع چاپی و غیر چاپی و بودجه بوده است تا از این رهگذر ضمن شناخت مشکلات و مسائل حاکم بر کتابخانه ها, به راهکارهایی با توجه به شرایط کشور دست یابیم. نتایجی که در این بررسی با استفاده از روش پیمایشی به دست آمده حاکی از آن است که بیشتر کتابخانها دارای کمبودهایی درزمینه های نیروی انسانی, امکانات, بودجه, سازماندهی و مدیریت هستند. همچنین در بیشتر کتابخانه ها با وجود نیاز مبرم به منابع دیداری - شنیداری, هنوز هم منابع چاپی در سطح گسترده استفاده می شوند. جهاد سازندگی به عنوان نهادی مردمی, بیش از سایر نهادها و موسسات دست اندرکار, در سازماندهی و گسترش کتابخانه های روستایی نقش داشته است. در پایان, با توجه به خصوصیات منطقه ای و استانی, طرحی برای بهبود وضعیت کتابخانه های روستایی ارائه شده است.

ساختمان قدیمی کتابخانه ملی ایران در خیابان سی تیر تهران و همچنین ساختمان موزه ایران باستان که همجوار آن است, از یادگارهای آندره گدار (1881 - 1965 م) معمار و باستان شناس مشهور فرانسوی است وی علاوه بر فعالیتهای اجرایی, نظیر ریاست دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و مدیر کلی اداره عتیقات وزارت فرهنگ, کتاب ها و مقالات متعددی در جوزه های گوناگون ایران شناسی و شرق شناسی تالیف نمود که مشهورترین این نوشته ها, آثار ایران نام دارد. کتابشناسی آثار گدار به زبان فرانسه در پایان مقاله آورده شده است.

مقاله ابتدا به بررسی نقش محمل های الکترونیکی در زندگی بشر اشاره می کند و اینکه افراد در آینده از طریق پایگاه های وب در فعالیت های اجتماعی, اقتصادی, سیاسی و فرهنگی شرکت خواهند کرد. با تاکید بر مسئله آموزش متذکر می شود که کتابخانها در آینده دانشگاه های الکترونیکی را پشتیبانی می کنند, وجود شبکه ها و پایگاه های بزرگ اطلاعاتی, افراد را از مراجعه به کتابخانه ها بی نیاز نخواهد کرد, چرا که اطلاعات موجود در این شبکه ها چنان وسیع متنوع است که افراد کارآزموده نیز در استفاده از آن ناتوان هستند با اشاره به اینکه اساسی ترین مسئله در تولید اطلاعات, آگاهی به موقع از مسائل جاری جهان است. نقش اطلاع رسانی کتابخانه های آینده باید با به خدمت گرفتن ابزارهای مناسب و بهبود ساز و کارهای اطلاع یابی و اطلاع رسانی خود به رشد جوامع انسانی کمک کنند.

صاحب بن عباد, ادیب, دانشمند و سیاستمدار بزرگ قرن چهارم هجری بود. کتابخانه صاحب یکی از معتبرترین کتابخانه های ایران و جهان اسلام به شمار می رفت. کتابخانه ای که برای حمل کتاب های مذهبی آن به چهارصد شتر نیاز بود وفهرست آن به ده جلد می رسید. به قول آرتورپوپ منابع آن معادل مجموع کتابخانه های سراسر اروپا در قرن دهم میلادی بود. صاحب, کتابخانه خود را وقف عام کرده بود و بسیاری از محققان بزرگ از آن بهره ها گرفتند. سلطان محمود غزنوی پس از تصرف شهر ری, دستور سوزندان کتاب های آن کتابخانه را داد.

مقاله با ارائه آمارهای مطالعه سرانه در کشورهای جنوب به بررسی تنگناهای اقتصادی و معیشتی, درون زا نبودن و عدم پویایی نظام تعلیم و تربیت از خود بیگانگی فرهنگی, تاثیر منفی تلویزیون بر خواندن, فقدان تفکر اقتصادی عدم تنوع مواد اطلاعاتی, کمبود کتابداران و اطلاع رسانان متخصص, بی سوادی و بی سوادی اطلاعاتی, به عنوان عوامل زمینه ساز کاستی های موجود در زمینه فرهنگ خواندن می پردازد و شناسایی آسیب های مطالعه, داشتن برنامه های راهبردی, رفع موانع و رشدگرایش به اطلاعات را از ویژگی های یک جامعه خردمند و آینده نگر به شمار می آورد.

ابرداده به عنوان روشی موثر برای ردیابی منابع گسترده اینترنت شناخته شده است هدف این مطالعه بحث در مورد فرآیند ایجاد ابرداده, پیامدهای آن و مسائل و مشکلات برآمده از این فرآیند است, این فرآیند مراحل مختلفی دارد: تعیین دامنه و اهداف به کارگیری ابرداده برای سازماندهی؛ انتخاب و تنظیم استاندارهایی که نیازهای سازماندهی را برآورده سازد؛ ایجاد دستور کار برای کاربران؛ ایجاد و استفاده از ابرداده. این مقاله نتیجه گیری می کند که موفقیت در استفاده از ابرداده مستلزم همکاری واحدهای مختلف سازماندهی است.

نویسنده ضمن ابراز نگرانی از تاثیر منفی اینترنت بر فرهنگ مطالعه, به عواملی چون گرانی و فقدان کنترل کیفی و عدم وجود سازماندهی اطلاعات تغییر مداوم آدرس و عناوین, محدودیت های ناشی از حق مولف در دستیابی به اطلاعات و تحقق کتابخانه کاملا مجازی, وسعت زیاد و عمق کم اطلاعات و بالاخره انس بیشتر انسان با کتاب نسبت به رایانه, به عنوان دلایل عدم امکان جایگزینی اینترنت بجای کتابخانه اشاره می کند.

پیش از این به هیچ عنوان اطلاعات پزشکی و بهداشتی در اختیار بیماران یا خانواده آنان قرار نمی گرفت اما در حال حاضر, با توجه به این که پیشگیری های بهداشتی و پزشکی مقدم بر درمان و بسیار کم هزینه تر از درمان است اطلاعات بهداشتی و پزشکی در دسترس عموم قرار می گیرد, علاوه بر این ابزارها و شبکه های اطلاعاتی چون اینترنت, کتابخانه های بیمارستانی و پایگاه های اطلاعاتی نقش فراوانی در ارتقاء سطح آگاهی بیماران و مردم در زمینه اطلاعات پزشکی ایفا می کنند همچینین, گسترش اقداماتی چون انتشار کتاب های خود آموز و خودیاری پزشکی و بهداشتی, برگزاری همایش ها در این خصوص اجرای طرح ها و برنامه های ترویج و آموزش عمومی بهداشت و پزشکی و مشارکت کتابخانه های بیمارستانی و عمومی با این طرح ها و برنامه ها کمک شایانی به امر گسترش و همگانی شدن خودیاری پزشکی کرده است.